Азастан территориясындаы этногенетикалы рдістердынегзгі кезедері. аза этнонимі . 3 страница

2.. азастандаы индустрияландыру саясаты: ерекшеліктері, жетістіктері.

20ж аяына арай елді экономикалы стратегиясы ауысты. Жаа экон- саясат орнына индус-у саясаты енгізілді.БК(б)П-ны ХІV съезі елімізде социалистік индустрияландыруды іске асыру, яни аграрлы республикадан дамыан нерксіпті республикаа айналдыру міндетін ойды. Идус-у арсаында аз-ны жалпы німіні 84,5% ауыл шаруашылы німдері рады, халыты 90% ауылда трды. Инус-у аз-н ебекшілеріні мірлік мдделеріне айшы келген жо.Оны дамуы біріншіден, лтты жмысшы табыны алыптасуына, екіншіден жмысшыларды ндірістік-тех- дрежесін ктеруге, шіншіден, аз-ны нерксіптік дегейін ктеруге, сол арылы клік шаруашылыын, ауыл шаруашылыын тех- негізде айта руа сйтіп халыты материяды жадайын ктеруге ммкіндік беруге тиіс еді.аз-ны индус- дамуына баыт стауына байланысты бл мселеде лы державалы- шовинистік, лтшылды психологияны бой крсеткенін айта кету керек. Республикада нерксіпті ркендету іске аспайды, йткені артта алан кшпелі халы индус-ды дамуына шыдай алмайды деген шовинистік кзарастар айтылды.Голощекин рес-да индус-у идеясын олдай отырып, азастанда ауыр нерксіп орнына, ауылшаруашылыымен байланысты са, орта ксіпорындарды дамыту жоспарын сынды.Интилигенция кілдері оан арсы шыты. Олар республикада айта деп шыаратын ксіпорындар

салу талаптарын ойды. азастанда ндіріс кштерін рге бастыруды, табиат байлытарын игеруді тездетуде Тркістан-Сібір темір жолыны маызы зор болды.1927ж басталан бл рылыса мемлекет тарапынан 200 млн. сом аржы жмсалып, істелінген шаралар негізінде ол мерзімінен брын 1930ж 25 суірде іке осылып, Орт,. азастанны табии байлытарын игеруде лкен рл атарды.рылыса Рыслов,Тынышбаев елеулі лес осты.Идус-ды негізгі кемшілігіні бірі -азастан нерксібіні шикізатты баыты болды. Сондытан республика ажетті заттарды -рал жабдытарды, цемент, ааш, трмыса ажетті заттарды сырттан келуге мжбр болды. Идус-ды дамуы азастан трындарыны арасында крделі згерістерге кеп сотырды. Жмысшыларды кбі орыстар, украиндар еді. Ал азатар кшпелі мал шаруаш-ы салтын сатады. Жаа экон- саясаттан ауыту, ауыл шаруашылыын жымдас тыруда жіберген ателіктер аза ауылына атты сер тигізді, ашты тудырды, азатарды миграцялы рдісін кшейтті. азастана баса республикадан кшіп келгендер саны артып отырды. Миграция арыныны суі волюнтаристік, тіпті ылмысты шешімдерден туындады.аз- 1926-1940ж индус- дамуы ірі нтижелерге жеткізді.Республика шарруаш-да нерксіп басым салаа айналды.Оны німіні лесі 30ж ортасында басым бола бастады,939ж 58,9% жетті, ауылшаруаш- німі 41,1% болды.азастан Кеес Одаындаы алдыы атара шыты.Алайда осы жетістіктерге жету /н халыты шамадан тыс кп тер тгуіне тура келді.Индус- жоары арынына халыты есебінен ол жетті, оларды трмыс жадайы крт нашарлады. Осы жылдары ауыл шаруаш- даму арыны тмендеп кетті.1928ж дегейіне ауыл шаруашылыы тек 1940ж шыа алды, мал шаруа-ында бл крсеткіштерге тек 50ж басында ана ол жетті.

