Пнні ысаша мазмны
Жаратылыстану-техникалы факультеті
География жне экология кафедрасы
БЕКІТЕМІН
Бірінші проректор – оу-дістемелік жмыстар жніндегі проректор
Л..Еркінбаева________________
«_____»_________________2013 ж.
«Экологиялы ресурстану» пніні
ОУ - ДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
Маманды : 5В073100 -«оршаан ортаны орау жне мір тіршілігіні ауіпсіздігі»
Оу формасы : кндізгі
Талдыоран 2013 ж.
Оу-дістемелік кешенді типтік оу бадарламасына сйкес жне МЖМБ негізінде 5В073100 -«оршаан ортаны орау жне мір тіршілігіні ауіпсіздігі» мамандыына арнап техникалы пндер кафедрасыны аа оытушысы Ш.С. Каримова крастыран.
__________________________
(оытушыны олы)
География жне экологиякафедрасыны отырысында арастырылды.
«___» _______________2013ж. № ___________ хаттамасы
Кафедра мегерушісі, б..к., доцент _________________ Ж.Ж. анаатов
Жаратылыстану-техникалы факультетіні дістемелік бюросы малдаан.
«___» _______________2013 ж. № ___________ хаттамасы
дістемелік бюроны трайымы_________________ А.М. Маусымбаева
| І.Жансгіров атындаы Жетісу мемлекеттік университеті | СМЖ ЖМУ Е/ОК.09-2012 2 басылым |
| САПА МЕНЕДЖМЕНТІНІ ЖЙЕСІ | ||
| Силлабус | Ф.4.09-42 | |
| 01.09.2012 г. |
Жаратылыстану-техникалы факультеті
География жне экология кафедрасы
СИЛЛАБУС
Табии орларды тиімді пайдалану пні бойынша
5В073100 -«оршаан ортаны орау жне мір тіршілігіні ауіпсіздігі» мамандыы шін
Оу трі: кндізгі
курс: 4
семестр: 7
несие саны: 4
барлы саат саны: 120
дріс: 30
практикалы саба: 30
ОСЖ: 60
СЖ: 60
Емтихан – 7 семестр
Талдыоран 2013 ж.
Оытушыны аты-жні: анаатов Жамбыл Жолдыбаевич, Каримова Шынар Серикбаевна
Консультациялар : Кафедрадаы консультациялар кестесі бойынша
Пн: «Табии орларды тиімді пайдалану»
Несие: 4
Оу семестрі: 7
Пнні пререквизиттері: «Табии орларды тиімді пайдалану» курсын мегеру шін студенттерге экономикалы теорияны негіздері , ндірістік экология, ажет.
Пнні постреквизиттері: Берілген пн бойынша білім студенттерді экологиялы дниетанымдарын алыптастыру жне экологиялы мониторинг, табиатты пайдалануды басару, экологиялы ы пндерін игеру шін ажет, сонымен атар тжірбиелік жне ылыми зерттеу жмыстарында олдана алады.
Пнні ысаша мазмны
Адам мен адамзат оамы зара сер етуі процесі кезінде оршаан табии ортаны жадайыны иындауы табиатты тиімді пайдалануды жне табиатты орауды талап етуде.
Табиатты пайдалану деп бір жаынан адамны тжірибелік жмысын, екінші жаынан ылымды айтады. Табиатты пайдалану ылымыны негізін салушысы – Ю.Н.Куражковский. Табиатты пайдалану міндеттеріне не табиатты жне оны ресурстарын пайдалануа байланысты, не оны згерістеріні адама серіне байланысты барлы шараларды жалпы жадайын табу жатады. Табиатты пайдалану жаратылыстану, жалпы жне техникалы пндермен бірге дамып келе жатыр. Бл кезде адамны табиатпен зара серлесуі, яни ауыл шаруашылыы, экономика, гигиена, табиатты орау, тарих жне т.б.серлесулерге байланысты мліметтер олданылады.
