Тз ышылы ерітіндісіні тыыздыы мен концентрациясы

Массалы лесті формуласы бойынша:

ерітінді массасын есептейді.

Ерітіндіні клемін келесі формула арылы есептейді: .

Концентрлі ерітіндіні есептелген клемін кішкентай цилиндрмен лшеп алады да тыыны бар таза шыны ыдыса яды. лкен цилиндрмен суды ажетті млшерін лшеп алады да шыны ыдыстаы ерітіндіні стіне йып араластырады. Шыны ыдыса атауы жне концентрациясы жазылан этикетка жапсырылады.

отмеривают необходимое количество воды, и доливают в склянку, раствор перемешивают. На склянку наклеивают этикетку с названием и концентрацией раствора.

орытынды: ажетті есептеулер арылы ерітіндіні концентрациясын есептеп шыарады.

2-ші тжірибе.«ра тздан ерітінді дайындау жне оны концентрациясын анытау»

Жмысты масаты: Шамамен 100 мл 0,9%-ды NaCl ерітіндісін дайындау (оытушы ерітінді клемі мен концентрациясын топа немесе р студентке жеке беруі ммкін)

Жмысты жргізілуі: ра тзды аырындап, тгіп алмай лшеуін колбаа салады. Колбаны 2/3 дегейіне дейін су йып, тз ерігенше араластырады. Ары арай суды колбаны жіішке мойнындаы белгіге 1-1,5 см жетпейтіндей дегейге дейін яды. алан суды пипеткамен алып белгіге жеткенше тамшылатып яды.

Дайындалан ерітіндіні массалы лесін келесі формула бойынша есептейді:

Кесте бойынша ерітінідіні тыыздыын анытайды.

Барлы есептеулерді жргізіп, алынан мліметтерді кестеге жазады.

Ерітінді	Концентрация
Тзды массасы, г	Суды массасы, г	_ер_-_ді, г/мл	, %	С(х), моль/л	С_э(х), моль/л	b(x), моль/кг	Т, г/мл	Мольдік лес

орытынды: дайындалан ерітіндіні концентрацияларын есептеп шыарады.

№4 тжірибелік саба

ТАЫРЫБЫ: Электролиттерді: ышылды-негіздік, гетерогенді, комплексті осылыстарды сулы ерітінділеріндегі тепе-тедік

МАСАТТАРЫ:

· ерітіндідегі (жйедегі) тепе-тедік кйді сипаттайтын негізгі тсініктермен таныстыру;

· трлі тепе-тедіктерде атысатын иондарды тепе-тедік концентрациясын есептеуге йрету;

· жйедегі тепе-тедік кйді сипаттайтын константаларды кестелік мндерін олдана білуді йрету;

· тірі азаа тн тепе-тедікті сипаттау арылы студенттерде химияны зерттеу мотивациясын дамыта білу;

· жйедегі тепе-тедік кйге трлі факторларды серін тжірибелік жолмен длелдеу;

· апаратпен здігінен жмыс істей білу дадыларын дамыту.

ОЫТУ МІНДЕТТЕРІ:

· студент жйені тепе-тедік кйін тепе-тедік константасыны мнін олдану арылы тсіндіре алады;

· студент иондарды тепе-тедік концентрациясын есептеу дадыларына ие болады, массалар рекеттесуші заын тепе-тедік кйді сипаттау шін олдануды йренеді;

· студент комплексті осылыстар ерітінділеріндегі тепе-тедікті жне ышылды-негіздік, гетерогенді тепе-тедікті арастыру шін Ле-Шателье принципін олдана алады жне аттас иондарды жйедегі тепе-тедік кйге серін сипаттай алады;

· студент тепе-тедікті негізгі трлерін сипаттай алады, сонымен атар аза тіршілігіне бсекелес процестер мен біріктірілген тепе-тедікті енуін крсете алады;

· студент жасалан зертханалы жмысты нтижесін баяндап бере алады.

ТАЫРЫПТЫ НЕГІЗГІ СРАТАРЫ:

1. Электролиттік диссоциация. Кшті жне лсіз электролиттер.

2. Электролит ерітінділеріндегі тепе-тедік трлері: ышылды-негіздік, гетерогенді, комплексті осылыстарды сулы ерітінділеріндегі тепе-тедік.

3. Тепе-тедікті санды сипаттамалары. Массалар рекеттесуші заы. Аттас иондар эффектісі.

4. Біріктірілген тепе-тедік жне бсекелес процестер.

ОЫТУ дістері:

йлескен трде:

- семинар

- есеп шыару жне жаттыулар орындау

- шаын топтарда жмыс жасау (лабораториялы жмыс жасау жне оны нтижелерін талдау);

- ауызша немесе жазбаша сауалнама.

ДЕБИЕТ:

Негізгі:

1. Сейтембетов, Т.С. Химия [Мтін]: Оулы / Т.С. Сейтембетов.- Алматы: Эверо, 2010.- б.32-37

2. В.А. Попков, С.А. Пузаков. Жалпы химия [Мтін]: Оулы / аза тіліне аударан С.Н.Ділмаамбетов. Жауапты редакторы Ж.Ж.марова.- Москва: ГЭОТАР-МЕДИА, 2014.- б. 62-77, 240-295.

