Маркетинг жне ішкі орта
йымны табысы шешуші трде сырты кштерге жне сырты оршаан ортаны сер етуші кштеріне байланысты болады. Бгінгі крделі жадайда басару функцияларын тиімді орындау шін осы згерістерді серін тсіну ажет.
1 схемада ойда болмаан жадайларды йыма тигізетін серіні моделі крсетілген.
Схема 1. Ойда болмаан жадайларды йыма тигізетін серіні моделі
йымдарда биологиялы организм трізді. Олар здеріні тиімділігін сатап, мір сріп кетуі шін з ортасына бейімделе білуі ажет. Осылай, тек ана бейімделе аланда мір сретін тез згерістер лемінде зіні йымы рып кетушілер атарында болмас шін жетекші з йымыны жмысын дрыс бадарлай білуі керек.
Жанама сер ету ортасымен салыстырандаы тікелей сер ету ортасы. оршаан ортаны анытау жне оларды йыма серін есептеуді жеілдету дістеріні бірі – сырты факторларды екі негізгі топа блу. Бл йыма сырттан сер ететін кштерді тікелей жне жанама сері.
Тікелей сер ету ортасы
ЖАБДЫТАУШЫЛАР
(ебек ресурстарымен, капи- ТТЫНУШЫЛАР
талмен, дрі-дрмекпен)
Й Ы М
 |  |  | |||
КСІПОДАТАР БСЕКЕЛЕСТЕР
ЗАДАР ЖНЕ МЕМЛЕКЕТТІК ОРГАНДАР
Жанама сер ету ортасы
ХАЛЫАРАЛЫ ЭКОНОМИКА
ОИАЛАР ЖАДАЙЫ
 |  |
Й Ы М
 | |||||
 |  | ||||
ЫЛЫМИ-ТЕХНИКАЛЫ ЛЕУМЕТТІК-МДЕНИ
ПРОГРЕСС ФАКТОРЛАР
САЯСИ ФАКТОРЛАР
Тікелей сер ету ортасы йым операциясына тікелей сер ететін жне йым операциясыны тікелей серін зінде сынайтын факторларды амтиды. Бл факторлара жабдытаушылар, ебек ресурстары, задар жне мемлекеттік реттеу мекемелері, ттынушылар жне бсекелестер жатады.
Жанама сер ету ортасы йым операцияларына тікелей сер етпеуі ммкін, біра оларда сері байалатын факторлар. Бл жерде, экономика жадайы, ылыми-техникалы прогресс, леуметтік-мдени жне саяси згерістер, топты згерістерді сері жне йым шін маызды баса елдерде болан оиалар сияты факторлар туралы сз болып отыр.
Сырты ортаны кптеген факторлары йыма сер етуі ммкін. Брыны кезедерде жетекшілер (басшылар) экономикалы жне техникалы жадайлара кп кіл аударатын. Біра соы кездері адамдар талабыны, леуметтік ндылытарды, саяси кштерді, задылы жауапкершілік рісіні згеруі жетекшілерді есепке алуды талап ететін сырты сер спектрін кеейтуге мжбр етті.
Сырты орта факторларыны зара байланысы. Кез келген ішкі згеріс басалара сер етуі ммкін, оршаан ортадаы бір факторды згеруі басаларды згеруін тудыруы ммкін. Мысалы, азы-тлікке, материала бааны суі дрі-дрмектерге бааны сіуіне келеді. Жетекшілер сырты факторларды блек арастырмауы керек, йткені ол факторлар зара байланысты жне згеріп трады.
Сырты орта крделілігі. Егерде йым жауап беруге мжбр сырты факторлар саны туралы сз етсек, яни йыма мемлекеттік аулылар, ксіподапен келісім-шартты жиі айта бекіту, кптеген бсекелестер ыспаа алып сер етсе, онда бл йым, тек бірнеше жабдытаушыларды, бірнеше бсекелестерді іс-рекеттеріне ам жейтін жне ксіподаы жо йыма араанда оршаан ортасы крделі деп айтуа болады. ртрлі факторлар крсеткіші бойынша крделі жадайдаы йым кптеген жне ртрлі технологияны олданады, баса йымдара араанда тез дамуды бастан кешіреді, ткізеді.
