Боланда кем – аза, шешем – аза.
Мен неге азатытан сатанамын!
Міржаып Дулатов.
Ата-баба асаан лы мрат жолы, яни осынау «туелсіздік» деген асыл ымны жолында талай жан рбан болды. азаты лы аыны Абай атамыз: «алы елім, азаым, айран жртым»,–деп текке айтпаан іспетті. аза аштыты да, жотыты да, небір срапыл дниені де крді, біра мірге деген штарлы пен азатты асары есесі тскен елді айыра тлетіп, айтадан туекел тырына ондырып отырды. Кешегі Абылай,Туке хандарымыз, одан бері Махамбет, Кенесары батыр бабаларымыз асаан туелсіздікке жеткенімізге міне 23 жылды жзі болды. 23 жылда жеткен жетістіктеріміз бізді дамушы елдерді алдыы атарына шыарды. азіргі ой стіне бозторай жмырталаан заманда елімізді ркендеуі арынды трде жріп жатыр. Бізді осылай баытты, туелсіз болып отыратынымыза кім сенген?! Олай болса, мен де болашаа кз салып крейін. Алдымыздаы асуларды р жаындаы азастанды мен алай елестетемін?
Бгінде азастан жаана аты йгілі елдерді атарында. Мндай елдер атарына осылу жолында Елбасымызды атаран лесі мол. Барлыы да елімізді ертеі мен бгініне арналан. Ждырытай жмылан ел сенімін аралаан кшбасшы бірлік пен татулыты, намыс пен масатты пір ттты. Дл осындай арынмен еліміз «азастан –2030» стратегиялы баытын жзеге асырып, дамыан 50 елді атарына кірді. ркениетті лтымыз шін, елімізді дамуын тежемей, керісінше, дамыан отыз елді атарына осылу масатында Елбасымызды олдауымен «азастан–2050» стратегиялы бадарламасын абылдады. Осы стратегия абылданалы елімізді болашаа деген сенімі арта тсті. Мені ойымша, 2050 жылы азастан Еуропа елдерінен асып тсетіндей дрежеге жетеді. Сонымен атар адами ндылытар артып, біз ойлааннан да ерекше сулетпен глденері сзсіз.
2050 жыл... з алдыма небір адам олынан келмейтін имараттар, сонымен атар халы саны едуір артан, уайым-айысыз ата-аналар мен баытты балалар келеді. Сулеті мен дулеті келіскен аза еліні баы стем. Елбасы салып берген дара жолдан жаылмай, жас рпа та биік белестерге жете берері сзсіз. Мен азастанны болашаын ажайып арманмен елестетемін. Батысымыз мнайланып, жаа зауыттар мен машина растырушы зауытты тр-трі, Отстігімде «Оксфорд», «Гарвард» сияты университеттер мен жаа ірі оу орындары, Шыысымда - роботтар растырушы зауыттар мен «Бренд тауарлар» орталытары, Солтстігімде «Апарат таратушы ралдар» орталыы, ал Орталыымда зулім имараттар мен бизнес орталытары іске осылса.
асиетті араралы, Баянауыл, Ккшетау баса да шрайлы айматарда шипажайлар бой ктеріп, наыз туристік орталыа айналса! Шетелдегі бауырларды брі оралан. аламыз толы аракз азатар. Санымыз 25 миллионнан асады. Керемет жетістік!
Мнай ндіруден шінші орын. Білім сапасы жоары. Адам саны жетерлік. Клік жасаудан да алыспаппыз. Жаанды даму деп осыны айт. «ралай» мен «демі-ай» бренд тауарларын шетелдік туристер іздеп келіп алып жатыр. Сауда арыны керемет!
Шіркін армандар! Ебектенсе, орындалмайтын арман болмайды екен. Аса армана жету шін ертегі кнні жмысын бгіннен бастайы.