3. Л.Г. Веренцова ж.б. Бейорганикалы, коллоидты жне физикалы химия [Мтін]: / Л.Г. Веренцова, Е.В., Нечепуренко, А.А. Батырбаева, Э.К. Карлова. - Оу рал. - Алматы: Эверо, 2009.- б. 10-50.

осымша:

1. Есімжан А.Е. Жалпы химия практикум [Мтін]: Оулы.- Алматы, 2004.- 296 б.

2. А.С. ожамжарова и др. Бейораникалы химия практикумы [Мтін]: Оу-дістемелік рал / КазНМУ им.Асфендиярова.- Алматы: Эверо, 2013.- 280 б.

3. Л.Г. Веренцова, Е.В. ж.б. Бейорганикалы, коллоидты жне физикалы химия [Мтін]: Баылау тестері / Л.Г. Веренцова, Е.В., Нечепуренко, А.А. Батырбаева, Э.К. Карлова. - Алматы: Эверо, 2009.- 212 б.

4. Равич-Щербо М.И., Новиков В.В. Физическая и коллоидная химия. -М., 2001.-254б.

Кмекші:

1. Бірімжанов Б.А. Жалпы химия. -А., 2001.-744б.оканбаев .. Физикалы химияны ысаша курсы. –А.: Білім, 1996.-224б.

2. Ленский А.С. Введение в бионеорганическую и биофизическую химию. -М.: ВШ, 1989.-256б.

Аылшын тілінде:

1. Morris Hein, Scott Pattison, Susan Arena. Introduction to General, Organic, and Biochemistry [Text]: Book / 10th Edition.-USA: John Wiley&Sons, Inc, 2012.-1091 p.

БАЫЛАУ:

Бааланатын зыреттіліктер:

- білім

- тжірибелік дадылар

Баылау дістері:

- тест тапсырмаларын жне баылау карталарын орындау

- ситуациялы есептер шыару немесе жаттыулар орындау

Баылау сратары:

1. Ерігіштік, концентрация, диссоциациялану дрежесі тсініктеріне анытама берііз. Диссоциациялану дрежесі 2-ге те болуы ммкін бе?

2. Сильные и слабые электролиты. Приведите примеры сильных и слабых электролитов.

Strong and weak electrolytes. Give the examples of strong and weak electrolytes.

3. Кшті электролит ерітінділеріні ерекшеліктері. Ерітіндіні ионды кші. Активтілік коэффициенті. Активтілік.

4. Фосфор ышылыны сатылай диссоциациялану тедеуін жне р сатыны сипаттайтын тепе-тедік константасыны рнегін жазыыз. (диссоциациялану константалары сйкес 7,52·10^-3, 6,31·10^-8, 1,26·10^-12-ге те).

5. Гетерогенді тепе-тедікке мысал келтірііз. Гетерогенді тепе-тедік кезінде жйеде андай процестер жреді?

6. Ерігіштікті лшем бірліктері. Ерігіштік процесіні термодинамикасы. Не себепті еру энтальпиясыны мніне туелсіз еру здігінен жретін процесс болып табылады?

7. аныан, аныпаан аса аныан ерітінділер. Ионды кбейтінді дегеніміз не? Ерігіштік константасы (ерігіштік кбейтіндісі)?

9. Тнбаны тзілуіне жне еруіне сер ететін факторлар.

10. Кальций осылыстарыны азада атаратын рлі. Кальций ионыны атысуымен жретін гетерогенді тепе-тедікке мысал келтірііз.

11. Комплексті осылыстарды біріншілік жне екіншілік диссоциациясы. Тратылы жне трасызды константалары.

12. Бсекелес процестер дегеніміз не? Мысал келтірііз.

Есептер мен жаттыулар (оытушыны тадауы бойынша беріледі):

1. Келесі жолмен дайындалан: 0,2 г натрий ацетаты; 0,5 г натрий хлориді; 0,1 г калий хлориді; 100 мл-ге егуге арналан су плазманы орнына жретін тзды ерітіндіні ионды кшін есептеіз.

2. AgSCN ерігіштік константасы 1,1^.10^-12-ні райды. Осы осылысты судаы ерігіштігін табыыз.

3. Магний гидроксидіні ерігіштігі 18^оС-та 1,7^.10^-4 моль/л-ге те. Берілген температурада Mg(OH)₂ ерігіштік кбейтіндісін табыыз.

4. 1 г. HgS толы еру шін суды андай клемі ажет (K_s=1,6^.10^-52)?

5. Егер 1 литр AgCl аныан ерітіндісіне (K_s=1^.10^-10) 0,0001 моль NaCl осса ерітіндідегі иондарды концентрациясы алай згереді?

6. Барий иондарыны улылыы 4 мг/л-ден жоары концентрацияда айындалады. Асазан-ішек жолдарын зерттеуде барий сульфатын рентгенконтрастты рал ретінде олдануа болатынын длелдеіз (K_s=1,0^.10^-10). Осы масатта барий гидроксидін олдануа болады ма (K_s=5,0^.10^-3)?

