Таырып: Ауаа латырылатын нерксіп алдытарын кешенді пайдалану

Ауаа латырылатын нерксіп алдытарын пайдалану шін келесідей жмыстары атарылуы тиіс:

1.Ескерген, артта алан технологияны жаартып, экологиялы таза жмыс істеуге кшу ажет.

2.алдыты аз беретін немесе алдысыз жмыс істейтін ндірісті ластыру шін трлі саладаы ксіпорындарды біріктіріп, біріні алдыын екінші пайдаланып іске жарататын етсе, тау-тау болып йіліп жатан зиянды алдытардан тылар едік. Мысалы, ара металлургия алдытары шлак, шлам, кл рылыс материалдарды ксіпорындарында тйірленген шлак, саталан тас, м, шлакты мата, шлакты пемза (жеіл кеуек тас бірдемені тазартуа, ажарлауа олданылады) шыаруа жарайды.

алдыы аз технологияа мысал ретінде Башкортстандаы жаа Уфа мнай деу зауытын алуа болады. Бан зауытты мржасынан шыан ккіртті сутек ртеніп жолаушыа алыстан крінетін еді. азір оны 92-94 процентін стап, ккіртін ажыратып алып кп пайда табуда. Эстонияны Кохта-Ярво аласында барлы жаынан тата тасты 80 проценті ота жаылады. Осыдан алан клді топыраты ышылын азайтуа, ценмент пен бетон шыаруа, жол салуа пайдаланады. Сонымен жаныш тата тастан алды алмайды деуге болады.

Зиянды алдытарды ауаа таратпай, пайда болан кздерінде тазалау

олдан келетін жне кезек кттірмейтін шаруа. Мндай алдытары бар

ксіпорындар оларды стайтын рі тазалайтын ондырылар орнатып, дрыс жмыс істеуін амтамасыз етулері керек.

азіргі кезде ша мен газды стайтын жне тазалайтын 5 трлі дісі бар.

1. ра тоза стаыштар. Олар циклонды, ротациялы, вихрлі, радиалды жне жалюзиялы болып блінеді. Циклонды тоза стаыштара ластанан ауа патрубок арылы тіп, желді кшімен 180º-а брылып, айналып, циклонны ішкі абыраларына рынып, біртіндеп ша-тоза жиналатын бункерге тседі де, тозанан арылан ауа циклоннан сырта шыып кетеді.

Ротациялы тоза стаыштар (ЦРП). Циклонды тоза стаыштара араанда жинаты, желдеткіштері мен тоза стаыштары бірге орналасан. Желдеткіш дгелегі айналанда ша-тоза орналасан тебетін кшті серімен шиыршы трізді тоза стаышты абырасына сынып тазаран ауа шыатын апашаа арай жылжып, блінген ша-тоза арнаулы тсетін орына жиналады.Вихрлі тоза стаыштар (ВПУ). Блар да орталытан тебетін кш серімен жмыс істейтін ондырылар. Вихрлі тоза-стаыштар екі трлі болады, бірі соплолы (жабы уыс), екіншісі крек трізді.

Ластанан ауа камераа майысан потрубок арылы келіп тседі де газды айналдыратын крекке сас "розетка" типті желдеткішті кшімен жоары ктеріліп, ондаы дауылдатышты серімен шыр айналып, абыраа рынып, газды екінші толынымен тмен арай жылжиды. Ша-тоза тмен тсіп, тазаран газ апаша арылы сырта шыады.

Радиалды тоза стаыштар. Ластанан газды рамындаы ша мен тозады айыру гравитациялы жне инерциялы кштеріні бірге имылдауы арылы жреді. Ластанан газ кіретін бырдан ткен со гравитациялы жне инерциялы кштер газды 180º-а брып стрелкамен крсетілгендей жан-жаа шашады. Тоза стаыш ішіндегі газды жоары ктерілу жылдамдыы 1 м/с болса ша мен тозады тоза стаышты тбіне тсіру шін осымша жылдамды онан кп болуы керек. Жалюзиялды тоза стаыштар. Ластанан газды жолына кедергі ретінде пластиналар (атты заттарды жалпа тілігі) мен торлар ойылады.

Ластанан газ тоза стаыша енген со инерциялы (з екпіні) кшпен жылжып келіп тора немесе тор стіндегі атты заттардан кесіп жасалан (пластинаа) кедергілерге рынып, екпін: саябырлап, тмен тсе бастайды. Бл ша стаыштар тек 20 мкм-ден ірі шады стап, аландарын стау шін екінші рет тазалауа циклонды тоза стаыштара жіберіледі. Жалюзиялы тоза стаыштарды растыру иын емес, сондытан оларды газ жретін жоарыда кбірек ммкіндік болады.