орыта айтанда, мен 2050 жылы азастанды лемдегі е баытты, дамыан, здік мемлекет етіп елестетемін. аза халы тек экономикалы жаынан емес, мдениеті, салт-дстрімен де кшбасшы болып трады. азіргі кездегідей орысша сйлегенді матан ттпай, бір-бірімен азаша сйлесіп, теледидарды барлыы мемлекеттік тілде сайрап тратындай дегейге жетеміз.
Мен сенемін,сену керек армана,
Бл арманым орындалса таданба!
Барлы халы тек азаша сайрасын,
Кнтізбеміз 2050 боланда!
Мемлекеттік тіл–мені тілім
Жоспар:
І Кіріспе
Туан тілге рмет
ІІ Негізгі блім
1) Ана тілді асиеті
2) аза тілі – азастандытарды біріктіруші фактор
ІІІ орытынды
Тілімізді сатауды тиімді жолы
«Ана тілі- брімізді анамыз,
йткені ол – лтымызды анасы»
Н..Назарбаев
Тіл ай елде, ай лтта болсын -астерлі, асиетті, діретті ым. Тіл рбір адама ана стімен беріледі. Ана стімен бойа сіген асиеттер туан тілді арасында дамиды. Туан тілге деген рмет пен сйіспеншілік бала кезден басталуы керек. Айналада адамдара, зіні скен ортаа, Отана деген ерекше сезім мен кзарас та туан тіліді білуден басталады.Тіл – халыты рухани, мдени байлыыны дамуыны ралы.
Ана тілді асиеті туралы анша айтса та таусылмайды. Адамны олындаы барлы асыл заттары тозады, жоалады, ал тіл – тозбайтын е ымбат мраларды бірі. азаты біртуар аыны М.Жмабаев: «лта тілінен ымбат нрсе болма емес, бір лтты тілінде сол лтты сыры, тарихы, трмыс тіршілігі, мінезі айын крініп трады» - деген. Тіл байлыы - рбір лтты матанышы. Бкіл лемге белгілі Шекспир шыармашылы мірінде он ш мы сз олданан болса, ал зімізді аза халыны жазушысы лы Мхтар уезов бір ана «Абай жолы» романында он алты мы сзді керек еткен. Міне, осыдан аза тіліні асиетті де астерлі, асыл тіл екенін амыз. лы аын Маали Маатаев: «Ал екінші баытым – тілім мені, Тас жректі тіліммен тілімдедім. Кей-кейде дниеден тілсем де, асиетті тілімнен тілмедім,»-деп жырласа, Мажан Жмабаев: «Ерлік, елдік, бірлік, айрат, ба, арды, Жауыз тадыр жойды брін не барды. Алтын кннен баасыз бір белгі боп, Нрлы жлдыз, бабам тілі сен алды», - деп толанады. Осы екі аын да сол кездері тек тілдеріне ана міт артан еді. Сол мітті ар жаында бізге деген сенім де жатыр.
Амал не, туан тілімізді шбарлап, аралас сйлейтіндерді жиі кездестіреміз. Баса халыты айтпаанда, з ішіміздегі шала азатарды таза аза ылатын кез болды. Бгінде кейбіреулерді аза тілін білмеуі, білсе де сйлемеуі аза тілін жасартып, биік белестерге ктермеуімізді атерлі дерті болып табылады.Туан тілден безінген азаматтарды кргенде Паустовскийді «Туан тіліне жаны ашымаан адам жндік», - деп ашына айтаны ойа оралады. Еліні болашаын ойлаан р азамат ана тіліні болашаына олынан келген кмегін аямауы тиіс. кінішке арай, соы кезде кптеген аза жастары з ана тілін брмалап сйлеуді детке айналдыран. Ата-ананы адірлеу алай керек болса, з ана тілімізді адірлеуді, астерлеуді, аялауды ола алайы. Тл тілінде сйлеуден безу – ана стін беріп сірген анады мытумен бірдей. р азамат зіні ана тілін кзіні арашыындай сатап, ана тіліні орынсыз шбарлануына арсы труа тиісті.