7. Йод препараттарын олданан кезде иодид-иондар кз жасы бездерімен бірге блінеді. Жедел коньюктивитті емдеу шін кміс нитратыны 2%-ды ерітіндісі олданылады (= 1г/мл). Иодид-иондарды андай концентрациясында кміс иодидіні кристалдары тзілу аупі бар екенін (кйдіру сері) анытаыз.

8. Co²⁺ ионы ай лигандамен (NH₃ немесе SCN^-) берігірек комплексті ион тзеді? Комплексті иондарды формулаларын, диссоциациялану тедеулерін жне трасызды константасы шін рнегін жазыыз.

9. Медициналы жне аналитикалы тжірибеде ЭДТА (этилендиаминтетраацетат) лигандасы жне оны тзы -трилон Б (Na₂H₂T) олданылады. Берілген катиондарды айсысымен ол лсіз комплекс тзеді: Со³⁺(К_н=310^-41), Мg²⁺ (К_н=810^-10), Fе ²⁺ (К_н=610^-15), Fе³⁺ (К_н= 610^-25)? Комплекстерді оларды беріктігіні тмендеуіне арай орналастырыыз.

10*. Темірді Fe²⁺ комплексті осылыстарыны айсысы – глицинмен немесе гистидинмен биолиганда ретінде берігірек болып табылады? Комплексті осылыстарды трасызды константасы сйкес 1,58^.10^-8 жне 5,0^.10^-10-ге те. 0,01М натрий гидроксидіні атысында темір гидроксиді (II) тнбаа тседі ме, егер K_S Fe(OH)₂ шін 8^.10^-16-ны раса?

11*. Не себепті кміс хлориді аммиак ерітіндісінде еритіндігін, ал кміс аммиакатын калий иодидіні кмегімен бзуа болатынын тсіндірііз. Кміс хлориді мен иодидіні ерігіштік константалары сйкес 1,78^.10^-10 жне 8,3^.10^-17-ге те.

ОСЫМША

Лабораториялы жмыс «Электролиттерді сулы ерітінділеріндегі тепе-тедік»

1-ші тжірибе. «Ерігіштігі тмен электролитті ерігіштігіне аттас ионны серін зерттеу»

Сынауыа 2-3 тамшы орасын нитраты ерітіндісін (С=0,2 моль/л) тамызады, сонан со натрий хлориді ерітіндісін (С=0,2 моль/л) тнба тзілгенше тамшылатады. Сынауыа дистилденген суды тнба ерігенше осады, сонан со бірнеше тамшы натрий хлоридіні аныан ерітіндісін осады.

Сынауыта жрген згерістерді сипаттап жне тсіндіріп берііз. Реакция тедеуін жазыыз.

2-ші тжірибе. «Тнба тзілу кезегіні ерігіштік константасына туелділігін зерттеу»

Сынауыа натрий сульфаты мен натрий хроматыны 10 тамшыдан тамызады. Араластыраннан со орасын нитратыны ерітіндісін тамшылатып осады. Сынауыта жрген згерістерді байайды.

Сынауыта жрген згерістерді сипаттап жне тсіндіріп берііз. Реакция тедеулерін жазыыз.

3-ші тжірибе. «d- жне р-металдарды гидроксокомплекстеріні тзілуі»

Ерімейтін металл гидроксидтерін алу: ш сынауыа 1 мл-ден алюминий, мырыш жне хром (III) тздарын яды. р сынауыа тамшылата отырып сілтіні сйылтылан ерітіндісін тнба айын пайда боланша осады. Тзілген тнбаларды тсін анытайды. Сонан со р сынауыа сілтіні арты млшерін осады. згерістерді байайды. Реакция тедеулерін толы жне ысартылан ион трінде жазады. Тзілген комплексті осылыстарды атайды.

4-ші тжірибе. «d- и р-металдарды аминокомплекстеріні тзілуі»

ш сынауыа 1 мл-ден мыс (II), мырыш жне кобальт тздарыны ерітінділерін яды. р сынауыа тнба тзілгенше аммиак ерітіндісін осады. Тзілген тнбаларды тсін анытайды. Сонан со р сынауыа тнба ерігенше аммиак ерітіндісіні арты млшерін осады. згерістерді байайды. Реакция тедеулерін толы жне ысартылан ион трінде жазады. Тзілген комплексті осылыстарды атайды.

№5 Тжірибелік саба

ТАЫРЫБЫ: Кшті жне лсіз электролиттерді сулы ерітінділеріні рН-н есептеу. Азадаы буферлік жйелер: рамы, сер ету механизмі. Ацидоз. Алколоз.

