Немрайлылы-нашаорлыты жатасы
Жоспар:
І Кіріспе
Нашаорлыпен крес кні
ІІ Негізгі блім
1.Адама берілер е ауыр жаза
2. Нашаорлылыа немрайлылы жо
ІІІ орытынды
Зардабын тартпай, алдын алайы!
Есірткіге басталса егер уестік
Ертеінде ояр оан уес ылып
шінші кні марлыы артады.
Келер кнде магниттей тартады.
Бл сзімді кімдер алай ады?
Деме айдан нашаорлы шыады.
26 маусым -халыаралы нашаорлыа арсы крес кні. Нашаорлы біз сзбен айтып жеткізілмейтін, зін-зі лімге итермелейтін орынышты дерт. Нашаорлы-адама берілетін е ауыр жаза. азіргі кезде есірткі жер бетін бден жайлап алуда. Балаларды есірткіге уес болуы тым еркелетіп жібергеннен де болады.
Балалар еліктегіш болып келеді.Сол себепті оларды ата адаалап отыру ажет.Нашаорлы - зін-зі лтіруді е баяу тсілі.
Жастар арасында нашаорлы мселесі жан тршігерлік иын жадайлар туызуда. Негізі есірткіге 18-29 жас аралыындаы жастар туелді болады.
Есірткіні салдарынан Вич инфекциясы ауруы пайда болады.Сол есірткіні салдарынан азіргі кезде ылмыстар кбейіп, Вич инфекциясына шалдыандар саны суде.Есірткіні бір рет абылдау жазылмайтын зардаптар алып келуі ммкін. Есірткіні олданатындарды сырт келбеті де згереді.
Мені ойымша, халыа есірткілерді зияны туралы ке клемде апарат беруге кп кіл блінуі керек деп ойлаймын.Сонда халы есірткіні адам міріне зиян екенін біліп, нашаорлыа шалдыан адамдар саны азаюы ммкін.
Нашаорлыа немрайлы арамау керек. Нашаорлы-адамны туелділігі.Дние жзін жайлаан осы нашаорлы дерті кннен-кнге суде. Егер де нашаорлы саны осылай се беретін болса, келер рпаа андай неге алдырамыз?!
азір кп аа-апаларымыз осы есірткіні табыс кзі ретінде де пайдаланады екен. Онымен кресуді ммкін осы клекелі бизнеске тосауыл оюдан бастаанымыз дрыс шыар. йткені осы дерт кп адамны мірін ртуда. Осыан байланысты Президент зіні «азастан-2050» Жолдауында есіртіні жеткізіп таратаны шін ата жазаланатыны жайлы айтан. Сол себепті нашаорлыа немрайлы арамай, алдын алу керек.
Адам нашаорлыа андай жолдармен келеді. Зерттеулерге арар болса, олар мыналар:
-Ата-ананы баласына кіл блмеуі, адааламауы;
-кесі мен анасыны жиі жанжалдасуы;
-Отбасында тсініспеушілікті орын алуы.
Осыдан кейін бала зінен де, мірден де тіліп, жаман жола салынып кетуі ммкін. Сол себепті ата-ана да, туан-туыстары да балаа арап, оны р стін адаалап труы керек.
Осындай жайттар орын алмауы шін есірткімен кресуге арналан кптеген іс-шаралар йымдастыру керек. Есірткіні абылдамас брын рбір жас алдын ала осы туралы ойланса, бл дерттен жазылуа болады. Аайын, достар, замандастар, есірткіні зіе де, оама да зиян келтіретінін білейік, зардабы мол болатынын ойланайы! Нашаорлыты алдын алайы! Немрайлы болмайы, келер рпаа жасы лгі-негелер алдыруа тырысайы!
Сз сиыры
Жоспар:
І Кіріспе
Туан тіліме деген махаббат
ІІ Негізгі блім
1. Бейімдіні байаан стаз баытты
2. Сзбен шабыт сыйлар маманды
ІІІ орытынды
Жан сулесі –кркем сз
Ана тілін армансыз бойа сіірііздер,
йткені бабаларымызды мыр тжірибесі,
Дниетанымы, мінез- лы, зіндік
Болмыс-бітімі осы тілде аттаулы жатыр.
Н..Назарбаев
Тркі дниесіні данышпаны орыт бабаны атымен аталатын институтты филология факультетін «ызыл дипломмен» бітіргенім, сол оу орнында алдырылып, аза дебиеті кафедрасында ызмет еткенім, шырайлы Шымкент аласында ашылан облысты дарынды балалар мектеп-интернатында ткізген 11 жылым, Астанадаы За университетінде жне ала мектептерінде аза тіліні ыр-сырын йрету шін лкенді-кішілі атаран ызметтерім- осыны брі туан халымны тіл-дебиетіне деген махаббат пен ерекше ыыласымды оята білген стаздарымны арасы деп білемін. Жыр елі- Сыр еліні сарынындай бойымдаы абілет пен бейімділікті брі де М.Мметова атындаы педучилище абырасына 15 жасымда келгеннен со, аын стаздарым: С.Желдербаева, Р.Наурызбаевалардан бастау алды деп ойлаймын. ызылорда пединститутыны профессорлары, марм .Байжолов пен М.Бимаанбетов деген алымдарды атын да ерекше атаым келеді. Жалпы, мені туан жерге деген саынышым осындай игі жасыларды атымен байланысты болатынын да айрыша матанышпен айта аламын. Ол есімдерді рбірі - бір-бір кркем туындыа арау бола алатын мен шін лы тлалар.