2. Ылалды тоза стаыштар. Блар кп тараан, ша-тоза, сіресе те сатарын (0,3-1мкм) жасы стайды, ысты жне жарылу аупі бар газдарды да тазалауа ыайлы. Кемшіліктері – газ жретін жола ша-тоза тез жиналып, оларды лсін-лі тазалап отыру ажет. Су шыыны да кп болады. Ша мен тоза нерлым тез ылалданса оларды газда айыру да тез болады. Ылалды тоза стаыштар Вентури скрубберлеріне, тозадату жне орталытан тепкен кшпен жретін скрубберлерге, инерциялы – сотыу жне барботажды – кбікті ондырылара блінеді.

Вентури скруббері. Ластанан газ саатына 15-20м. жылдамдыпен Вентури скрубберіні канал трізді жабы уыса (сопло) келеді де, оны тар жерінен саатына 60-150м-ге дейін жылдамдыпен теді. Егер сйы зат ондырыны ішін тегіс амтыса ша жасы тазарады. Соплоны диффузорлы блегінде газды жылдамдыы айтадан 15-20

м/саата кеміп сталан ша-тоза тмен тседі. Бл тоза стаыштар млшері 1-2 мкм шаны 96-98 процентін стайды.

Тозадатушы скруббер. Ластанан ауа скрубберге патрубок арылы тіп су бетіне барады, онда ірі ша-тоза сталып, алан сатары скрубберді ішін толы жайлап жоары ктеріле бастады, біра жолдаы тозадатушы белбеулер арылы тоза тріне тараан су тамшыларына кездесіп тмен тседі. Домна пештерінен шыан лас газдарды тазартанда ондаы млшері 10 мкм-ден ірі ша тозаны 60-70 процентін стайды. Орталытан тепкен кшпен тазаратын скруббелер. Ластанан газ тангенс

трінде орналасан патрубок арылы ондырыа ткенде газды жру баыты згеріп орталытан тебетін кш пайда болып ша блшектері су бетіне она бастайды. ондырылардаы су абатыны алыдыы 0,3мм, кем болмауы керек. Су сопло арылы келіп, немі тмен арай аып трады. зімен бірге тоза да тмен бункерге алып тседі.

Инерциялы – сотыу типтес ондырылар. Ластанан газ, саатына 25-50м жылдамдыпен ондырыа келген со 180º-а брылып ша-тоза су бетіне тседі. Соплодан шыаннан кейін ірі ша газды жылдамдыына ере алмай су бетіне тнуа мжбр болады. Млшері 20мм-ден ірі ша жасы сталады. 1м³ газды тазалауа не брі 0,03 литр су жмсалады. Барботажды – кбікті тоза стаыштар. Ластанан газ тор кздерімен жоары ктеріліп су мен кбік абаттарынан тіп ша-тозанан тазарады. Тоза стаышты жмысы ластанан газды торды астына андай жылдамдыпен келуіне байланысты. Егер саатына 1 метрге дейін жылдамдыпен келсе, онда барботажды жмыс тртібі пайда болады. Жылдамдыты 2-2,5 м-ге дейін кбейтсе суды бетінде кбік пайда болып тазарту сапасы жасара тседі. са ша-тоза 95-96 процентін тауа болады.

3. Электр сзгімен тазарту. Ластанан жне тманданан газды электр сзгімен тазарту е олайлы жол. Бл ондырыларды жмыс принципі коронды электродтар ша-тоза электр иондарын таратып, оларды тндырма жне коронды электродтар камераларында стау. Электрсзгілерді трі тазартылатын газды рамы мен асиетіне, ондаы тоза трлері мен млшеріне жне андай тазалы ажеттігіне байланысты тадап алынды. нерксіп салаларында ра жне ылалды электрсзгілер олданылып жр.

ра электрсзгі ластанан ауаны жасы тазаратын боландытан оны те зиянды жне желдеткіш жйесінен ткен газдарды санитарлы нормаа сйкес ету шін пайдаланады. Бл ондырыны жмыс істеу принципі ластанан ауаны кп кзді кедергілерден ткізіп шады стау.

ра электрсзгі (Уг) кп кзді кедергілерден жне ша-тоза стайтын электрсзгіден трады. Тазалауа тскен газдаы ша-тоза уелі кп кзді кедергілерге келіп ілгері сонда алады да, сатары электросзгімен сталады. Келесі тазалауа тскен газ шін кп кзді кедергілерді зі осымша сзгі саналады. Себебі бл кздерге ша ластанан газдарды сзіп ткізеді.Кп кзді кедергілерді иыршы тастардан, ірі мнан, матадан, матадан, жа резекелерден т.б. газ ткізетін заттардан жасауа болады. Торлы сымдар, ааш жне металл нтатары да кедергі ретінде пайдалануа келеді. рамында май, сілті сияяты сйы заттар бар ластанан газды тазалау шін матадан, матадан кедергілер жасау пайдалы. Ылалды электросзгілер (С) кокс жне генератор газдарын тазалауа ыайлы.

4. Химиялы тазалау дісі. Бл діс газдарды баса сйы заттармен араласанда еритін асиетіне негізделген.

Ластанан газды рамында баалы заттар алдытары болса, оларды айырып алу шін химиялы діспен тазалау те пайдалы. Мысалы, осы діспен лас газдан ккіртті кміртекті, азот ышылдарын бліп алуа болады.