Ерітінді рН-н колориметрлік діс арылы тжірибелік жолмен анытау. Ерітінділерді буферлік сиымдылыын анытау

МАСАТТАРЫ:

· азадаы протолиттік тепе-тедіктер жне процестерді сипаттайтын тсініктерді алыптастыру;

· р трлі ерітінділерді сутектік крсеткішін есептеуді жне оны тжірибелік жолмен колориметрлік діспен анытауды йрету;

· рН-ы р трлі буферлік ерітінділерді дайындау шін есептей білуді жне ерітінділерді ышыл мен негіз бойынша буферлік сыйымдылыын анытай білуді дадыларын алыптастыру;

· азаны буферлік жйелері жне оларды ышылды-негіздік гомеостазды бір дегейде стап труда атаратын рлі жайлы тсініктер алыптастыру;

· адам денсаулыыны бір факторы ретінде - азадаы ышылды-негіздік гомеостазды бір дегейде стап тру механизмін арастыру арылы студенттерде химияны зерттеу мотивациясын дамыта білу.

оыту міндеттері:

· студент ышылдар, негіздер ерітінділеріні жне буферлік ерітінділерді сутектік крсеткішін рН есептей алады;

· студент буферлік жйелер жне оларды жіктелуін, сонымен атар азадаы буферлік жйелерді мысалында буферлік сер ету механизміні мнін тсіндіре алады;;

· студент буферлік ерітіндіні рН-н колориметрлік діспен іс жзінде анытауды крнекілікті крсете біледі жне рамы белгілі буферлік ерітіндіні рН- мнін есептей алады;

· студент ерітіндіні буферлік сыйымдылыын ышыл мен негіз бойынша есептей алады жне іс жзінде анытай алады;

· студент ышылды-негіздік гомеостазды мнін жне оны азада бір дегейде стап тру механизмін тсіндіре алады, ацидоз мен алкалоз кйлерін адам азасындаы патологиялы ауытулар ретінде сипаттай алады;

· студент есептеу шін ажетті мндерді табу шін анытамалы дебиеттерді дрыс олдана біледі жне есептерді шыару нтижелерін талдауа атсалысады

таырыпты негізгі сратары:

1. Суды ионды кбейтіндісі. Сутектік крсеткіш рН – орта ышылдыыны сипаттамасы ретінде. Кшті жне лсіз электролиттерді сулы ерітінділеріні рН-н есептеу.

2. Буферлік ерітінділерді рН-н есептеу (Гендерсон-Гассельбах тедеуі). Буферлік сер ету механизмі.

3. Ерітіндіні ышыл мен негіз бойынша буферлік сыйымдылыы.

4. андаы буферлік жйелер, оларды азаны алыпты тіршілігін амтамасыз етудегі биологиялы ролі. Ацидоз. Алкалоз. Буферлік сыйымдылы.

ОЫТУ дістері:

йлескен трде:

- пікірлесу

- семинар

- есептер шыару жне жаттыулар орындау

- шаын топтарда жмыс жасау (лабораториялы жмыс жасау жне оны нтижелерін талдау);

- ауызша немесе жазбаша сауалнама

ДЕБИЕТ:

Негізгі:

1. Сейтембетов, Т.С. Химия [Мтін]: Оулы / Т.С. Сейтембетов.- Алматы: Эверо, 2010.- б.32-52

2. В.А. Попков, С.А. Пузаков. Жалпы химия [Мтін]: Оулы / аза тіліне аударан С.Н.Ділмаамбетов. Жауапты редакторы Ж.Ж.марова.- Москва: ГЭОТАР-МЕДИА, 2014.- б. 575-611.

осымша:

1. Есімжан А.Е. Жалпы химия практикум [Мтін]: Оулы.- Алматы, 2004.- 296 б.

4. Равич-Щербо М.И., Новиков В.В. Физическая и коллоидная химия. -М., 2001.-254б.

Кмекші:

1. Бірімжанов Б.А. Жалпы химия. -А., 2001.-744б.оканбаев .. Физикалы химияны ысаша курсы. –А.: Білім, 1996.-224б.

2. Ленский А.С. Введение в бионеорганическую и биофизическую химию. -М.: ВШ, 1989.-256б.

Аылшын тілінде:

1. Morris Hein, Scott Pattison, Susan Arena. Introduction to General, Organic, and Biochemistry [Text]: Book / 10th Edition.-USA: John Wiley&Sons, Inc, 2012.-1091 p.

БАЫЛАУ:

Бааланатын зыреттіліктер:

- білім

- тжірибелік дадылар

Баылау дістері:

- тест тапсырмаларын жне баылау карталарын орындау

- ситуациялы есептер шыару немесе жаттыулар орындау

Баылау сратары:

1. Ионное произведение воды. Водородный показатель среды.

Ionic product of water. pH scale.

2. Бренстед - Лоуриді протолиттік теориясы. Бренстед - Лоури теориясы бойынша ышыла жне негізге анытама берііз. Амфолиттер дегеніміз не? Бренстед бойынша бейорганикалы жне органикалы ышылдар мен негіздерге мысал келтірііз.

5. Адам азасындаы трлі сйытытарды алыпты жадайдаы жне патология кезіндегі рН- мні. Азада ышылды-негіздік гомеостазды алпында стап труды ажеттілігі.