Бгінгі аза тіліні тадыры мен болашаы Елбасын да аз толандырып жрген жо. Сондытан да болар Елбасыны «азастанны болашаы – аза тілінде» дегені. Ал кейінгі «азастан 2050» жолдауында айтылан «Біз барша азастандытарды біріктіруші басты факторларды бірі – елімізді мемлекеттік тілін, барлы азатарды ана тілін одан рі дамытуа бар кш-жігерімізді жмсауымыз керек» деген ужінде аза тіліні азастан халытарыны басын біріктіруші йыты болуын кздеп отыр. ай оамда да тіл мселесі болатыны белгілі. Бізді лтта да тіл зекті мселе болып отыр.Соларды бірі ана тілімізді аударма тілі болып отырандыы мені атты аладатады. аза тіліні жанашыры болан сатирик аын Ш. Смаханлыны бір шума леінде осындай жадайды сипаттайды: азіргіні баласы, Кп білем деп ккиді. кесіні жазанын, Аудармадан оиды. азіргі шынды – осы.
орыта айтанда, тілін жоалтан халыты жеке мемлекет болып баса елдермен терезесі те дрежеде тра алмайтындыы тарихтан белгілі. Сондытан сан асырлар бойы арман болан туелсіздігімізге ол жеткізіп, егемен ел болып жатан сындарлы кезеде мемлекетімізді нышаны ана тілімізді бкіл тіршілігімізді тпазыына айналдыру – рбір лтжанды азаматты басты міндеті. Ата-бабамыздан алан асыл азына тілімізді сатауды тиімді жолы отбасында ана тілінде сйлеп, айналадаы дние туралы сол тілде айтып, сол тілде уаныш-ренішіді блісіп, зіді, згені жбату болып табылады. Бл - ана тіліні адір-асиетін арттыра тсері даусыз. азастан - лемдегі е мыты, бсекеге абілетті отыз елді атарына енуі шін азаматтарымыз аза тілін жоары мртебеде стауы керек дегім келеді.
Денсаулы – зор байлы
Жоспар:
І Кіріспе
Денсаулысыз мір ызысыз.
ІІ Негізгі блім
Салауатты мір салтын стану.
ІІІ орытынды
Денсаулыты сатау – з олымызда
Дені сауды жаны сау.
халы маалы
Денсаулы – баа жетпейтін жалыз ана асыл дние. Ол жасы болу шін уаытты да, кш-жігерді де, ебекті де, тіпті барлы дниені аямай жмсау керек. Денсаулысыз мына мір ызысыз деп білемін.
мірді шаттыы мен ызыы денсаулыа байланысты. Адам баыты – денсаулы. «Денсаулы – зор байлы» деп халымыз тегін айтпаан. Денсаулыа немрайлы арау дрыс емес. Оан пассивті трде емес, активті трде арау керек. Денсаулыты сатауды жолын йрену – рбір адамны басты міндеті.
Кнделікті жмыста жргенде, деніміз сау боланда, денсаулыты адірін біле бермейміз. Аздап ауырса, зіміз білетін дрі-дрмектерді ішіп жазылып кетуге тырысамыз. Дрігерге бара оймаймыз. Шын мнінде, кез келген ауруды алдын алуа болады. Ол шін не істеу керек?
Е алдымен, спирттік ішімдіктер мен темекі шегуді зиянын білген дрыс. Темекі ттініні рамында 30-дан астам зиянды заттар бар. сіресе, жас балалар мен арттара темекі тартуа болмайды. Бл заттар – атерлі ісікті пайда болуына тікелей себепкер. Ішімдікке салынып кетуге болмайды. Ішімдікті жасы кретін адамнан баытсыздытан баса ештее ктуге болмайды. Лев Толстой: «Спиртті ішімдік адамны денсаулыын ртады, е орыныштысы адамны рухы мен рпаын жояды», -деген болатын.
