Таырып. аза этнопедагогикасыны мазмны

Жоспар

1 Толымды тланы трбиелеу

2. аза этнопедагогикасындаы трбиені мазмны

3. Мектептегі оу-трбие жмысындаы халыты педагогика элементтері.

1.Толымды тланы трбиелеу.Бгінгі тада оамны е жоары ндылыы – Адам. азастан Республикасында жріп жатан экононмикалы, леуметтік, демократиялы згерістерді брі сол адам шін, оны айта тлеуі жне игілігі шін жасауда. Міне осы орайда лтты салт – дстрімізді білу, зімізді – зіміз танып, згелерге таныту бгінгі оам сранысына лайы лтты асиет сапалары жоары, асырлар бойы жаласан мол халыты мраны з бойына сіірген кемелденген толыиды адам трбиелеу мселесі кн тртібіне ойылып отыр. Тарымы тереге тартан тарихымызды педагогикалы трыдан таразыласа, адам трбиесі лы ламаларды ебектерінде р ырынан зерттеліп отыран млім.Осы трыда Абай педагогика мселесіне арнайы ебек жазбаса да, педагогтік ызыметпен тікелей айналыспаса да жастарды трбиелеу жнінде тере аса нды пікірлер айтан. Кемелденген толымды адам туралы, оны жан дниесі туралы Абайдан арты айтан ешкім жо. Сондытан толымды адам келбеті оны трбиесі оны трбиесі туралы Абайа сйенеді жн крдік. Абайды рухани лемі, оны негізгі зерттеу объектісі – адам. Ол адамны мінез – лын, адамгершілік ізгі асиеттерін трбиелеуді мір бойы басты идея етіп стап, кісілік трыдан жетілдіру ажеттігін айындаан. Осы трыдан келгенде Абай зіні бкіл шыармашылыын жастара «адам бол», «атарынан алма» деген философиялы, педагогикалы, психологиялы кзарасында адамгершілігі мол адам оама е пайдалы адам деп тжырымдалан. «Тегінде адам баласы, адам баласынан аыл, ылым, ар, мінез, деген нрселермен озба» деген сзі толымды адамны адамшылыыны алды ар, аыл, мінез екенін крсетеді. Абайды айтуынша адамгершілігі мол адам батыл ержрек болуа, орыныш дегенді білмеуге, оу – білім, ылым негіздерін мегеріп, алдына ойан масатына жетуге талапты болу деп есептеген. Кемел адамны маызды бір ммкіндігі – зі мен айналадаы дниені згертуге бейімделгенінде. Адамны кемелденуі оны скен ортасына да байланысты болады. Бл туралы лы Абай «Адам баласын заман сіреді, кім де кім жаман болса, оны зіні замандастарыны брі виноват» деп трбиесіні рліне лкен мн беріп, ркім зін – зі жйелі трде трбиелеп отыруы керектігіне айрыша кіл блген. Абай кемеліне жеткен толымды адам, ол «сегіз ырлы, бір сырлы сарбаз адам», «толы адам» деп «Адам деген даым бар» дей келе Абай адам болуа талпынан жас рпаты алашы адамы неден басталу керек дегенге «ашан бір бала ылым, білімді махаббатпен кксерлік болса, сонда ана оны аты адам болады» деп жауап береді.

Не болмаса, «уелде бір суы мз – аыл зерек»,

Жылатан тла бойды ысты жрек.

Тотаулылы, талапты, білсе керек,

Бл айраттан шыады білсе керек.

Аыл, айрат, жректі бірдей ста,

Сонда толы боласы елден ерек» - деп толымды, кемелденген адам лгісін сынады. Адамны толымды адмашылы жаын кре білу жне дамыту аылы, білімді адамды жоары баалау, міріні аяына дейін адам болып дрыс артаю, з халына ажымай - талмай ызымет ету, бкіл адамзатты сю жне рметтеу бгінгі тадаы басты мселені біріне айналуда. лы лама адамды кісілік алыпа жеткізіп алыптастыратын оам, уаыт, дуір талабы екенін жасы білген. Сондытан да «Адам ата – анадан туанда есті болмайды: естіп, кріп, стап, танып, ескере дниедегі жасы, жаманды таниды – даы, сондайдан білгені, кргені, кп болан адам білімді болады» - деп ой тйіндейді. Сондытан трбие адамасер етіп оан кісілікті алыптастырады деп білген. Трбие арылы адама туа берілетін асиеттер дамып ана оймай, оны аылына да, адамгершілігіне де, парасаттылыына да, ебекорлыына да, зіне деген сеніміне де сер етіп, оларды жетілдіруге болады деп есептеген.