 

3. ТМД аумаындаы интеграциялы дерістер:

 

 

 

25-билет

1. 15 ортасы -17. аза хандыыны сырты. ХІ асырды екінші жартысында соыстара, зара ырыстара байланысты аза хандыы атты лсіреп кетті. Ханазар хан билік еткен кезеде б мемлекетті ішкі сырты саяси мірінде белглі бір рлеу байалып, ол кейіннен таы лдырауме алмасты.

ХІ . 50-жыл- аяынан бастап аза хандыы ноайлара, Кшімні Сібір хандыына, Орта Азия хандытарына елеулі ауіп тндірді.

Хасан бек Румлу «Ахсан ат-таварихта» 963/1556 жылы Бара хан лгеннен кейін Ханазар Ташкентті шапты дейді.

1560 жылы Моостан билеушілерімен ерекше табан тірескен крес ріс алды. Алайда Туекел хан тсында аза хандары мен Моолстанны Шаатай рпатары арасында одатасты атынастар жола ойылды. Осыан байланысты Шах-Махмд Шорасты Моостанда, атаса, Шалыш пен Турфандаы саяси істеріне Туеклді атысуы туралы, онда Туекел ханны бл иелік таына кімні отыруы жніндегі мселені шешуі назар аударарлы.

Москваа азатар туралы ноай мырзаларыны здері де жазан. 1537 жылы ноай мырзасы Жсіп І ивана жолдаан грамотасында: «Ал егер аза ордасымен соысу керек болса, мен азір де Жавйывты ары жаындаы Елек зенінде кшіп жрмін», - деп хабарлаан. Ноай мырзалары лыстарды Ноай ордасынан блініп, оларды азатара осылып жатанын хабарлап отырды.

Сол кезде Шайбани рпаы, Сібір ханы Кшіммен крес жргізіп жатты, онда Ханазар рашан жеіске жете берген жо. Бл кезде Кшім хан з билігін исламны рлін кшейту арылы идеологиялы жаынан негіздеуге мтылан еді. Алайда Кшім ханны Орта Азиямен жаын атынастар орнатуа баытталан саясатына бл ана себеп болан жо, оны стіне азан жне Астрахан хандытары Ресейге осыланнан кейін Сібір хандыы олардан ошауланып алан еді. Сондытан Кшім хан Орта Азияны Билеуші топтарыны олдауы мен кмегіне бадар стады.

Башрт аыздарында Ханазара башрттарды да баынаны айтылады. Осы аыздарды негізге ала отырып, Рычков былай деп жазан: « Осы Аназар хан болан со, атты кшейіп алды да, бір ана ноайлар мен Башрстана ие болып ана оймай, азан, Сібір, Астрахан патшалытарын, Бухарияны, Хиуаны, Ташкентті з оластына баындырып, алым жинады».

ХІ асырды екінші жартысында, азан(1552) мен Астраханды(1556) осып аланнан кейн, Ресейді Орта Азия хандытарымен байланыстары жола ойылды, атап айтанда, аза-орыс атынастары ныайып, кеейе тсті. На сол кезде Орта Азия орыс саудасы орныады. Ханазар хан тсында аза хандыы Москвамен сауда байланыстарын орнатып, саяси арым-атынас жасады.

Орта Азиядаы саяси жадай азатарды сенімді де кшті одатас іздестіруге мжбр етті. Олар Реснейді осындай одатас бола алатынына кз жеткізді.

ХІ асырды 90-жыл-н ХІІ .басына дейінгі аза хандыыны тарихы Шыайды Абдаллаха тіп кетуі, Туекелді одан кетіп алуы, аза слтандары атысан 1588 жылы Ташкент ктерілісі, 1594-1595 ж. аза-орыс келіссздері, 1598-99 ж. Туекел Тркістанды, Ташкентті, Ферананы, Самарандты басып алан кездегі соыс оиалары сияты оиалармен толы болды.