3. Электролитті диссоциациялану дрежесі жне константасы дегеніміз не? Олар зара алай байланысан? Не себепті бл тсініктер кшті электролиттерге олданылмайды? Оствальдты сйылту заы.

4. Кшті жне лсіз ышыл ерітінділерінде сутек иондарыны концентрациясын алай есептейді? Кшті жне лсіз негіз ерітінділерінде гидроксил иондарыны концентрациясын алай есептейді?

5. Буферлік жйе дегеніміз не? ышылды жне негіздік буферлік жйеге анытама берііз, мысал келтірііз, рамын крсетііз.

6. анны буферлік жйелерін атаыз. Оларды аза шін маызы неде? анны буферлік жйелеріні уатын салыстырмалы трде сипаттаыз.

7. Буферлік ерітінділерді сер ету механизмі. Буферлік сер ету механизмін ацетатты жне аммиакатты буферлік жйелер мысалында тсіндірііз.

8. Сутек иондарыны концентрациясын, буферлік ерітінділерді рН-н жне рОН-н есептеу (Гендерсон- Гассельбах тедеуі).

9. Буферлік ерітіндіні буферлік сиымдылыын ышыл жне негіз бойынша анытау.

10. Гидрокарбонатты, гемоглобинді, нруызды жне фосфатты буферлік жйелерді сер ету механизмін талдаыз. Адам азасындаы тіршілік процестеріні алыпты жадайын амтамасыз етудегі оларды биологиялы ролі.

11. Ацидоз дегеніміз не? Метаболиттік жне респираторлы ацидозды пайда болу себептері. Алкалоз дегеніміз не?. Алкалозды пайда болу себептері?

Есептер мен жаттыулар (оытушыны тадауы бойынша беріледі):

1. H⁺ иондарыны концентрациясын есептеіз, егер OH^-иондарыны концентрациясы (моль/л): а) 410^-10; б) 510^-6; в) 3,210^-⁷-ге те болса.

2. Асазан сліні рН-н есептеіз, егер оны активті ышылдыы 0,04 моль/л-ге те болса.

3. Протон концентрациясыны згеру диапазоны 1^.10^-7 ÷ 1,6^.10^-8 моль/л аралыында боланда тіршілікке йлесімді кй болып табылады. Осы кйге сйкес рН мніні шегін анытаыз.

4. 10 л ерітіндіде 3,7 г кальций гидроксиді бар деп есептеп, ерітінді рН-н табыыз.

5*. Клемі 100 мл 0,1 М натрий гидроксидін 10 литрге дейін су осу арылы сйылтан. Алынан ерітіндіні рН-ы нешеге те?

6. Сырты антисептикалы рал ретінде бор ышылыны сулы ерітіндісі олданылады. 2л ерітіндіде 12,4 г ышыл бар деп есептеп, бор ышылыны иондану дрежесін бірінші саты бойынша есептеіз. (К_а = 5,810^-10).

7. мырса ышылы ерітіндісіні молярлы концентрациясын табыыз, егер берілген ерітіндіде оны диссоциациялану дрежесі 0,05-ке, ал диссоциациялану константасы K_а= 2,1^.10^-4-ге те болса.

8. 3,6 мл аммоний хлоридіні 0,2н ерітіндісі мен 2,3 мл аммоний гидроксидіні 0,1н ерітіндісінен тратын буферлік ерітіндіні рН-н есептеіз. (K_b=1,79·10^-5).

9. рН-ы 6,73-ке те буферлік ерітінді дайындау шін натрий гидрофосфаты жне натрий дигидрофосфатыны 0,1 М ерітінділерін андай атынаста араластыру керек?

10. рН- мнін 7,36–дан 7,00–ге дейін згерту шін 100 мл ана 18 мл хлорсутек ышылыны 0,1 н ерітіндісін осу керек. анны буферлік сиымдылыын ышыл бойынша есептелік.

11*. 10 мл 0,1М натрий формиаты ерітіндісіне 5 мл 0,05М хлорсутек ышылын осанда алынан ерітіндіні буферлік сері болады ма? Жауабыызды есептеулермен длелдеіз.

ОСЫМША

Лабораториялы жмыс«БУФЕРЛІК ЕРІТІНДІНІ рН-ЫН КОЛОРИМЕТРЛІК ДІСПЕН АНЫТАУ»

Жмысты масаты: рН мні ртрлі буферлік ерітінділер дайындап йрену; колориметрлік діспен баылау ерітіндісіні рН-ын тжірибелік жолмен анытау.

Жмысты маызы:

Колориметрлік діспен ерітіндіні рН-ын анытау зерттелетін ерітіндідегі индикатор бояуын сол индикатор осылан бірнеше стандарт ерітінділеріні бояуымен кзбен шолып салыстыруа негізделген.

Стандарт ретінде ртрлі санды атынастаы ышылдар мен тздардан буферлік оспалар дайындайды, Гендерсон-Гассальбах тедеуі бойынша рбір оспа шін рН мнін есептейді.