Сырта ортаны озалыштыы. азіргі йымдарды оршаан ортасы лкен жылдамдыпен згереді. Біра бл тенденция жалпы болып саналанмен де, айналасындаы оршаан орта ерекше озалыш болатын йымдар бар. Мысалы, зерттеушілер мынаны байаан, фармацевтика нерксібіндегі бсекелестер кресіні параметрі мен технология згерісіні жылдамдыы машина рылысына араанда жоары. Мнан баса, сырты оршаан ортаны озалыштыы йымны кейбір блімшелері шін жоары, ал кейбір блімшелері шін тмен болуы да ммкін. Мысалы кптеген фармацевтикалы фирмаларды жасау, дайындау жне зерттеу блімдері ортаны жоары озалыштыымен бетпе-бет келеді, йткені ол барлы технологиялы жаа енгізулерді тексеру керек.
Егер дрі-дрмектер шетелден тсетін болса, онда ндірістік процесс сырты ортаны жоары озалышты жадайында болуы ммкін. Ортаны жоары озалышты жадайында ызмет істеуіні крделілігін ескере отырып, здеріні ішкі згерістеріне салыстырмалы тиімді шешім абылдау шін, йым жне оны блімшелері ртрлі апарата сйенуі керек.
Сырты ортаны анысыздыы. Егер апарат аз болса немесе оны длдігіне кмн (кдік) болса, онда ортаны анысыздыы адекватты апараты бар жне оны жоары сенімді деп санауа негіз болан жадайа араанда кбейе тседі. Бизнес азіргі кездегі маызды істерді бірі боландытан, апаратты кп талап етеді, біра оны длдігіне деген сенімділік тмендейді. Сырты оршаан ортаны анысыздыы жоарылаан сайын, тиімді шешім абылдау иындай тседі.
Тікелей сер ету ортасы
йыма сырты оршаан ортаны серін арастыран кезде мынаны тсіну маызды, орта сипаттамалары бір-бірінен ерекшеленеді, сонымен бірге оны факторларымен зара байланысты. зара байланыстылы, крделілік, озалышты жне анысызды сипаттамалары тікелей жне жанама сер ету факторларын сипаттайды. Бл байланыстылы тікелей сер ету ортасыны негізгі факторларын: жабдытаушыларды, задар мен мемлекеттік органдарды, ттынушылар жне бсекелестерді арастыран кезде тсінікті болады.
Жабдытаушылар. йымдар жне дрі-дрмектермен, медициналы жабдытармен амтамасыз ететін жабдытаушылар желісі арасындаы туелділік – йым ызметіні табысына жне операциясына ортаны тікелей серіні айын мысалыны бірі болып табылады. Дрі-дрмектерді, жабдытарды баса елдерден делдалсыз тікелей алу баасына, сапасына жне санына байланысты тиімді боланымен, бір жаынан саяси трасызды немесе айырбас курсыны ауытуы сияты ортаны озалыс факторларыны кшеюімен ауіптілеу болады.
Материалдар. Дріханалы йымдар дрі-дрмектер мен медициналы жабдытарды з-діксіз жеткізіліп отыруына туелді. Жабдытаушыларды ажетті клемде жне ажетті ассортиментте амтамасыз ете алмауы мндай йымдара кптеген иындытар туызуы ммкін.
Ебек ресурстары. ажетті мамандытары жне біліктілігі бар жмыс кшімен амтамасыз ету ала ойан масаттарды орындаумен байланысты міндеттерді шешу шін, яни йымны тиімділігі шін ажет. Крделі техниканы, капиталды, материалды тиімді олдана білетін адамдарсыз бларды пайдасы аз болады. Кп жадайда йым з ызметкерлерін йретіп, оларды олдау арылы (демеу) ажетті ебек ресурстарымен амтамасыз ету проблемаларын шешуге тырысады.
За жне мемлекеттік органдар. Ебек задылыы басаруа серін тигізеді. Сонымен бірге кптеген задар мен мемлекеттік мекемелерде йыма з серін тигізеді. Жеке компания, корпорация немесе жеке шаруашылы сияты рбір йымны белгілі бір ыты статусы бар, осы статусы йыма істі алай жргізу ажеттігін жне андай салытар тлеу ажеттігін анытайды.
Ттынушылар. Бизнесті е негізгі масаты – ттынушыларды тзу. Мнымен келесі жадайлар тсіндіріледі: йымны мір сруі жне зін-зі атауы ттынушыны таба білу ммкіндігіне жне оларды сранысын анааттандыруына байланысты. Ттынушыларды ажеттілігін анааттандыру йым жне ебек ресурстарымен, медициналы жабдытармен, дрі-дрмектермен жабдытаушыларды арасындаы зара арым-атынаса серін тигізеді.