2. .аза-ы жымдастыру саласы,оны салдары. ауыл шаруашылыын жымдастыру — КСРО-да са, жеке шаруа ожалытарын біріктіру арылы ауыл шаруашылыын мемлекет мддесіне толы баындырып, айта руды теориясы мен практикасы. са тауарлы шаруашылытарды кооперациялау идеясын ыл. коммунизмні негізін алаушылар К.Маркс, Ф.Энгельс сынан болатын. азан ткерісінен (1917) кейін рылан Кеес империясыны экономикалы даму жолын тадау мселесінде кімет пен партия басшылары екі топа блінді. Оларды алашысы — Бухарин тобы (Н.И. Бухарин, А.Н. Рыков, М.П. Томский) экономикалы жйеде лі де кп жылдар нарыты атынас трі шешуші тетік болып ала береді деп санады. Екінші топты наыз сталиншілдер: В.В. Куйбышев, В.М. Молотов, А.А. Андреев, Л.М. Каганович, С.М. Киров, А.И. Микоян, Г.К. Орджоникидзе жне т.б., бел алып келе жатан тоталитарлы тртіп басшылары рады. Блар берік сенімге жне кштеуге сйену жолымен крделі экономикалы мселелерді партиялы-мемлекеттік жйе шеше алады деген кзарасты станды жне “жарын болашаа” жету шін едуір рбандытарды болуын орынды санады. Алашы бухариндік балама жолды кейде толы, кейде ішінара сол кезені ірі экономистері Н.Д. Кондратьев, Н.П. Макаров, В.В. Новожилов, А.В. Чаянов, Л.Н. Юрьевский жне т.б. олдады. аза лтты интеллигенциясыны крнекті кілдері .Н. Бкейханов, А. Байтрсынов, . Ермеков, М. Дулатов, М. Шоай жне т.б. азастандаы дстрлі мал шаруашылыымен айналысатын халыты эволюциялы дамуын сатауды жатады.

Шаруаларды ндірістік кооперациялара тарту процесі азан ткерісінен кейін іле-шала басталды. Оны бір жаынан мемлекеттік арамаына алынан жерлерде совхоздар (кешарлар), МТС-тер (машина-трактор стансалары), екінші жаынан колхоздар (жымшарлар) ру арылы шешу кзделді. 1928 жылы 1 шілдеде азастанда 41 кешар мен 1881 жымшар болды. жымды шаруашылытарды 76-ы ауыл шаруашылыы коммунасы, 1215-і ауыл шаруашылыы артелі, 590-ы жерді бірлесіп деу серіктестіктері еді. 1928 жылды маусым айында болып ткен колхозшыларды Бкілодаты 1-съезі жоарыдаы сталиншілдер баытын мірге енгізуге жол ашып, ауыл шаруашылыын жаппай жымдастыру жолымен міршіл-кімшіл басару арнасына тсіріп, жекеменшікті орнына оамды меншікті орнытыруа кш салды. Осыны нтижесінде азастандаы колхоз озалысы едуір екпін алды. 1929 жылды 1 азанында азастанда 117,7 мы жеке шаруашылытар (оларды 9,3 проценті) жымдастырылды. Келесі араша айында ткен БК(б)П ОК-ні Пленумы осы жмыстарды орытындылап, жекелеген облыстар алдына жаппай жымдастыру міндетін ойды. Бл міндетті шешу жолдарын белгілеу шін ОК-ті Саяси Бюросы арнайы комиссия йымдастырды. Оны рамына азастаннан Ф.