Адамны табиатпен серлесу проблемасы мгі проблема болып табылады. йткені адамзат табии ортамен зіні шыан тегі, мір сруі жне болашаы бойынша байланысты. Адам- табиатты бір элементі, «табиат-оам» крделі жйесіні бір блігі. зіні кптеген ажеттілігін (биологиялы, ресурсты, тыныс-тіршіліктік) табиат арылы анааттандырады. Табии орта адам мірі шін биологиялы трдегі жадай жасайды, яни адам мір сруіне ажетті шаруашылы заттары табии ортаны компоненттері болып табылады.
Табиат оны эстетикалы ажеттіліктерін анааттандыратын кз болып
табылады.
Адамзат зіні ажеттілігін барлы трлер арылы анааттандырады.
азіргі дамып келе жатыран шаруашылы оршаан ортаны теріс згеруіне серін тигізуде. азіргі тада адамзатты мір сруіне ауіп туызатын экологиялы проблемалар наты проблемаа айналды. Оларды пайда болуыны негізгі себебіне жер бетінде халыты кбеюі жне ндірістерді шексіз трде суі жатады. Технологиялы процестерді жетілмеуі ндіріске ажетті деп алынан кп млшердегі табии ресурстарды тек 1,5-2 %%-ы ана соы нім болып табылады. Негізгі салма ндірістік жне трмысты алдыа айналады. Ауыл шаруашылыыны, кліктерді, алаларды суі адам шін теріс экологиялы сер етеді.
оам мен табиат арасындаы байланыс кп жылды жне жан-жаты боландытан табиат орау шаралары да жан-жаты болса, пайдалы жне жемісті болар еді. оршаан ортаны ораймыз, табии ресурстарды тиімді пайланамыз десек табии ортаны бірттас санаан дрыс.
Курсты масаты:табии орта леуметтік ортаа туелді емес. Табиатты орау адамдарды олынан келетін іс. Сондытанда табии байлытарды тек бір кісіні байлыы емес, бкіл адамзатты игілігі екенін есте стау ажет. Табии жадай мен ресурстарды жне оршаан ортаны тиімді пайдалануды барынша негізделген тымды жолдарын олдануды тжірбиелерін оып-йрену.
Пнді оытуды мселелері:
1 азастан Республикасыны табии ресурсты потенциалына жне экологиялы мселелеріне жалпы сипаттама беру;
2 азіргі тада жмыс істейтін табиатты пайдалану экономикалы механикалы негізгі элементтеріні мазмнын ашып крсету;
3 азастан Республикасында табиатты пайдалану жне оршаан ортаны орау саласындаы басару жйесіні мселелері даму болашаын анытау;
Пнді оыту нтижесінде студент мыналарды білу керек:
1 оамды дамудаы табии жадай мен ресурстарды рлі;
2 Табии ресурстарды пайда болуы жне пайдалану сипаты бойынша жіктеу;
3 азастан Республикасыны табии ресурстарыны негізгі трлеріні жадайы, болашаы, пайдалануыны амтамасыз етілуі;
4 Табии ресурстарды тиімді пайдалану жне оршаан ортаны орауды ылыми негізі;
5 азастан Республикасы негізгі табиат ресурстарын пайдалануды леуметтік-экономикалы тиімділігі.
Мыналар олынан келуі керек: табиат ресурстары іс жзінде баалауда зі алан теориялы білімді олдана алу.
алыптастыру ажет нрселер:табиат ресурстарын баалау дістерін олдану бойынша деттерді бойа алыптастыруы ажет.