Бсекелестер. Бсекелестер – бл сері туралы таласуа болмайтын сырты орта факторы. Егер ттынушылар ажеттілігін бсекелестер сияты уаытында рі тиімді анааттандырмаса, ксіпорын за мір сре алмайтынын ксіпорын жетекшілері жасы тсінулері тиіс.
Бл жерде ттынушылар йым бсекелестігіні жалыз объектісі емес екенін тсіну керек. йым сонымен бірге ебек ресурстары, материалдар, капитал жне белгілі бір техникалы жаа енгізулерді пайдалану шін бсекелестік кресін жргізе алады.
Жанама сер ету ортасы
Жанама сер ету ортасыны факторлары йым операцияларына білінетіндей сер етпейді. Соан арамастан йым жетекшілері оларды ескеруі ажет. Жанама сер ету ортасы тікелей сер ету ортасына араанда крделірек. йым жетекшілері кп жадайда йым шін ммкін болатын зардаптарды болжауда толы емес апарата негізделе отырып осындай орта туралы болжамдара сйенуге мжбр болады.
Технология бір мезгілде ішкі ауыспалы жне маызы зор сырты фактор болып табылады. Технологиялы жаа енгізулер німді дайныдау жне сату тиімділігіне, німні тозу жылдамдыына, апаратты жинау, сатау жне блуге, сонымен бірге ттынушыларды йымнан шыарылатын андай жаа німдер жне ызмет трлері ктіп тр, соан серін тигізеді. азіргі кезде бсекелестікті ысарту шін йымдар здеріні ызметіні тиімділігіне серін тигізетін сыныстармен жмыс істеуге мжбр.
Экономика жадайы. Жетекшілер сонымен атар, экономиканы жай-кйіні жалпы згерісі йым операцияларына алай сер ететінін баалай білуі ажет. лемдік экономиканы жай-кйі барлы ресурстарды нына жне ттынушыларды белгілі бір тауар немесе ызмет трін сатып алу ммкіндігіне серін тигізеді. Егер, мысалы, инфляция болатынын болжаса йым жетекшілері дрі-дрмектер орын кбейтіп, болашата шыын сімін жоарылатпау шін жмысшылармен бекітілген ебек аы туралы келіссз жргізуге тырысады.
Экономикалы жадайды нашарлауын кімет лтты банк белгілеген пайызды ставкаларды, ашалы массаны, салытарды реттеу арылы жнге келтіруге тырысады. Егер бл банк несие алу жадайын атайтып жне пайыз ставкаларын жоарылатса, коммерциялы банктерде ойыннан тыс алмау шін осылай жасауы керек. Нтижесінде арыз алу иындайды да, ол йым шін ымбата тседі.
леуметтік-мдени факторлар. Кез келген йым андай да бір мдени ортада ызмет жасайды. Сондытан леуметтік-мдени факторлар, соны ішінде мірлік ндылытар мен дстрлер, йыма серін тигізеді.
леуметтік-мдени факторларды іс тжірибесіне тигізетін серіне мысал – дстрлі жне ке таралан стереотип, яни оан сйкес йел адамдар жетекші ретінде компетентті емес жне туекелге бара алмайды. Мндай алыптасан дстр йелдерді ызмет бабында суінде, жалдауды дискриминациялы практикасында іске асырылады жне де бл заа арсы брланымен де одан арылу иын.
Саяси факторлар. Саяси жадайларды кейбір аспектілері жетекшілер шін ерекше маызды болып келеді. Оларды бірі - кімшілікті, за шыару органдары мен сотты бизнеске арым-атынасы. Бл жадайлар кіметті кіріске салы салу, оршаан ортаны тазалыына стандарттар, бааны жне жалаыны баылау сияты рекеттеріне сер етеді. Баса елдерде операциялар жргізетін немесе сату нарыы бар компаниялар шін саяси тратылы факторыны болуыны лкен маызы бар. Елдегі саяси згерістер шетелдік немесе нім экспортерлері шін импорта арнайы баж салыын белгілеуге келуі ммкін. Дипломатиялы арым-атынасты орнауы жаа нарыа жаа жол ашуы ммкін.
Халыаралы оршаан орта. йым зіні істерін нарытан тыс жерлерде жргізе бастаанда сйкес процедуралар сол оршаан ортаны наты факторларына сай модификацияланады. йым жаа ортаны йреншікті ішкі елден андай айырмашылыы бар екенін анытап, басару тжірибесі мен теориясын жаа жадайда алай згерту керек екендігін шешу кереу.