И. Голощекин енгізілді. Осы комиссия дайындаан жоба Саяси Бюро мжілісінде аралып, соны негізінде БК(б)П ОК 1930 жылы 5 атарда “Коллективтендіруді арыны жне мемлекетті колхоз рылысына кмек беру шаралары туралы” аулы абылдады. Онда азастан коллективтендіруді 1931 жылды кзінде немесе 1932 жылды кктемінде аятауы тиіс болып белгіленді. Біра аза лкелік партия коммитеті 1929 жылды желтосан айында-а жымдастыруды егіншілік аудандарында ана емес мал шаруашылыы аудандарында да жеделдетуге нсау беріп ойан еді. Жаппай коллективтендіру науаны басталардан брын 1926 - 1928 жылдары азастанда “Кіші азан” науандарын, яни ауылды кеестендіруді, шабынды жне жайылымды жерлерді айта блуді, ірі мал иелерін тркілеуді атыгездікпен белсенді жзеге асыран аза лкелік партия к-тіні 1-хатшысы Голощекин жаппай жымдастыруда да азастана тн ерекшеліктерді ескермеді. Бкіл Одатаы барлы кшпелі жне жартылай кшпелі шаруашылытарды 80 процентке жуыы (4236 мы адамды біріктіретін 706 мы жеке, са шаруашылы) азастанда болатын. жымдастыру шін оларды алдымен жерге орналастыру жне жаппай отырышыландыру керек еді. Бл екі крделі процесс (отырышыландыру мен жымдастыру) шыл трде атар жргізілді. 1930 жылы 1 атар мен 1 наурыз аралыында ана жымдастырылан шаруа шаруашылытарыны саны брыныдан екі есе асып кетті. азастан басшылыы отырышыландыру процесін асырлар бойы алыптасан кшпелі мал ш-на, лтты салт-дстрлерге арсы ойды. Жаппай жымдастыру кезінде байлар мен кулактарды тап ретінде жою саясаты да жадайды одан рі ауырлата тсті (Кулак кмпеске). Осындай атал шаралар жне ет, асты дайындау науандарындаы асыра сілтеушілік, азатарды дстрлі даму жолынан кшпен тайдыру рекеті халыты жаппай арулы наразылытарын туызды. Ресми мліметтер бойынша 1929 - 1931 жылдары азастанда 372 рет шаруаларды баралы бас ктерулері болды. Тоталитарлы жйе бл ктерілістерді аяусыз, скер кшімен басты (Ауыл шаруашылыын коллективтендіруге арсы шаруалар озалысы).