Жмысты орындалу барысы:Оытушыдан баылау ерітіндісі бар сынауы алыыз. Зерттелетін ерітіндіні 1 тамшысын шыны таяшамен мбебап индикатор аазыны жолаына тамызыыз. Индикатор аазыны бояуын стандартты рН шкаласымен салыстырыыз.

Стандартты ерітінді ретінде дайындайтын буфер типін анытаыз. Тменде кестеде крсетілген ышылдар мен тздарды клемдік атынастары шін рН мні ацетат буферлік оспасында 4-тен 6-а дейін, ал фосфат буферлік оспасында 6-дан 8-ге дейін згеретінін ескерііз.

Егер зерттелетін ерітіндіні рН-ы шамамен 7-ге те болса, онда ышыл (NaH₂PO₄) жне тз (Na₂НРO₄) ерітінділеріні кестеде крсетілген атынастарын араластырып, бірнеше стандартты фосфат буферлік ерітінділерін дайындаыз.

Егер зерттелетін ерітіндіні рН-ы шамамен 5-ке те болса, онда ышыл (СН₃СООН) жне тз (СН₃СООNa) ерітінділеріні кестеде крсетілген атынастарын араластырып, бірнеше стандартты ацетат буферлік ерітінділерін дайындаыз.

5 буферлік оспаны дайындап, рН мндерін есептегеннен кейін, осы бес стандартты ерітіндісі бар сынауытарды райсысына 1-2 тамшы индикатор осады (ацетат буферлік ерітіндісі шін – метил ызылы, ал фосфат буферлік ерітіндісі шін – бромтимол кгі).

Дл сол индикаторды баылау ерітіндісіне де осыыз. Баылау ерітіндісі мен стандартты бояуыны сйкес келуі, осы екі ерітіндіні де рН мндеріні бірдей екенін крсетеді.

Жмыс нтижелерін деу:

Баылау ерітіндісі мен стандарт ретінде тадалан буферлік ерітіндісіні рН мнін крсетііз. Буферлік сер ету механизмін крсететін реакция тедеуін жазыыз.

Компоненттерді ртрлі атынастарындаы стандартты буферлік ерітінділерді [Н⁺] жне рН мндерін келесі формула бойынша есептейді:

жне ,

мндаы
С_а(С_s) -	ышыл (тз) ерітіндісіні концентрациясы;
V_a (V_s) -	ышыл (тз) ерітіндісіні клемі;
К_а -	ышылды иондану константасы

Алынан мліметтерді кестеге толтырыыз.

Сынауы №	Клем, мл	Буферлік оспа
ышыл	Тз	Ацетат буфері 0,1М СН₃СООН 0,1М СН₃СООNa К_а=1,8×10^-5	Фосфат буфері 0,1М NaH₂PO₄ 0,1М Na₂НРO₄ К_а=1,6×10^-7
[Н⁺]	рН	[Н⁺]	рН
	0,5	4,5
	1,0	4,0
	1,5	3,5
	2,5	2,5
	4,0	1,0

орытынды: Баылау ерітіндісіні рН мнін крсетііз.

Лабораториялы жмыс«ЕРІТІНДІНІ БУФЕРЛІК СЫЙЫМДЫЛЫЫН АНЫТАУ»

Жмысты масаты: Ерітіндіні буферлік сыйымдылыын ышыл жне негіз бойынша тжірибемен анытау.

Жмысты орындалу тртібі: Бірінші жне екінші колбалара клемдері бірдей компоненттеріні атынасы 1:1 болатын 10 мл-ден екі ацетат буферлік ерітіндісін дайындайды (зерттелетін ерітінділер). ышыл жне тз ерітінділеріні концентрациялары 0,1 моль/л.

шінші жне тртінші колбалара натрий ацетаты мен сірке ышылы ерітінділерін 1:9 атынаста (3 колба шін), 9:1 атынаста (4 колба шін) араластырады (кугер ерітінділері).

ышыл бойынша буферлік сыйымдылыты анытау. 1 жне 3 колбалара 5 тамшы метил ызыл сарысы ерітіндісін тамызады, ерітіндіні араластырады. 1 колбадаы зерттелетін ерітіндіні 3 колбадаы кугер ерітіндісіні бояуымен бірдей бояу алынанша 0,1М хлорсутек ышылы ерітіндісімен титрлейді. Титрлеу нтижелерін кестеге жазады.

Негіз бойынша буферлік сыйымдылыты анытау. 2 жне 4 колбалара 5 тамшы метил ызылы ерітіндісін тамызады, ерітіндіні араластырады. 2 колбадаы зерттелетін ерітіндіні 4 колбадаы кугер ерітіндісіні бояуымен бірдей бояу алынанша 0,1М натрий гидроксиді ерітіндісімен титрлейді. Титрлеу нтижелерін кестеге жазады.

