Бактерияларды морфологиялы асиеттері.

Бактерияларды негiзгi бiрнеше пiшiндерiн ажыратады - шар (кокк) трізділер, таяша трізділер,

иректелген жне бтатанан, жiпше тріздес бактериялар.

Сфера пішінді, немесе коктар - мелшерi 0,5 - 1,0 мкм шар тріздес бактериялар, олар бiрiн-бiрiне

атысты орналасуларына арай микрококтар, диплококтар, стрептококтар, тетракоктар, сарциналар мен

стафилококтар деп белiнедi.

Микрококтар (грек тiлiнен аударганда micros - кiшi) - дара орналасан жасушалар.

Диплококтар (грек тiлiнен аударанда - diploos - осарланан), немесе жіп коктар, осарланып

орналасады (пневмококтар, гонококтар, менингококтар), йткенi жасушалар белiнгеннен кейiн жптары жазылмайды.

Пневмококк (пневмония оздырышы) екі шы ланцет пiшiндес, ал гоно-коктар (гонорея

оздырышы) мен менингококтар (эпидемиялык менингит оздырышы) бiр-бiрiне ойыс беттерімен арап

орналасан, кофе дні пiшiндес болып келедi.

Стрептококтар (грек тiлiнен аударанда - streptos - тiзбек) – дгелек немесе сл сопатау келген,

бiр жазытыта белiнген кезде, арасындаы белiну орындарынын ажырамай алу салдарынан бiр тiзбек

райды.

Сарциналар (латыншадан аударанда - sarcina - бума, ген) апшы (пакет) трізденіп 8 немесе одан да кеп коктар болып орналасады, йткенi олар бiр-бiрiне атысты перпендикулярлы ш жазытыта жасуша блiнген кезде ралады.

Стафилококтар (грек тiлiнен аударанда-stарhуlе-жзiм шоыры) -ртрлі жазыктытарда бліну салдарынан жузтм шоыры тргздес орналасатын коктар.

Таяша тріздес бактериялар мелшерiне, жасуша штарыны пiшiнiне жне жасушаларды

орналасуына байланысты бледi. Жасуша зындыы 1,0 ден 1 О мкм, жуандыы - 0,5 тен 2,0 мкм

аралыында. Таяшалар дрыс (iшек таяшалары) жне дрыс емес (коринебактериялар) пiшiндi, сонымен атар бтаталан (мысалы, актиномицеттер) трiнде болуы мумкін. Е майда таяша тріздес

бактериялара риккетсиялар жатады.

Таяша штары кесiп тастаандай (куйдiргi бацилласы ), жмырланан (iшек таяшасы), шкiрленген

(фузобактериялар) немесе жуанданан болып келедi. Соны жадайда таяша шопарга сас болады (кул коринебактериясы ).

Сл майысып келген бактерияларды вибриондар (тырыса вибрионы) деп атайды, Таяша тріздес бактерияларды кепшiлiгi ретсiз орналасады, йткенi белiнгеннен кейiн жасушалар шашырап кетедi. Егер жасушалар белiнгеннен кейiн жасуша абырасыны ортак фрагменттерiмен байланысып, шашырамай алса, онда олар бiр-бiрiне брыштап (кл коринебактериясы), немесе тiзiлiп (кйдiргi бацилласы) орналасады.

Ирекше плиандтері - спираль тріздес бактериялар, мысалы спираллалар , штопор трізді иректелген жасушалар. Патогендi спириллаларга содоку ауруыны (егеукйры тiстегенде озатын ауру) оздырышы жатады. Иректелген бактериялара сонымен атар, жасушасыны пiшiнi иiлген шаала анаты сияты имегi бар кампилобактериялар мен хеликобактериялар жатады; блара спирохеталар да жаын (1 - сурет).

Спирохеталар - жіпше, зын, иректелген (спираль пiшiндес) бактериялар, спириллалардан

жасушасынын иiлгiштiгiмен, озалыштыымен ерекшеленедi. Спирохеталар цитоплазматикалы

мембрана мен аксиальды жіпшесі (аксистиль) бар протоплазмагикалы цилиндрдi оршал жатан сырты мембранадан (жасуша абырасы) тpaды. Аксистиль жiбi жасуша абырасыны сырты мембранасыны астында (периплазмада) орналасып, спирохетаны протоплазматикалы цилиндрiнi. айналасында ширатылып жатады, сйтіп оан бранда пiшiнiн бередi (спирохетанын бiрiншiлiк брамасы). Аксистиль жібі бактерияпардын талшытары тріздес периплазматикалы фибриллалар, жиырылыш ауыз флагеллиннен трады. Фибриллалар жасушаны арама-арсы штарына бекiтiлiп бiр-бiрiне баытталып орналасады. Фибрилланы екiншi шы бос болады. Олардын саны мен орналасуы микробты р трлерiне карай ерекшеленедi. Фибриллалар спирохетанын жылжуына катысып, жасушага айналмалы, иiлмелi, удемелi козгалыс бередi. Сонымен катар спирохеталар екiншiлiк брама деп аталатын iлмектер, бйралар мен иiлiмдер райды. Спирохеталар бояыштарды нашар кабылдайды. детте оларды Романовкий-Гимза дісімен немесе кмiстендiрiп бояйды. Tipi кйiнде спирохеталарды фазалы-контрастты немесе тнек айдынды микроскоппен зерттейді.