Кшпелі жне жартылай кшпелі шаруаларды зорлап отырышыландыру жоспары алашы бесжылдыта (1932 жылды соына дейін) стсіздікке шырады. азастанда 400 мыны орнына 70,5 мы шаруа ожалыы ана отырышыланды. 1933 жылды 1 шілдесінде азастан шаруашылытарыны 67,3 проценті, ал 1937 жылды 1 шілдесінде 97,5 проценті жымдастырылды. Кштеп жымдастыруды жне жоспарлы трде жаппай отырышыландыруды зардаптары те ауыр болды. 1929 - 1933 жылдары аралыында азастандаы мал басыны саны 16 есе азайды. Мны соы аза халыны ашаршылыа жне жаппай босыншылыа шырауына рындырды(Ашаршылы, Босыншылы).

3. Нрслтан бiшлы Назарбаев азастан Республикасыны тыш президенті. Нрслтан Назарбаев 1940 жылы 6 шілдеде Алматы облысыны арасай ауданына арасты Шамалан ауылында біш пен лжанны отбасысында дниеге келген. 1960 жылы Днепродзержинск техникалы училищесін, 1967 жылы араанды металлургия комбинатына арасты жоары техникалы оу орынын, 1976 жылы Кеес Одаы коммунистік партиясы Орталы комитетіне арасты Жоары партия мектебін бітірген. Ебек жолын 1960 жылы Теміртау аласындаы араанды металлургия комбинатында атардаы жмысшы болып бастап, домна пешіні аа газдаушылыына дейінгі жолдан тті. 1960—69 жж. — араанды металлургия зауытында жмыс істеді. 1969—73 жж. — араанды облысы Теміртау аласындаы партия-комсомол жмыстарында жауапты ызметтер атарды. 1973—77 жж. — арметкомбинатты партком хатшысы. 1977—79 жж. — араанды облысты партия комитетiнi хатшысы, 2-ші хатшысы. 1979—84 жж. — азастан КП Орталы Комитетіні хатшысы. 1984—89 жж. — аза КСР Министрлер Кеесiнi траасы. 1989—91 жж. — азастан КП ОК бiрiншi хатшысы, 1990 ж. апан—суір аралыында аза КСР Жоары Кеесiнi траасы болды. 1990 ж. суірінен — аза КСР президенті. 1991 ж. желтосанны 1-інде тыш рет азастан Республикасы Президентіні жалпыхалыты сайлауы тті. Сайлау нтижесінде Нрслтан бішлы Назарбаев басым дауыспен (98,7 %) жеіске жетті. 1995 ж. суірді 29-ында жалпыхалыты референдум нтижесінде азастан Республикасы Президенті Н..Назарбаевты кілеттігі 2000 ж. дейін зартылды. 1999 ж. атарды 10-ында ткен жалпыхалыты сайлауды нтижесiнде Н. Назарбаев 79,78 % дауыс алып, азастан Республикасы Президенті болып айта сайланды. 2005 ж. желтосанны 4-інде сайлаушыларды 91,5 % дауысын алып, азастан Республикасыны Президенті болып айта сайланды. Оппозиция Назарбаевті келіспеушілікті басты деп айыптады. Ол жеген президенттік сайлауды аза оппозициясы жне батыс баылаушылары атты сына алып, сайлау демократиялы стандартара сйкес келмеді деді. Назарбаев – азастанны е жоары ерекшелік белгісі – ерекше лгідегі «Алтын ыран» орденімен, сондай-а лемні кптеген елдеріні, халыаралы жне оамды йымдарды жоары наградаларымен марапатталан. лемдік сарапшыларды мойындауынша, азастандаы Назарбаев пен оны пікірлестері жргізіп келе жатан згерістер ХХ . соында пайда болан жаа туелсіз мемлекеттер тарихындаы е табыстыларды бірі болып есептеледі.

