Арнайы білім беруді масат міндеттері

«Дефектілі баланы даму процесі-деп жазады 1929ж. Л.С.Выготский, -екі жаты трыдан элеуметтік трде байланысты; аауды элеуметтік таралуы (азндылы сезімі дамуды элеуметтік байланыстылыыны бір жаы ал біралыпты адами тип жасалуы есебінен туындаан орта жадайына бейімделуге компенсацияны леуметтік баыттылыы оны екінші жаы болып табылады . Ааулы жэне біралыпты соы масаттары мен формаларыны жалпылыы кезіндегі дамуды жолдары мен эдістеріні зіндік саналуан трлілігі - бл осы процессті элеуметтік байланыстылыыны есхемалы трі» ммкіндігі шектеулі адам, зге адамдар секілді, з дамуында элеуметтік тэжэрибені, леуметтануды мегеруге оамды мірде араласуа мтылады. Алайда ол туі тиіс жол, педагогикада жалпы абылданан жолдан едэуір ерекшеленеді: физикалы жне психикалы кемшіліктер даму процесін згертеді, иындатады, бл кездегі рбір бліну суші адамны дамуын зінше згеріске шыратады.

Сол себепті басты масат - дамудаы екіншілік ауытуларды пайда болуыны алдын-алу, оларды білім беру ралымен коррекциялау немесе компенсациялау болып табылады. Бл блінумен, соны салдарынан шектелген спецификалы білім ажеттіліктерін толы анааттандыру дегенді білдіреді.

Мселен, есту абілетінен айырылан баланы дамуыны негативті салдарыны алдын-алу шін ондаы жаа, брын болмаан, білім ажеттіліктерін анааттандыру керек: яни, алан есту абілетін дамыту жне білім беру, танымды жэне коммуникативті жадайларда осы алдыты есту абілетір пайдалануа йрету; оан сйлеп тран адамны сзін ерін имылдары арылы ынуа йрету; коррекциялы-педагогикалы уаттандыру жэне баладаы сйлеу абілетіні лдырауын болдырмау; дыбыссыз кеістікте ориентация жасауа жэне жріп-труа дадылану;

Айта кетерлік бір жайт, ммкіндіктерді шектеулі таза млшерлік фактор болып табылмайды (яни адам жай нашар естиді, немесе креді, озалуы шектеулі). Бл ттастай аланда тланы интегралды, жйелік згеруі, бл «баса» бала, «баса адам» ол кэдімгіге араанда млдем басаша, кез-келген адамны алдына ойылатын білім алу масатын шектеуге жэне шектеуді жеуге мтылушы адама самайды. Бл шін оан тек ерекше образбен зіні біліми бадарламаларын мегеріп ана оймай, сонымен атар, зіні мірлік біліктілігін алыптастырып, оны дамытуа, кеістік пен уаытта ориентация жасауды йренуге; леуметтік-трмысты ориентацияны коммуникацияны трлі формаларында ызымет жасауа, зіні оам ішінде зін-зі басаруына йренуге, физикалы жэне элеуметтік мобилділікке;ммкіндікті шектелуіне байланысты оршаан мірдегі білім кемшіліктерін толытыруа оамдаы максималды тэуелсіз мір сруге, оны ішінде ксіби зін-зі анытау, элеуметтік - ебекті бейімделу, белсенді жне оптимистік мірлік позиция арылы тэуелсіз мір сруді алыптастыру жэне дамыту;

Оыту жне тэрбиелеу: келесілерді амтитын элеуметтік білім беру жадайларында жретін арнаулы білім беру процесінде зара байланысты жэне олар бэрэр-бірі толытырып отырады:

- азіргі заманы арнаулы білім беру бадарламаларыны болуы; (жалпы
білім беретін жэне коррекциялы - дамытушылы).