Малімдермен ткізетін кез келген бас осу адамды біраз желпіндіріп, педагогикалы шеберлікті шыдай тсуге ыпал етеді емес пе?! Мселен, мен шкірттерімні не ріптестерімні жанарынан алыс сезімі мен ризалы шынын аара алсам, зімді дниедегі е баытты жанмын деп есептеймін. Біра азір зімді солай баытты сезінген сттерімні санын наты білмеймін жне сзбен айтып та бере алмаймын. Дегенмен, жаратушыма алыс айтып, стазды ызметімні жемісін кру дегенні сол сттерден тратынын сеземін. Бейімділік – оянып келе жатан абілетті алашы белгісі. Ендеше, бірде оушы бойынан сз неріне деген осындай абілеттілікті танып, оны тілші, журналист, дебиетші болуа жетелеген болармын. Сз зергері .Мсірепов «Таланта анат болар сезім емес, сенім болу керек»- дегендей, енді бірде оушыны талантына анат бітіріп, сенім білдірген шыармын. йтеуір, бала жанын майанда сзбен жбата, ал уананда сзбен шабыттандыра білер маманды тізгінін стаанымны есепсіз пайдасын іштей сеземін. Бндай кзге крінбейтін жмыстар арылы кзге крінбейтін, біра бала тадырына айрыша згеріс ендіретін игі жасы істер атарылып жататынын сеніммен айта аламын. Себебі
«Адам тадырын трбие шешеді, трбие ралы- сз»-деген О.Слейменов.
Оушыдан байап жрген сз леміні сыр-сипаты осы болса, жалпы сз сиыры мені зіме де атты сер ететінін аараным бар. Бірде кезекті шеберлік сабаымнан алан серлерін «Шыу параына» жазып берулерін тінгенімде, бір жас маманны табан астында лемен жауап айтараны:
Сра: Нені білгі келеді?
Жауап:
ле дейтін р мхита осылайын бла боп,
Алда талай армандар бар, масаттар бар, мрат кп.
Дл осындай жасы саба енді ашан болмашы?
Бізде баса сра жо.
Пікір-сынысы:
Аындарды жрген жері болушы еді жиын-той,
Табан асты леменен айта алам ба тйінді ой?!
Осы ызы сабаты мен имай кетіп барамын,
Брінен де, рып кеткір, оштасулар иын ой!
Шынымды айтсам, осыдан арты марапат болады деп ойламаймын. Жап-жас маманны шабытын оятан мені 1-2 саатты семинарым жне аын жанды жрегінен шып шыан шынайы шуматар маан лі кнге биікке мтыланда сенім сыйлап, жетістікке жетелеуде анат байлап келе жатандай. «Кркем сз – жанны сулесі»- деп .Мсірепов айтандай,
сз неріні діреттілігі мен адам жанына суле сыйлар асиеті, міне, осы шыар. Ахмет Байтрсынов айтан «оушыа беймлім мірді танытатын уатты рал- кркем дебиетті» тиісті дегейде оыту -мен шін лкен жауапкершілік рі маызды міндет. «Балаларды бойында лы ммкіншіліктерді брі бар».(Т.Фуллер) азіргі заман жастарыны осы сиырлы сз нерін ажырамас серігі жне мір сру шартыны маызды блігі етулері шін ебек етіп жргенімді матаныш етемін. Келешекте олар да «аындарын кімдерден арты сыйлар кез келетініне» сеніп, сз неріні сансыз жанашырлары, ораушылары, матаныштары, зерттеушілеір мен жары жлдыздары кптеп пайда болатынына сенемін!
Кз мезгілі
Табиатты маан найтын мезгілі -кз.Кз суреті ерекше айталанбас бояулара толы.Жиі жауан жауына да,суы ауа райына да арамастан, кзді атты натамын.Ааштар жапыратарынан айырылып,мды кй кешеді.Жел шыран сары жапыратар аяыны астына тселген оюлы кілемдей.Олар біріне- бірі самайды.Айнала тгел сары алтына малынан,сіресе орман ішіне кірсе,керемет бір ертегілер леміндегі алтын сарайда трандай сер аласы.Ммкін сол алтын сарайды іші де кзді суыындай салын болан шыар сырты слу боланмен,кім білсін...
Жаз тні
Орман,тоай,тау мен тасты барлыы да адамзат шін жаратылан.Сонда да жаз тні мен шін жараландай.Неге десеіз,жаздыгні тнгі аспана араудан еш жалыан емеспін.Жлдыздар жымыдасып,кілімді серпілтеді.Ай болса,айналаны брін зіні кміс нрына аямай орап,дниені слу екендігіне лемні кзін жеткізуге жалыпастан, та атанша тапжылмастан дгеленеді де трады.Осы демі слулыты имаандытан ба екен,жазды онсыз да ыса тні мен шін тіптен аз. Себебі зіме е ымбат рі аяулы бейтаныс аруыммен сырласып лгермей аландай кй кешемін.
Кктемім
Кктем - табиатты ысы йыдан оянуы.Біра кн райы былмалы:жабыр жауып,блт ара гірдей болып трса,бір адамны атты ренжіп,жылап отыранына сайды.Ал кн жарырап,адамны брі кн шуаына шомылып жатса,мені де кілім жадырай тседі.Кнмен бірге ерте оянып,кн сулесінен ерекше уат алып,осы мірде аман жргеніме риза бола тсемін!Оны стіне кктем мезгілі- мені жары дниеге келгенде,табиат-анамен алаш танысан сйікті мезгілім.