 

 

26-билет

аза Жоар соыстарыны кезедері.аза халыны Жоарлара арсы азатты кресі. аза хандыында жздер арасындаы траты саяси жне экономикалы байланыстарды болмауы, аза феодалдарыны зара тартысы крші мемлекеттерді шабуылдауына жол ашты: солтстік-батыстан – башрттар; солтстіктен-Сібір азатар; отстіктен – оан, Хиуа хандытары; шыыстан – жоария; отстік – шыыстан – ытай. аза жеріне сіресе ауіп тндіргені – жоар мемлекеті. Жоар онтайшыларыны басты масаты: аза еліні туелсіздігін жойып, зіне баындыру; аза жерін иемдену. XVII соы XVIII басы – жоар скері Жетісуды бір блігін жаулап, Сарысу зені алабына дейін жетті. 1718 ж Аягз шайасы. аракерей абанбай мен Жауашар (Шаантай) батырларды басшылыымен алашы екі кнде жау таландалды. Шайасты шінші кні білхайыр мен айып соыс имылдарын келісіп жргізбеді. Осыны пайдаланан жоарлар жеіске жетті. 1722 ж Цинь императоры Канси айтыс боланнан кейін Жоария барлы скерін аза еліне арсы жіберуге ммкіндік алды. 1723 ж – Цеван – Рабдан бастаан 70 мы жоар скері 7 шепке блініп аза лкесін ойрандады (Жетісу – аратау –Талас алабы). Бл – «Атабан шбырынды, алакл слама, а мешін» айысыны бастамасы (1723-1727). Ел басынын кешкен осы асірет «Елім-ай» нін туызды. Жоар ысымымен аза ауылдары туан жердерін тастап, іргелес аудандара дере кшті: лы жз жне Орта жзді біратар рулары – Шыршы зені Сырдарияа яр саласынан жоары тіп, Ходжентке беттеді. Орта жз рулары – Самаранда. Кіші жз рулары – Ырыз, Торай, Жайы, Ор зендеріне; азатарды бір блігін Тобыл губерниясына арай жылжыды. азатарды Орта Азия хандытары мен Еділ алматарыны иелігіне жаындауы кршілес мемлекеттермен атынасты салындатты. Жайы бойындаы азатар,отстікте араалпатар, збектер лсіреген ауылдара шабуылдап, жадайды ауырлата тсті. атты ойрандалан жер – Жетісу. «18 алашы он жылдытарыны аза халыны міріндегі ияметі тере болды. Жоарлар, Еділ алматары, Жайы азатары, башрттар лыстарды таландап, малдарын айдап, отбасыларын ттындап алып кетті» деп жазды Ш. Улиханов. аза жерінде ерекше аталды крсеткен жоар онтайшысы – Цеван – Рабдан. 1725 ж – жоарлар Тркістан мен Ташкентті жаулады. Бл Отстік аудандарды елді мекендері мен керуен саудасына нсан келтірді. аза жеріні за жылдар бойы жоар билігінде алып ою аупі тнді. Хандар мен слтандар осы ауыр кндерге басыншылара арсы кресті йымдастыру орнына, билік шін таласып, зара ырысты. Тукеден кейін оны мирасорлары айып, Болат елді басын рай алмады. лы жзді Жолбарыс хан (1720-40) басарды. Орта жз аумаын Смеке (1724-38), Кшік (1718-50) хандар басарды. Кіші жз билеушілеріні бірі білхайыр (1698-1748) 1723 ж жетекші хан болып танылып, олбасшылы жне дипломатиялы абілеттерімен ерекшеленді. Ал аза батырлары туан жерді азат етуге бірікті: Есет, абанбай, Бгенбай, Сауры, Малайсары, Баян, Жнібек, Райымбек т.б. Бірттас скер йымдастыруда белгілі би анжыалы Бгенбай батыр ерекше кзге тсті. ш жз жасатарыны біріккен имылдары 1726 ж басталды. 1726 ж – «алма ырылан» шайасы. Сарысуды орта аысы, (Торай даласы). Бланты зеніні жаасындаы «ара сиыр» деген жерде 60 мы аза скері кшімен алматар таландады. Тарихи маызы: аза халыны скери, моральды рухы ктерілді. ш жзді біріктіргенде біріктіргенде жоар аупінен тылуа болатындыына сенім кшейді. аза лкесіні солтстік батысы азат етілді. Елді туелсіздігін алпына келтіру масатына мтылыс басталды. 1726 ж Ордабасы жиыны. ш жзді жасатары жиналып, жауа соы беру жнінде келісімге келді. Нтижесі: білхайыр бас олбасшы болып сайланды. Жетісуды азат етуге аттануа осы жер жаын болды. Алатау, аратау сілемдерімен оршалып, шыысы ашы дала болатын бл жер аза жасатарын шоырландыруа ммкіндік берді. аза жасатары жздік негізде орналастырылды. 1729 ж кктем Аыраай шайасы (балаш кліні отстігі) білхайыр басшылыымен ш жзді скері алматара кйрете соы берді. Бл рыса білммбет пен Бара слтандар да жеке жасатарды басарып атысты. Тарихи маызы: Жоарлар Іле зенін бойлап, еліне арай шегінді. Кіші жз бен Орта жз жерлеріні кп блігі азат етілді. аза жерін тгелдей азат етуге ммкіндік туды. ш жзді бірігуіні маыздылыын крсетті. Алайда, Болат ханны азасынан кейін білхайыр мен Смеке (Шахмхамбет) аа хандыа таласып, алауызды пайда болды. Нтижесінде: білхайыр з скерін Кіші жзге арай алып кетті. Смеке хан скерін Орта жзге арай жырып кетті. Осы себептерден Сырдария алабына шегінген лы жз скері айта оралан алматарды жаа кшіне арсылы крсете алмады. Отстік азастанны осы ірі уаытша жоар ктемдігінде алып ойды. Жоар аупіні жойылмауы билеушілерден сырты ауіптен таратын жол іздеуге талап етті.