Ауруды алдын алуа болады. Ол шін дрыс таматануа, уаытында демалуа, дене имылымен айналысуа кп кіл блу ажет. сіресе, жасы лайан адамдара майлы таматарды кп жеуге болмайды. Оны орнына ст, ккніс таматарын пайдаланан дрыс. Денсаулы сатауда дрыс таматануды маызы зор. Ал спортпен айналысу денсаулыты жасартады. Спортты е арапайым трі – жгіру. Кн сайын таерте йді маайында, саябата жарты сааттай жгіруе болады. Егер жгіруге дрігер рсат етпесе, таы таза ауада серуендеп,ртрлі жаттыулар жасауа болады.
орыта айтанда, денсаулыты сатау – з олымызда, яни з еншімізде. азіргі тада ауруды трі кбейіп барады. «Тірі адам тбінде бір ауырмай трмайды» деп данышпан Ж.Баласанны айтан сзі рас сияты, йткені рбір адам басында зіне белгілі бір аурулары бар,біра біз сол ауруларды шарытауына жол бермей, оны емдеуіміз ажет. Яни «Ауруын жасыран леді» деген сзді есте стап, адам з бойындаы сыраты бойынша дрігерлерден кеес алып, білгендерден срап отыруы ажет. Денсаулы адам міріндегі е жоары баалы дние боландытан, р адам баласы з денсаулыына кіл блуі тиіс.
Досты
Сыр сандыты ашып ара,
Ашып ара, сырласым.
Сым пернені басып ара,
Басып ара, жырласын!
С.Сейфуллин
Жоспар
І Кіріспе
Досты – асыл азына.
ІІ Негізгі блім
«Досы жасыны зі жасы»
ІІІ орытынды
Досты – адамдарды бір-біріне адал, алтысыз сеніп, бір мдделі, орта кзараста болатын асиеті. Досты –зара жауапкершілік пен аморлыты, рухани жаындыты белгісі. Наыз досты кісіге шабыт беріп, мірде кездесетін трлі стсіздіктерге мойымауа, баса тскен айы мен иыншылыты бірге ктеруге кмектеседі. Дос-жарандарды мінездері ртрлі болып келуі ммкін. Мысалы, біреуінде ызбалы не шабанды, екіншісінде тйыты не жігерсіздік байалса да, блар достыа кедергі бола алмайды, айта наыз досты осындай кемшіліктерден арылуа кмектеседі. Сатынды, екіжзділік, тірік айту, зімшілдік достыпен сыйыспайды.
азаты дстрлі деп жйесінде достыа лкен кіл блінеді. Халы арасында досты туралы маал-мтелдер жеткілікті: «Дос жылатып айтады, дшпан клдіріп айтады», «Досы жасыны зі де жасы», «Дниеде адамны жалыз аланы – лгені, айыны брі соны басында». Достыа арама-арсы ым – асты пен кншілдік. Мндай сезімге ерік алдырандар басаны уаныш-ызыын, ырыс-баын кре алмайды, досты дегенні не екендігін білмейді. Дрыс дос тадай білу – мірлік масаттарды бірі.
Саясаттанудаы досты ымы мемлекеттер арасындаы саяси, экономикалы, мдени мдде трысынан ынтыматасты орнату шараларын бейнелеу шін олданылып жр. азір бізге досты брыныдан бетер ажет. Досты – бл мірдегі ешнрсемен бааланбайтын ндылы. Дос табу оай, ал оны сатау одан иын. Досты атынаса нзіктікпен арап, берік сатау керек, йткені ол да баптауды ажет ететін нзік сімдік сияты. Біздер достыты сатау шін жан-тнімізбен ебектенуіміз керек. айтарымын ажет етпей, беруді жолдарын йрену керек. Сенім мен жарын кіл достыты берік ететін тірек саналады. зі шынайы дос бола білген адамны достары да кп болады жне жер бетінде зін жалыз сезінбейді.