Білімді баалауды балды-рейтингтік жйесі
| ріппен белгіленген баа | Бааны цифрлік эквиваленті | Пайызды млшері | Дстрлі трде баалау |
| A | 4.0 | 95-100 | тежасы |
| A- | 3.67 | 90-94 | |
| B+ | 3.33 | 85-89 | Жасы |
| B | 3.0 | 80-84 | |
| B- | 2.67 | 75-79 | |
| C+ | 2.33 | 70-74 | анааттанарлы |
| C | 2.0 | 65-69 | |
| C- | 1.67 | 60-64 | |
| D+ | 1.33 | 55-59 | |
| D | 50-54 | ||
| F | 0-49 | анааттанарлысыз |
Пн бойынша студентті білімін балмен баалау крсеткіші
| Бааланатын бадар (позиция) | 1-8 аптадаы баалау млшері | 9-15 аптадаы баалау млшері | Баллды максималды (жоары) млшері | Электронды журнала балл оюды кезеі |
| Аымды баылау | рбір баалауа 100 баллдан | Апта сайын (бірінші аптадан баса) | ||
| СЖ | рбір СЖ –ге 100 баллдан | 4,7,11, 14 апталарда | ||
| Аралы баылау | р аралы баылауа 100 баллдан | 8 жне 15 аптада | ||
| Кіру рсатыны рейтенгісі | R1 | 8 апта | ||
| Кіру рсатыны рейтенгісіні | R2 | 15 апта | ||
| Академиялы кезедегі кіру рсатыны рейтенгісі | R= (R1 + R2)/2 | 15 апта | ||
| Емтихан | Е | 16-19 апта | ||
| орытынды баа | І = R*0.6+E*0.4 |
Баа оюдын критерилері
| Баылау трі | Максимальды баа | Оытушыны журналына балл ойылатын мерзімі |
| Аымды баылау: атысу: 1 са.-5 балл й тапсырмасын орындауы лаборатиориялы сабаты орындалуы белседілігі (лекция барысындаы жауаптары....) | р сабата | |
| СЖ 1* Тапсырма 1 Тапсырма 2 Тапсырма 3 | 4-апта | |
| СЖ 2 Тапсырма 1 Тапсырма 2 Тапсырма 3 | 7-апта | |
| СЖ 3 Тапсырма 1 Тапсырма 2 Тапсырма 3 | 11-апта | |
| СЖ 4 Тапсырма 1 Тапсырма 2 Тапсырма 3 | 14-апта | |
| Аралы баылау 1: Баылау жмысы Сра 1- баа 1 Сра 2- баа 2 Сра 3- баа 3 | 8-апта | |
| Аралы баылау 2:коллоквиум Сра 1- баа 1 Сра 2- баа 2 Сра 3- баа 3 орытынды баа: (баа1+баа2+баа3)/3 | 15 апта |
Глоссарий
Инерттi алдытар - елеулi физикалы, химиялы немесе биологиялы
згерiстерге шырамайтын рi оршаан ортаа жне адамны денсаулыына олайсыз сер етпейтiн алдытар;
Коммуналды алдытар - елдi мекендерде, оны iшiнде адамны
тiршiлiк рекетi нтижесiнде пайда болан ттыну алдытары, сондай-а рамы жне жиналу сипаты жаынан осылара сас ндiрiс алдытары;
ауiптi алдытар - рамында ауiптi асиеттерi (уыттылыы, жарылыс
аупi, радиоактивтiлiгi, рт аупi, жоары реакциялы абiлетi) бар зиянды заттар болатын, дербес немесе баса заттармен байланыса тскен кезде оршаан ортаа жне адам денсаулыына тiкелей немесе ытимал ауiп тндiретiн алдытар;
ауiптi емес алдытар - ауiптi жне инерттi алдытара жатпайтын
алдытар;
олайлы оршаан орта - жай-кйi экологиялы ауiпсiздiктi жне халыты денсаулыын сатауды, биортрлiлiктi сатауды, ластануды болызбауды, экологиялы жйелердi траты жмыс iстеуiн, табии ресурстарды молытыруды жне тиiмдi пайдалануды амтамасыз ететiн
оршаан орта;
оршаан орта - атмосфералы ауаны, Жердi озон абатын, жер бетiндегi