2, Голощекинні кіші азан идеясы. азастанда индустриализациялауды жзеге асыруды ерекшеліктері.аза лкесінде ЖЭС-ті жргізуші Кеестер болды. Олара шаруаларды сенімі арта тсті. Алайда Кеес рылысында иыншылытар мен кемшіліктер де кездесті. 1921 ж. атарда «мемлекеттік тіл туралы за» шыып, іс-ааздарды ырыз жне орыс тілінде жргізу енгізілді. 1921 ж. шілдеде Орынборда аза комсомолыны 1-съезі тті. ани Мратбаев Тркістан комсомолыны аза бюросыны тыш траасы. 1924 ж. В.И.Ленин айтыс болып, аз-да Ленинні рметіне 7944 адам партияа алынды. Оны 90% жмысшылар болды жне 2 мыы аза еді. Сонымен атар республика 1 автономиялы облыса, 13 округ, 192 аудана блінді.Индустрияландыру – нерксіп саласын дамыту, зауыт, фабрика, темір жол, кен ашу, жмысшылар санын кбейту масатында жргізілді. Индустрияландыру КСРО халы шаруашылыын дамытуды 1-ші 5 жылдыымен (1928-1932 жж.) атар келіп лкеде елеулі иыншылытармен жзеге асты. Индустрияландыру арсаында елдегі жалпы німні 84,4%-ын ауыл шаруашылы німдері берді. йткені халыты 90% ауылда трды. Ал алада 10%-ы трды.Ф.И.Голощекин 1925 ж. партияны 14-съезінде индустрияландыру баытын жариялады. Елде ол ЖЭС-ті тотатып, «скери коммунизм» кезіндегі крес дістерін олданып, жеке диктатура жйесін енгізді, яни кімшіл-міршіл саясат жргізді.аз-да индустрияландыру саясаты табиат байлытарын зерттеуден басталды: Академик Губкинні экспедициясы, кейін II Баку деп аталан Орал–Ембі мнайлы ауданын ашты. Ал академик Курнаков Орталы аз-ды минералды шикізат орын ашты. Сондай-а тыш аза инженер-геологы .И.Стбаев соыс алдындаы Жезазан мыс кенін ашып, осы шін 1942 ж. КСРО мемлекеттік сыйлыыны лауреаты атаын алды.Индустрияландыру жоспары 1927-1928 жж. толы орындалды. Социалистік жарыстар йымдастырылып, 30-ж-дарды соына арай аз-даы Стахановшылар озалысы кшейіп, екпінділерді саны 10 мынан асады. Донбас шахтері Стахановты ерлігін араанды шахтері Т.Кзембаев айталап, социалистік ебек ері атанады.Шикізатты елден кету масатында 1927 ж. Орта Азия мен Сібірді байланыстыратын Тркістан-Сібір темір жолы салына бастап, 1930 ж. 28-суірде теміржолды отстік жне солтстік блігі Айнабла станциясында тйісіп, 1931 ж. 1-атарда пайдалануа берілді. Трксіб теміржолында 100 мынан аса жмысшы істеп, тулігіне 1500 метр теміржол салынды. Жалпы зындыы – 2665 км-ге жетті. рылысты басшысы – Шатов, инженер-технологы – М.Тынышпаев, ал жай жмысшыдан басшылыа дейін ктерілген Д.Омаров болды. Трксібке жрдемдесу комитетіні басшысы – РКФСР халы комиссарлары кеесіні траасыны орынбасары – Т.Рыслов болды. Ал Трксібке жрдемдесу комиссиясыны траасы аз АКСР ХКК траасы – Нрмаов болды. Трксібте ере ебегі шін социалистік ебек ері атаын алан жай жмысшы азыбеков болан. Трксіб рылысына дейін аз-да 1000 км² жерге 1 км теміржолдан тиген. Теміржол арылы жк айналымы 1913 ж-мен салыстыранда 21,3 есеге сті.Индустрияландыру жылдарында урбанизация (ала халы саныны суі) процесі те шапша жрді. Мысалы индустрияландыру арсаында алаларда 8,5% халы трса, 1938-1939 жж.29,8%-а жетті. Ал аладаы азатарды лесі 16%-а жетті. Жмысшы рамында 1935 ж. азатарды лесі 43%-а жетті.Соыса дейінгі 5 жылдытар кезінде: Трксіб темір жолы, араанды шахталары, Ембі мнай ксіпшіліктері, Шымкент орасын зауыты, Балаш, Жезазан кен – металлургия комбинаттары, Кенді Алтай, Ащысай полиметалл ксіпорындары, Атбе комбинаты, жылу жне су электр станциялары салынды.Индустрияландыру барысында жаадан алыптасан азастан жмысшы табыны 30%-ы шаруалар еді. азастан нерксібіні отарлы дуірде негізі аланып, кейін жаластырылан бір жаты дамытылуы осы кнге дейін зардабын тигізуде.