Физикалы-химиялы процестерді туіне арай химиялы діс 4 топа

блінеді:

- алдытарды ерітетін заттармен жуу (абсорбция дісі);

- алдытарды ерітінділерін химия жолымен біріктіретін реактивтермен

жуу;

- газ тріндегі алдытарды атты заттарды бойына сііруі;

- алдытарды каталикалы трмен сііру.

Абсорбция дісімен ластанан газды бір немесе бірнеше блегін химиялы абсорбент бойына сііріп ерітіндіге айналдырады. Мндай абсорбент жа абы, ттік немесе быр трінде болуы ммкін. Кп тараан ондыры ретінде бырлы скрубберді алуа болады. бырлы скруббер тік ойылан абсорбберді ішіне орнатылан. Ластанан газды жоарыдан бркілетін (шашырайтын) йы абсорбентпен кбірек ылалдау шін Рашиг шыыршытары немесе кп кзді саина трізді

шыыршытар ойылады. Сйы абсорбенттер шашыштар арылы тбеден бркіп (шашырап) трады. Сйтіп газдаы пайдалы алдытар ерітіндіге айналан со оларды бліп алуа болады. Ластанан газбен буды атты немесе сйы заттар бойына сііріп, шып кетпейтін жне тез ерімейтін жаа химиялы осындылара айналдыру хемосорбция дісі болып табылады. Мысалы, мышьяк сілтісін, этаноламинды жне баса ерітінділері олданып ластанан газдан ккіртті сутекті бліп алуа болады. Мышьяк тілтісі ерітіндісін олдананда газдаы ккіртті сутек судаы мышьяк тздары тотыымен осылады да, ауадаы оттек ышылымен араласанда ккірт блініп шыады.

Адсорбция жне хемосорбция дістері ылалды ортада олданылады.

Адсорбция дісі кейбір са кзді торлардан ралан атты заттарды газды ортадан белгілі бір зат алдытарын тадап алып, бойына жинайтын асиетіне негізделген. алдытарды каталикалы деуден ткізіп зиянсыз немесе зияны аз алыпа келтіруге болады. Мысалы автомшине озаышынан блінетін уытты газдарды катализаторлар ойып зиянын азайтуа болады. Катализаторлар кбіне металдан немесе оларды осындыларынан (платинамен атардаы металдар, мыс тотыы мен марганец т.б.) дгелек, саина, сым,спираль трінде жасалады. Мселе ластанан газды катализатора тимей туін болдырмауда. Катализаторды жй темірден де жасауа болады, біра оны бетін баалы металмен (платина палладий т.б.) жалап жабу ажет.

5. Термиялы (кйдіру) дісі уытты алдытарды те жоары температурада ртеу, кйдіру арылы бейтарап алыпа келтіру болып табылады. Ластанан газды тазарту дістерін анытау шін ондаы ша-тозаны млшерін лшеу, алдыты трін жне асиетін білу керек.

азіргі олданылып жрген лшеуді бір трі 1 литр немесе 1 м³ газда анша ша-тоза барын білу. Ол шін уелі сзгіні лшеп, оны таза салмаын біліп, сонан кейін сзгіден 1 см² лас ауаны ткізіп, сзгіні айтадан лшейді. Осы екі лшеуді айырмасы ласты салмаын крсетеді.

Екінші трі – тікелей есептеу дісі. Мысалы, микроскоп арылы 1 мм ауадаы ша-тозады олдан санап сонан кейін 1 м³ кбейтеді.

Фотоэлектрлі діс – фосфор немесе силикатель нтаын иникатор (химия реакциясын крсететін газ) мен араласып шыны ттікке толтырады да ластанан газды белгілі бір млшерін осы ттіктен ткізеді. Сонда ттіктегі нтаты трі неше сантиметрге згерсе, оны арнаулы шкаламен салыстырып ша мен тозаны млшерін біледі. Электрлі діс – ластанан газ блінетін кзге ша лшейтін арнаулы аспаптар

ойып лшейді. лшеуді дрыстыына газды ылалдыы, шаны трі кп сер етеді. Сондытан бл діс кп олданылмайды.Ластанан газды рамын білу шін газоанализаторлар (талдап жіктейтін) олданылады. Олар бір рет немесе немі баылау жасауа ммкіндіктері бар ралдар.

Мржаны биіктігі 100 м болса – ластанан ауа 20 км-ге дейін, 250 м болса -

км-ге, 400 болса -120км-ге дейін тарайды. (Мндай биік мржа Канаданы Сардбери . бар.)

Атмосфераны жне оршаан ортаны орау шін е тиімдісіжне дрысы атмосфераа уытты алдытарды жібермейтін ондырылар орнату, оларды здіксіз жмыс істеуін амтамасыз ету. Сонымен атар алдыты аз беретін немесе алдысыз жмыс жасайтын жаа технологияа кшу жолдарын іздестіру ажет.

 

Лекция № 12