жне жер астындаы суларды, жердi, жер ойнауын, жануарлар мен сiмдiктер дниесiн, сондай-а осыларды зара рекетiнен туындайтын климатты оса аланда, табии жне жасанды объектiлердi жиынтыы;
оршаан ортаа келтiрiлетiн залал - табии ресурстарды жтадауы
мен сарылуын немесе тiрi организмдердi ырылуын туындатып немесе
туындататындай етiп оршаан ортаны ластау немесе табии ресурстарды белгiленген нормативтерден арты алу;
оршаан ортаа эмиссиялар - ластаыш заттарды шыарындылары,
тгіндiлері, оршаан ортада ндiрiс жне ттыну алдытарын орналастыру, зиянды физикалы сер ету;
оршаан ортаа эмиссиялара арналан квота - наты табиат пайдаланушыа белгiлi бiр мерзiмге блiнген оршаан ортаа эмиссиялара арналан лимиттi бiр блiгi;
оршаан ортаа эмиссиялара арналан лимиттер - белгiлi бiр мерзiмге
арнап белгiленетiн оршаан ортаа эмиссияларды нормативтiк клемi;
оршаан орта сапасыны нормативтерi - оршаан ортаны жне табии ресурстарды адам мiрi мен денсаулыы шін олайлы жай-кйiн сипаттайтын крсеткiштер;
оршаан ортаны ластау - оршаан ортаа ластаыш заттарды, радиоактивтi материалдарды, ндiрiс жне ттыну алдытарыны тсуi, сондай-а шуды, тербелiстердi, магнит рiстерiнi жне зге де зиянды физикалы серлердi оршаан ортаа ыпалы;
оршаан ортаны сапасы - оршаан ортаны рамы мен асиеттерiнi
сипаттамасы;
Тiршiлiк ету ортасы - андай да бiр организмнi немесе популяцияны
табии мекендейтiн жерiнi типi немесе орны;
Мемлекеттiк экологиялы баылау - оршаан ортаны орау саласындаы укiлеттi органны азастан Республикасы экологиялы
занамасыны, оршаан орта сапасы нормативтерiнi жне экологиялы
талаптарды саталуын баылау жнiндегi ызметi;
Радиоактивтi алдытар – млшерi мен шоырлануы азастан Республикасыны атом энергиясын пайдалану туралы занамасында белгiленген радиоактивтi заттар шін регламенттелген мндерден асатын
радиоактивтi заттары бар алдытар;
Сарынды сулар - адамны шаруашылы ызметi нтижесiнде немесе
ластанан аумата пайда болатын, табии немесе жасанды су объектiлерiне немесе жергiлiктi жер рельефiне аызылатын сулар;
Су объектiлерi - рлы бетiнi рельефiнде жне жер ойнауында шоырланан, шекаралары, клемi мен су режимi бар сулар;
Сйы алдытар - сарынды суларды оспаанда, сйы трдегi кез
келген алдытар;
Табиат пайдаланушы - табии ресурстарды пайдалануды жне оршаан
ортаа эмиссияларды жзеге асыратын жеке немесе зады тла;
Табии объектiлер - шекарасы, клемi жне тiршiлiк режимi бар табии
объектiлер;
Табии ресурстар - ттыну ндылыы бар табии объектiлер: жер, жер
ойнауы, су, сiмдiктер мен жануарлар дниесi;
Табии ресурстарды орау - табии ресурстарды рбір трiн оларды
ттыну асиеттерiн жоалтуа кеп соатын тиiмсiз пайдаланудан, рып
кетуден, жтадаудан орауа баытталан мемлекеттiк жне оамды
шаралар жйесi;
Табии ресурстарды сарылуы - табии ресурстар орларыны санды сипаттамаларыны iшiнара немесе толы жоалуы;