-Корррекциялы-педагогикалы процесті ерекше иымдаструдан арнаулы тэсілдер мен эдістерді пайдалануда крінетін жеке педагогикалы станым мен эрбір баланы ерекшелігін ескеру;

-мірлік іскерлікті адекватты ортасы;

-коррекциялы-педагогикалы процесті арнаулы педагок мамандармен (тифлопедагок,сурдопедагок, олигофренопедагок, логопед) жргізу жне арнаулы психологтармен білім беру процесін психологиялы трыда ткізу;

-медициналы, психологиялы жэне элеуметтік ызыметтерді сыну;

Ммкіндіктерді шектелу дэрежесіне жне е алдымен интеллектуалды ммкіндіктерді саталуына, сондай-а арнаулы білім беру жадайын ру сапасы мен дер кезінде жргізілуіне байланысты,ерекше білімдік ажеттіліктерге ие тлалар білім алуды трлі дегейін менгеруі ммкін.Осыан орай, естімейтін, элсіз еститін, меіреу, кзі крмейтін,элсіз кретін, тірек-имыл аппаратыны функцияларыны блінуіне ие тлаларды,

эмоцианалды-еркіндік сферасы мен жріс-трысы бзылан тлаларды, сйлеу абілеті ауыр бзылан тлаларды бір блігі жалпы орта білімді менгеріп ана оймай, сонымен бірге орташа жэне жоары кэсіби мамандыа ие болуа да абілетті.

Интеллектуалды абілеттігі бзылан тлалар элементарлы жалпы білімдік даярлануа жне олара жеке ебекке баулитын мір сруге жэне оамда сэтті бейімделуге ммкіндік беретін крделі коммуникативтік процемстермен жэне интенсиптік интеллектуалды іскерлікпен байланысы жо мамандыты менгеруге абілетті.

Аыл-есі кем тлалар жеке білімдік бадарламалар бойынша білім ала отырып, ерекшеліктерге сэйкес оларды орта жэне элеуметтік бейімделуді даму бадарламаларды едэуір млшерде мегеруде (гигиеналы жэне элементарлы трмысты дэстрлер, арапайым ебектену рдістері).

Арнаулы білім алуды, оны тэрбиелік жне білім беру компоненттеріні рамы тек дамудаы ерекше ауытулара ана емес, сондай-а ммкіндігі шектеулі суші адамны жасты кезеіне де тэуелді.

Ммкіндігі шектеулі адамны арнаулы білім алуы - тере индивидуалды жэне спецификалы процесс, оны клемі, сапасы жэне соы нэтижелері дамуды ауыту сипатымен, азаны анализаторларыны, функциялары мен жйелеріні саталуымен; пайда болу уаыты мен блінуіні ауырлыымен; баланы жэне оны отбасыны мірлік іскерлігіні элеуметтік-мэдени жэне омэдени жадайларымен, отбасыны арнаулы білім алу процесіне атысуа штарлыымен жэне ммкіндігімен; оршаан элеуметті; білім алу жйесіні арнаулы білім беруді барлы талаптарын орындаан жэне барлы жадайын жасауа ммкіндігімен жэне даярлыымен, баламен жэне оны отбасымен жмыс жасайтын педагогтар мен психологтррды кэсіби біліктілік дегейімен аныталады.

Оушыларды физикалы жэне психикалы ерекшелікткрін, дамуыны шектелуімен аныталатын білім беру нормативтері бар, олар денсаулыы шектеулі балалара жалпы білім беруді мемлекеттік стандарты немесе арнаулы білім беру стандарты деп аталады. Біліктілікті мемлекеттік нормасы ретінде стандартта негізгі параметрлер жйесі келтірілген. Ол бір жаынан тлаларды бл категориясыны ажетті дегейі жайлы азіргі замана оамны пайымдауын, екінші жаынан осы дегейге жетудегі шынайы тланы ммкіндіктерін бейнелейді жэне ескертеді.

