ФО-ды жйелі трде сер ететін препарататтары

 

Гардона (тетрахлорвинфос, винфос, рабон, аппекс ) - а тсті, суда нашар, органикалы ерітінділерде жасы еритін кристалды зат. Тышандара уытты сері тмен (ЛД₅₀-1900-5000мг/кг), аралара орташа уытты сер етеді. Матаны жне ккністерді кеміргіш жндіктеріне арсы олданылады.

Селекрон (профенос ,куракрон ) - органикалы ерітінділерде жасы еритін, сумен рекеттесуі нашар (еру дрежесі 20мг/л ), ашы-сары тсті сйы. Тышандара орташа уытты - ЛД₅₀ 388мг/кг, аралара жне т.б пайдалы жндіктерге уытты сер етпейтін , матаны, жгеріні ртрлі сорыш,кеміргіш жндіктерден орау шін олданылады.

Токутион (протиофос ) - толуол жне циклогексанмен жасы рекеттесетін, ал сумен рекеттесу дрежесі 1,7 мг/л, ашы тсті, майлы сйыты. Тышандара орташа уытты (ЛД₅₀ 925-966мг/кг), аралара жне жндіктерге уытты сер етеді. Матаны зиянды жндіктерден орау шін олданылады.

Трихлорметафос (фенхлорфос, тролен, роннел,нанкор ) - хош иісті кмірсуларда жасы еритін, лсіз-жаымсыз иісі бар, 30-50% эмульсия трінде шыатын, химиялы таза препарат. Брге,бит жне кене секілді малды эктопаразиттеріне арсы олдануа сынылан инсектицид. сімдік шаруашылыында фитоцид ретінде жиі олданылады.

Бутифос (фолекс, мерфос) - суда жартылай, органикалы ерітінділерде жасы еритін, жаымсыз иісі бар, ашы- сары тсті сйы. Мата алабына 1-2 кг/га млшерінде олданылатын, топыраа сіу жылдамдыы 2 аптаа созылатын дефолиант. Малдар шін орташа уытты. 40-60% эмульсия трінде шыарылады.

Диазинон (базудин, эксодин)– тссіз, органикалы ерітінділерде жасы еритін, сумен нашар рекеттесетін (еру дрежесі 40 мг/л) сйы зат. те уытты. Уыттылыына орай мйізді ірі араа олдануа болмайды. ойларды отырына арсы азіргі кезде жиі олданылатын инсектицид.

Неоцидол (базудин, диазол, гром) – диазинон эмульсиясыны 60%-ды оспасы. те улы пестицид. рамындаы сер етуші заты (диазинон) – ацетонда, бензолда, этанолда жне хлороформда жасы еритін, тссіз майлы зат. Мал шаруашылыында тек ойларды тоыту шін, яни псороптоз ауыруын алдын алу жне емдеу масатында 0,05%-ды сулы эмульсия трінде олданылады. сімдік шаруашылыында неоцидолды 60%-ды эмульсиялы оспасы, 40%-ды дымыл нтаы, 5-10%-ды тйіршікті нтаы олданылады.

Диазинон те уытты зат. ЛМ₅₀ – а тышана 76-108 мг/кг, балапандара 8,4 мг/кг. Кумулятивті сері лсіз. Диазинонды ішке олданандаы уытты млшері: 2 апталы бзаулара, бір жасар таналара – 2,5 мг/кг, ой-ешкілер шін - 30 мг/кг. Жылылара ішке олдананда улануды клиникалы белгілері байалмайды. Неоцидолды 0,1%-ды сулы эмульсиясы сырта брку кезінде 2 апталы бзауларда улану белгілері байалса, пестицидті 0,25%-ды оспасы алты айлы бзауларды оншалыты уландыра оймайды. Бл препаратты ірі араа олданбаан жн.

Неоцидол сырты ортада тез ыдырайды. Бл препараттпен делген азыты сімдіктерді 20 кннен кейін олдануа, сойылатын малды 15-20 кннен кейін союа болады. Уланудан лген малдан токсикологиялы талдау шін зертханаа етін, бауырын, бйрегін жне майын жіберуге болады.