Жмыс нтижелерін деу:

Колба	Ерітінді		Титрлеуге дейінгі рН мні	Титрант клемі, мл	Титрлеуден кейінгі рН мні	В, моль/л
ышыл бойынша (индикатор – метил ызыл сарысы)
	Зерттелетін	1:1
	Кугер	1:9		-		-
Негіз бойынша (индикатор – метил ызылы)
	Зерттелетін	1:1
	Кугер	9:1		-		-

Титрлеуге дейін ерітіндіні рН-ын Гендерсон-Гассальбах тедеуі бойынша есептейді. ышыл бойынша буферлік сыйымдылыты (В_а, моль/л) келесі формула бойынша есептейді:

Негіз бойынша буферлік сыйымдылыты (В_b, моль/л) келесі формула бойынша есептейді:

мндаы
С(HCl) -	хлорсутек ышылы ерітіндісіні молярлы концентрациясы, моль/л;
С(NaOH) -	натрий гидроксиді ерітіндісіні молярлы концентрациясы, моль/л;
V(HCl) -	титрлеуге кеткен хлорсутек ышылы ерітіндісіні клемі, мл;
V(NaOH) -	титрлеуге кеткен натрий гидроксиді ерітіндісіні клемі, мл;
V_б-	буферлік ерітіндіні клемі, мл;
рН -	рН(зерттелетін ерітінді) – рН(кугер ерітіндісі).

орытынды: ышыл жне негіз бойынша аныталан зерттелетін ерітіндіні буферлік сыйымдылыыны мнін крсетііз.

№6 Тжірибелік саба

Таырыбы:Тотыу-тотысыздану процестері. Асазан слін потенциометрлік титрлеу

Масаттары:

· Тотыу-тотысыздану жйелері жайлы, гальваникалы элементтерді рылысы мен жмыс істеу принципі туралы тсініктерді алыптастыру;

· р трлі электродтарды электродты потенциалын есептей білуді жне гальваникалы элементтерді ЭК-н анытай білуді йрету;

· азадаы патологиялы згерістерді мнін тсінуге ммкіндік беретін рН пен баса физикалы-химиялы параметрлерді анытау шін олданылатын электрохимиялы дістерді арастыру арылы студенттерде химияны зерттеу мотивациясын дамыта білу;

· апаратпен здігінен жмыс істеу дадыларын жетілдіру.

Оыту міндеттері:

· студент жйені тотыу немесе тотысыздану абілеттерін салыстыру дадыларына ие болады; тотыу-тотысыздану реакцияларыны ммкін болатын баытын анытай алады;

· студент I жне II текті, тотыу-тотысыздану электродты потенциалдарды рылысын жне есептеу жолын тсіндіре алады;

· биологиялы сйытытарды рН-н анытауда потенциометрлік титрлеуді пайдалану дадыларын игереді;

· студент ерітіндідегі сутек иондарыны концентрациясын есептеу шін интегралды жне дифференциалды исытарды трыза алады;

· электродты потенциалдарды есептеу шін Нернст жне Нернст-Петерс тедеулерін олдана біледі;

· студент электрохимиялы жйелерді ЭК-н есептеу дадыларын мегереді.

Таырыпты негізгі сратары:

1. Электродтарды жіктелуі: I жне II текті электродтар, редокс-электродтар, ионселективті электродтар. Анытауыш жне салыстырушы электродтары. Хлоркміс электроды – медициналы-биологиялы зерттеулерде олданылатын салыстырушы электрод.

2. Диффузиялы жне мембраналы потенциалдар: пайда болу механизмі, биологиялы рлі.

3. Гальваникалы элемент. Гальваникалы элементті электр озаушы кші.

4. Потенциометрлік титрлеу. Медициналы-биологиялы зерттеулерде олданылуы.

Оыту дістері:

йлескен трде:

- пікірлесу;

- семинар

- есептер шыару жне жаттыулар орындау;

- шаын топтарда жмыс жасау (лабораториялы жмыс жасау жне оны нтижелерін талдау);

- ауызша немесе жазбаша сауалнама

ДЕБИЕТ:

Негізгі:

1. Сейтембетов, Т.С. Химия [Мтін]: Оулы / Т.С. Сейтембетов.- Алматы: Эверо, 2010.- б.64-76.

2. В.А. Попков, С.А. Пузаков. Жалпы химия [Мтін]: Оулы / аза тіліне аударан С.Н.Ділмаамбетов. Жауапты редакторы Ж.Ж.марова.- Москва: ГЭОТАР-МЕДИА, 2014.- б. 687-716.

осымша:

1. Есімжан А.Е. Жалпы химия практикум [Мтін]: Оулы.- Алматы, 2004.- 296 б.

4. Равич-Щербо М.И., Новиков В.В. Физическая и коллоидная химия. -М., 2001.-254б.

Кмекші:

1. Бірімжанов Б.А. Жалпы химия. -А., 2001.-744б.оканбаев .. Физикалы химияны ысаша курсы. –А.: Білім, 1996.-224б.

2. Ленский А.С. Введение в бионеорганическую и биофизическую химию. -М.: ВШ, 1989.-256б.

Аылшын тілінде:

1. Morris Hein, Scott Pattison, Susan Arena. Introduction to General, Organic, and Biochemistry [Text]: Book / 10th Edition.-USA: John Wiley&Sons, Inc, 2012.-1091 p.

