Терминдер жне тсініктер

Ашы шыын

Баламалы шыын

Бухгалтерлік (аржылы) пайда

Траты шыын айналымы

Жиынты (жалпы)

Орташа

Шектеулі нім

Шектеулі шыын

О жне теріс тиімділік ауымы

Пайда дегеніміз – жалпы тсім (ЖТ) мен жалпы шыындар (ТС) арасындаы айырма:

П = ЖТ-ЖШ

Фирманы масаты – белгіленген баа арылы мейлінше кп пайда алуа немесе мейлінше аз зиян шегуге жадай жасайтын ндіріс клемін тадап алу. ыса мерзімдік кезеде бсекелес фирманы рал жабдыы траты болады да, ал нім шыару клемі згерген кезде тек ресурстар айнымалы ана згереді, осыан сйкес айнымалы шыындар згереді. Енді, ыса мерзімді кезе нарыты баа мен з шыындары туралы апараттарды ескере отырып, фирма нім шыару клемі туралы шешімді алай абылдайтындыын крсетейік.

Бсекелес ндірушіні алдында зара байланысты 3 сра туындайды:

1) ндіру ажет пе?

2) Егер ндіру ажет болса, андай млшерде?

3) Алынатын пайда млшері немесе зиян андай болады?

Егер нім пайда келетін болса, онда бірінші сраа жауап дайын. Егер ндіріс зиян шегетін болса, онда фирманы жапан жадайдаы шыындарды жне фирма ыса мерзімде з ызметін жаластырандаы шыындарын анытау ажет. ндіріс жабыланда зиян (З) траты шыындара (ТШ) те болады:

З = ТШ

Егер фирма ндіріс клеміні белгілі бір млшерінде АС-тан зиян шегетін болса, онда ол з німін ыса мерзімді кезеде ндіруге тиіс болады. Сонымен, бірінші сраа былай деп жауап беруге болады: егер бсекелес ндіруші экономикалы пайда алатын болса немесе ТШ-тан кем зиян шексе, онда ндірісті жргізуге болады.

Екінші сраты жауабы ндіруші масатынан туындайды: фирма мейлінше кп пайда алып немесе мейлінше аз зиян шегіп жмыс істеуге сйкес келетін нім клемін ндіреді. шінші сраа жауап берерде (1) формуланы олдану жеткілікті.

ойылан сратара толы жне наты жауап беру шін белгілі бір ндіріс стратегиясын тадап алуа болатын ш ытимал жадайды арастыру ажет. Барлыы да німні нарыты баасына байланысты болады. Бл туелділікті тсіндіру шін формуланы жазайы:

П = Р х Q – АС х Q = (Р-АС) х Q (2)

Бірінші жадайды арастырайы – пайданы мейлінше арттыру. Баа орташа шыындарды е тменгі дегейінен жоары дерлік, яни

Р>АС_мін (3)

Онда, (2) формула бойынша есептесек, фирма экономикалы пайда алады. Оны мейлінше арттыру шін ндіруші ндірісті рбір осымша ндірілген нім бірлігіні жалпы тсімге (R) осатын сімі оны жалпы шыындара (ТС) осатын сімінен арты немесе те боланша лайту ажет. МR³ МС, йткені МR = Р. Сондытан, фирма менеджерлері рбір осымша ндірілген нім бірлігіне шаандаы шекті шыындарды нім баасымен салыстырулары керек. Бл жадайда осы нім бірлігін сату (1) формулаа сйкес, жалпы пайда седі.

Мейлінше кп, мынадай тедік орындалан жадайда шыарылатын нім клеміне Q^* сйкес келеді.

Р = МС

Бл шарт жетілген бсекелес фирма шін пайдасын е жоары дегейге жеткізетін шарт болып табылады.

Бан дейін арастырандай ыса мерзім кезеі деп белгілі бір уаыт аралыын айтамыз. Ол уаыт аымында ндірісті кейбір факторлары згермей алады. Сондытан, ыса мерзім кезеінде ндірісті жалпы шыындарын (ТС) анытаанда, оны траты (АС) жне айнымалы (VC) шыындарын ажыратады, яни:

ТС = FC + VC

Траты шыындар (АС) деп – ыса мерзім кезеінде нім шыару клеміні згеруіне байланысты згермейтін шыындарды айтамыз. Олара мыналар жатады: амортизациялы темдер, жал тлемдері, траты салытар, сатандыру тлемдері, дербес басаруды жалаысы жне т.б.

Айналым шыындары (VC) деп – шыарылатын нім клеміні згеруімен бірге згеретін ндірістік шыындарды айтамыз. Айнымалы шыындара : шикізата кеткен шыындар, жмысшыларды ебекаысы, салытар, энергия мен отын ресурстарына, клік ызметтерін тлеуге кететін шыындарды жне т.б. жатызамыз.

ндірістік шыындарды талдаанда, жалпы шыындармен атар орташа жне шекті шыындарды да те жиі олданамыз.

ндірісті орташа жалпы шыындары (АТС) жалпы шыынны (ТС) ндірілген нім клеміне (Q) атынасымен аныталады да, німні бір данасын шыаруа кеткен жалпы шыынды крсетеді. Сонымен орташа жалпы шыындар мына формуламен есептеледі:

АТС = ТС = АС + АVС

Q

Мнда

АТС – орташа жалпы шыын

ТС – жалпы шыын

Q - ндірілген нім клемі

Таырып.