Золон (фозалон) – органикалы еріткіштерде жасы, суда нашар еритін кристалды зат. сімдіктерді орау масатында 35%-ды эмульсиясы олданылады. сімдіктерді деуде препаратты 0,1-02%-ды сулы эмульсиясын 1,5-3 л/га млшерінде бркиді. Ал 0,2%-ды сулы эмульсиясын мйізді ірі ара, ой жне ешкілерді кенелеріне арсы олдануа болады. ЛМ₅₀ – зертханалы жануарлар шін 84-108 мг/кг. Уытты сері орташа. Азы-тлік рамында 30-40 кнге дейін саталынады. Фозалонны стті, етті жне жмыртаны рамында болмааны дрыс.

Картопты, матаны ртрлі зиянкестерден орау шін олданылатын хлорорганикалы заттарды алмастырыш химиялы зат.

Фосфамид (диметоат) - Би-58 деген атпен белгілі. Суда жне органикалы еріткіштерде (ацетон, хлороформ жне т.б.) жасы еритін а тсті кристалл. сімдіктерді зиянды жндіктерден жне кенелерден орау шін препаратты 0,05-0,2% сулы эмульсиясын 0,5-2,5 м/га млшерінде бркіп олданады. Уыттылыы тмен инсектицид. ЛМ50- а тышандар шін 140-220 мг/кг. Малдара фосфамидті тменгі млшерін (1,0 мг/кг) олдананда ешандай улану белгілері байалмайды. Біра препарат млшерін шамадан тыс жоарылатып олданса (25-50 мг/кг), лім- жетімге шыратады. Азы рамында, жайылымдарда зіні серін 30-40 кнге сатайды. Азы рамындаы шектеулі млшері 2 мг/кг.

Жоарыда аталан ФО- препараттарымен атар, зиянды жндіктерге арсы азіргі уаытта тмендегі препараттар олданылады: Актеллик (Фосбецид), Лейбацид, Сумитион, Дурсбан (Дарсбан, Пиринекс, Сайрен), жне таы басалар.

Бл препараттарды барлыы да жйелі трде сер етеді. мбебап пестицидтер ретінде фитоверм, агравертин, неорон секілді препараттарды олдануа болады.

Клиникалы белгілері. Фосфорорганикалы осылыстармен улану- те жіті, жіті жне созылмалы трде туі ммкін.

те жіті трінде орталы жйке жйесі заымданып, тілді салдануы, сілекей ау, миоз, экзофтальмия, бронхоспазм, дірілдеу, шектен тыс терлеу, тремор жне ан ысымыны жоарылауы секілді белгілермен сипатталынады. Сонымен атар, малды аятары салданып, жріс-трысы згереді, жиі-жиі зр бледі, есінен танып (кома), лап алады. Ауа жетпей тншыу (асфиксия) нтижесінде 1-2 саат ішінде мал леді. Мысалы, хлорофос ерітіндісін дрыс олданбау, яни ысты суда (90С°-градуста) ерітіп, 12-16 саат тпей трып олдану барысында болан улану, іс жзінде тіркелген. Бл жадайда хлорофос зінен 5-6 есе улы ДДВФ-а айналып, малдар олданылан жерді тілімен жалауы арылы уланады (з терісін немесе екінші бір малды жалау арылы). Улану белгілері 15-20 мин кейін білінеді.

Жіті улануды белгілері: мал тынышсызданады, тітіркендіруге (дауыса немесе жарыа) арсы реакциясы лсірейді, теріні ауруа сезімталдыы жойылады, озалыс координациясы бзылып, мал жыылып алады.

Жылыларда ішекті тйілуі (колик), шектен тыс терлеу, тілді астыны ерініні салдануы, иттер мен шошаларда су сияты белгілер байалады. Сауын малдарында кенеттен сті тотап алады, старда аятары, анаты салданып, айдары жне сыралыы кгеріп кетеді. Ауа жетпеу жне орталы жйке жйсіні салдануы нтижесінде 24-28 саат ішінде мал леді.

Улануды созылмалы трінде азыа тбеті жойылады, мал кйзеледі, блшы еттерді тонусы лсіреп, жріс-трысы згереді, малды салмаы тмендейді, 6-7 ай ткен со, ойларды аятары мен мойныны блшы еттері тартылып, мойын бір жаына исайып алады. Дене температурасы тмендеп, арытау нтижесінде мал леді.

Патологиялы-анатомиялы згерістер. Кптеген авторларды айтуынша (А.В.Акулов, Г.П.Ясновой,1966; Ф.П.Кохток 1970) уланудан лген малды сойып зерттегенде, тіршілікке ажетті мшелерде, соны ішінде бауырда, бйректе, кпеде, жректе, аланша жне йы бездерінде ан толулар байалады. Сонымен атар, осы мшелерде тйіршікті дистрофия алыптасады. Ккбауырда гемаглобин млшері кбейіп, бауыр лпаларында гликоген азаяды. Осы крсеткіштерді барлыы ФО-мен улананда орталы жйке жйесі мен ан тамырларыны заымдалынатынын білдіреді.