БАЫЛАУ:

Бааланатын зыреттіліктер:

- білім

- тжірибелік дадылар

Баылау дістері:

- тест тапсырмаларын жне баылау карталарын орындау

- ситуациялы есептер шыару немесе жаттыулар орындау

Баылау сратары:

1. Электрод. Электродты потенциал. Тотыу-тотысыздану электродты потенциалы. Нернст тедеуі. Электрод. Электродный потенциал. Окислительно-восстановительный электродный потенциал. Уравнение Нернста.

Electrode. Electrode potential. Redox electrode potentials. Nernst equation.

2. Бірінші жне екінші текті электродтар: рылысы, потенциалын есептеу тедеулері, мысалдар.

3. Сутек электроды. Стандартты сутек электроды.

4. Тотыу-тотысыздану электродтары: рылысы, потенциалын есептеу тедеулері, мысалдар.

5. Затты тотыу жне тотысыздану абілетіні крсеткіші болып табылады? Оларды тотыу-тотысыздану абілетін алай салыстыруа болады?

6. Затты тотыу-тотысыздану асиетіне сер ететін факторлар. Перманганат-ионны тотытырыш асиетіне рН- серін сипаттаыз.

7. Гальваникалы элементтер. Гальваникалы элементтерде жретін реакциялар, ЭК-н есептеу. Якоби - Даниэль элементі

8. Потенциометрлік титрлеу. Биологиялы сйытытарды рН-н анытауда анытаушы жне салыстырушы электродтар ретінде олданылатын шыны жне хлоркміс электродтары.

9. Азадаы биохимиялы процестерді мысалында тотыу-тотысыздану процестеріні жру баытын анытау. Тотыу-тотысыздану процестеріні биологиялы мні неде?

10. Биохимиялы тотыу-тотысыздану процестеріні басым кпшілігі андай жадайларда жреді? Азада жретін ТТР-ды арастыранда неліктен стандартты электродты потенциалды орнына «мидпойнт» потенциалы деген ымды пайдаланады?

11. Тотытырыштарды бактерицидті рал ретінде олданылуы неге негізделген?

Есептер мен жаттыулар (оытушыны тадауы бойынша беріледі):

1. Кадмий (II) иондарыны активтілігі 0,02 моль/л-ді райтын кадмий нитраты (II) ерітіндісіндегі кадмийді электродты потенциалын есептеіз (^о_Cd2+/Cd = -0.40 В).

2. Кміс нитраты ерітіндісін 10 есе сйылтанда кміс электродыны потенциалы алай згереді?

3. Темір жне никель электродтарынан тратын гальваникалы элементті стандарты электрозаушы кшін есептеіз, егер жйені стандартты электродты потенциалдары сйкес -0,44 В жне -0,23 В-те болса.

4. Метгемоглобинде Fe³⁺, гемоглобинде – Fe²⁺ бар. Метгемоглобинні массалы лесі (жалпы гемоглобин бойынша %-бен аланда) жас осан сайын келесідегідей згереді: жаа туан сбилерде 6,22%, 1-3 айлы сбилерде 2,21%, 1-3 жасар балаларда 1,13%, 7-14 жасар балаларда 1,08%. Бл кезде метгемоглобин/гемоглобин жйесінде редокс потенциал алай геретінін есептеіз. ^о’(Hb-Fe³⁺/ Hb-Fe²⁺) = 0,17 В; Т=310 К?

5. 298 К температурада «цитохром Fe³⁺ + цитохром Fe²⁺» биологиялы редокс жйесіндегі тотыан жне тотысызданан трлерді концентрацияларыны атынасын есептеіз. Берілген жйені редокс потенциалы 0,058 В (⁰ = 0,04В).

6. Тотыу-тотысыздану жйесі берілген: СН₃С(О)Н + 2H⁺ + 2 СН₃СН₂ОН. Адам азасыны жадайларында альдегидті концентрациясы 10^-5 моль/л жне спиртті концентрациясы 10^-2 моль/л-ге те деп алып осы тотыу-тотысыздану жйесіні потнециалын есептеіз. Жйе шін алыпты электродты потенциал СН₃С(О)Н, 2H⁺/СН₃СН₂ОН 0,216 В райды.

7*. Гальваникалы элемент асазан сліне батырылан сутек электроды мен калий хлоридіні аныан ерітіндісіне батырылан каломельді электродтан трады. Температурада элемент ЭК 0,330 В, ал каломельді электрод потенциалы 0,248 В-ке те деп алып, асазан сліні сутек иондарыны концентрациясы мен рН-н табыыз.

8. Келесі реакцияларды здігінен жру ммкіндігін анытаыз:

а) Cu²⁺ + H₂ Cu + 2H⁺ ; б) 2Fe³⁺ + H₂ 2Fe²⁺ + 2H⁺. арастырылап отыран редокс жйелерді стандартты потенциалдары: ^о_Cu2+/Cu=+0.337 В; ^о_Fe3+/Fe2+=+0.0.771 В; ^о_2H+/H2=0.000 В-ке те.

ОСЫМША