Арнаулы білім беру стандарты ерекше білімдік ажеттіліктерге ие кез-келген тлаа олданылды, ол жалпы білім беру даярлау талаптарын, коррекциялы-дамытушы жмыса, профилактикалы жэне сауытыру жмыстарына, сондай-а ебектік жэне бастауыш ксіби даярлыа йретуге ойылатын талаптарды бейнелейді.

Стандарт талаптарын руа ерекше білімдік ажеттіліктерге ие тлаларды барлы категориялары шін жалпы, даму кемшіліктекрі де, сондай-а тек ендай-да бір арнаулы категорияа тн ерекшеліктер де ескеріледі.

Ерекше білім алу ажеттіліктеріне ие тлаларды барлы категорияларына тэн даму кемшіліктеріні санатына келесілер кіреді:

- баяу жне шектеулі абылдау абілеті;

- моторикасыны дамуыны кемшіліктері;

- сйлеу абілетіні дамуыны келешегі;

- ойлау абілеті дамуыны кемшілігі;

- зге кэдімгі балалармен салысырандаы танымды белсенділіктеріні кемшілігі;

- тлалы дамудаы кемшіліктер (з-зіне сенбеу жэне оршаан ауыма тэуелділікті сезіну, тмен коммуникабелділік, эгоизм жэне пессимизм жэне тмен жэне жоары зін-зі баалау з жріс-трысын басарудаы олылытар).

Осындай сынды кемшіліктерді жою шін жалпы білім беру пэндеріні рамына згертулер енгізіледі, оларды коррекчиялау жзеге асады. Мэселен, нотациялы блімдер осылады. Дамуды ерекше спецификасына ие балаларды жекелеген категориялары шін, мэселен интелектуалды абілеті бгінгі оушылар шін жалпы білім беру пэндеріні оригиналды рамы арастырылады.

Дамуды біріншілік бліністеріні салдарыны алдын-алу шін (кру немесе есту абілетіні болмауы жэне толы еместігі, сйлеудіжйелік дамымауы, бас ми абыршаыны сйлеу зонасыны блінуі кезінде ) арнаулы білім беру рамына эдеттегі мектептегі білім берубадарламаларында жо, спецификалы трдегі оу пндері енгізілген. Осылайша, заип балаларды оыту бадарламасына, кеістікте бадар жасау жне мобильділікті дамуындаы йрету бойынша сабатар арастырылан; есту абілеті бзылан балалар шін алан естуді дамыту бойынша жэне сйлеуді алыптастыру жніндегі сабатар арастырылан; іскерлік процесінде оны коммурикативтік функциясына ауыз екі сйлеуді дамытуа баытталан пэндік-тэжірибелік іскерлік сабатар енгізілген.

Сонымен атар, арнаулы білім беру стандарты блінуді бейнелік дэрежесін жэне соан сэйкес ммкіндіктерді шектелуін (мысалы, заиптар шін білім беру стандарты жэне элсіз еститіндер шін жеке стандарт), сондай-а дамуды зге де блінуімен сйкес келуі жэне т.б.).

Стандартта ерекше білімді ажеттіліктерге ие тлаларды андайда бір категориясыны жеке даму ерекшеліктері ана емес, сондай-а оларды мір сруіні элеуметтік мэдени жэне этномэдени жадайларыны спецификасы ескеріледі. Сол себепті стандартты екі блігі болады: федералды, яни ел шін жалпы жэне лтты-регионалды, Ресей аумаыны андай да бір аумаыны шектеулі ммкіндіктерге ие тлаларына білім беруді наты жадайларымен ерекшеліктеріне олдану шін жасалынады.

Арнаулы білім беру стандарттары ммкіндігі шектеулі адамны алыптасу жне социализациясыны бкіл кезінде, яни міріні алашы айынан бастап ересек жаса дейінгі кезеіндегі мерзімге баытталан. Арнаулы білім беруді стандарттау мселесі бізді елімізде жаа трыдан аралады.