Химиялы-аналитикалы зерттеулер нтижесі ФО-ды мида жне паренхиматозды мшелерде, лифа тйіндерінде жне ойды йры майында кп млшерде, аа блшы етінде шамалы ана жиналатындыын крсетеді (Конюхов,1980).

Фосфорорганикалы осылыстардан улануды балау - жйке жйесіні салдануыны клиникалы белгілеріне, патологиялы-анатомиялы сою нтижесіне, ішек-арындаы азы алдытарынан, май лпаларынан, мидан, бауыр жне бйректен, сонымен атар, азы рамынан химиялы-токсикологиялы зерттеу барысында ФО-ды табу арылы баланады.

Зертханалы жадайда тірі жне лген малдарды ан мен лпалардаы холинэстераза ферментіні белсенділігін анытау,салыстыру арылы да фосфорорганикалы осылыстарды балауа болады. ФО-мен улануды сіреспе, тыры, Ауески ауруы, энцефалит секілді ауруларды клиникалы белгілерінен айыруда жа абатты жне газды хромотография дістеріні маызы зор.

Емдеу. Фосфорорганикалы осылыстармен улананда, алашы кндері атропин сульфатыны жне платифилин препараттарыны емдік сері нтижелі. Антидот (у айтарыш) ретінде фосфолитин жеке трінде немесе ТМБ-4 препараттарымен бірге олданылады. Жекеленген трде ТМБ-4 препараттары ФО-дан уланан малдара емдік асиет крсете алмайды, біра фосфолитинні фосфора арсы белсенділігін арттырады, уланан малды тез жазылуына септігін тигізеді. Антидотты емдік асиеті оны уаытында олданылуына, малды улану дрежесіне байланысты.

Тропацин – синтетикалы атропин сияты зат. Холиномиметикалы жне спазмолитикалы сер етеді. М - холинореактивті жйені лсіретеді, кзді арашыын кеейтеді, кеірдекті, ішкі мшелерді ан тамырларыны бірыай жолаты блшы еттерін босасытады. Сілекей, кеірдек жне ас орыту жйесі бездеріні секрециясын баяулатады. Блшы етке еккендегі млшері: жылыа жне ірі араа – 1 мг/кг.

Атропин сульфаты – перифериялы сері басым холинолитикалы препарат. Блшы етке еккендегі млшері: жылыа – 1 мг/кг, ірі араа – 0,5 мг/кг.

Дипроксим (ТМБ-4) – холиноэстераза ферментін реактивизациялайды. Блшы етке еккендегі млшері: жылы, шоша жне ойа - 10 мг/кг, ірі араа – 2 мг/кг.

Фосфолитин – сарыш тсті, оймалжы тсті зат, 75 % - ды ерітіндісі олданылады. Блшы етке еккендегі млшері: жылыа – 12,0 мл, ірі араа – 10,0, ой мен ешкіге – 0,5 мл.

Бл крсетілген дрілік заттардан баса венаа 20 %-ды глюкоза ерітіндісін 1мг/кг, 10 % кальций хлоридін мйізді ірі араа 150-200мл, ой-ешкіге, шошаа, иттерге тулігіне 1-2 рет 15-20 мл млшерінде 2-3 кн атарынан егеді.

В1 витаминні 0,1мг/кг млшерін 1 мг/кг аскорбин ышылымен немесе 5 мг/кг глюкозамен араластырып, ерітінді трінде тері астына, аа блшы етіні салдануын жне лсіздігін жою шін егеді.

Аза жоалтан сйытыты орнын толтыру шін 1000 мл изотониялы ас тзы ерітіндісінен, 400 мг кальций хлоридінен, 400 мг калий хлоридінен, 80 мг тиамин бромидінен (В₁ витамині) жне 1000 мг аскорбин ышылынан тратын оспа дайындап, мйізді ірі араа 2000 мл, бзаулара 1000, ой-ешкілерге 500 мл беру жасы нтиже береді.

Жрек жмысын жасарту шін тері астына 20 % - ды кофеин натрий бензоат ерітіндісін, мйізді ірі араа жне жылыа 3 г, ой-ешкіге 1 г егеді.