Кемелденген толымды адам трбиесі мектепті трбие жйесіне байланысты. Мнда нары экономикасыны сраныстарынан туындаан талаптар жасспірімні кп жадайда зін – зі билей алуымен, зін – зі дамытумен, зін – зі жетілдірумен, зіне – зі бйры бере алатын, зіне – зі сын кзіме,н арай алатын асиеттеріні жетілуімен сабатастыта айын крінеді. Мны зі арнайы йымдастырылан жйе белгісінде трбие тар шеберінде емес азіргі оамны планетарлы ркениеттілік сипатынан туындайтын нары атынасы, бизнестік -атынастара негізделген жне халыаралы лтты мдени арым – атынастар лтты, айматы жне лемдік дегейде жргізілуі талап етіледі. Бл трбиелік жйе ксіби біліктілікті жоары педагог, малімдерді оу – трбие процесін, трбиелік масаттаы іс – рекеттерін барлы дегейде жаа ылыми баытта айта арау, жетілдіру жне трбие технологиясын пайдаланатын педагогикалы материялды жалпыадамзатты ндылытар негізінде «ашы оам жадайына сай зара ынтыматасты негізінде румен алдындаы азаматты, маманды жауаптылыымен айындалады». Сонымен толымды кемелденген тла дегеніміз – білімді де білікті, бірнеше тілді мегерген, згемен араласуа, яни арым – атынас жасауа икемді, ебек етіп, зін дайы жетілдіріп отыруа мтылысы бар, лтты жне жалпыадамзатты ндылытарды адірлейтін, зін – зі ктере алатын, адамгершілік асиет – сапалары дамыан, лтты салт – дстрді, з лтыны тарихын мегерген, іскерлігі, трбиелігі тоысан мбебап адам.

2. аза этнопедагогикасы трбиесіні мазмны.оам да жне адам да мдени ортада мыр кешекді рине жоары дегейлі мдени ортаны алыптасуына р елді тарихи – мдени дамуы тікелей сер етеді. Бала трбиесіне оны мір сріп отыран леуметтік – мдени жадайлары тікелей сер етеді. Трбие оны ішінде бала трбиесі міселесін шешуде лты болмысыны мні адамдарды лтты келбеті лтты атынастар, лтты сана – сезім бейтарап ала алмайды. лтты сана – сезім астарына хаыты мінез – лын, менталитеті, рухани дниесін айындайтын ндылытар барлыы белгілі. Ал жаа заман талабы – бейімділік, іскерлік, адамгершілік негізінде лтты жан дниесін жаырту боландытан, демократиялы згерістер мен нарыты атынастарды абылдау халыны даму дегейіне де байланысты. лтты лт болып саталып алуы лтты болмыспен айындалады. Ал лтты болмысты тп азыы - ол барлы ндылытарды, наным – сенімдерді, лтты дет – рып, салт – дстрлерді, білім мен мдениетті, тілді дамуымен шешіледі. аза этнопедагогикасы лтты ерекшеліктермен асырлар бойы алыптасып, салт – дстрге, дет – рыпа айналып кеткен тлім – трбие істеріні мн – жайын леуметтік мір шындыымен байлансытыра іздестіреді. аза халыны баса халытардан бір ерекшелігі – кркем сзге, шешендік нерге рметпен арау, маал – мтелдерді олдана отырып, шебер сйлеу, белгілі бір ойды тиянаты, ыса да нса жеткізу.

3. Мектептегі оу-трбие жмысындаы халыты педагогика элементтері.Елімізде болып жатан леуметтік-экономикалы згерістер егеменді ел тізгінін берік стауа абілетті, жан-жаты жетілген парасатты азамат трбиелеп сіруді кздейді. Трбие жмысыны 1-ші ерекшелігі – трбиені кп ырлы, кпфакторлы процесс екендігі. Трбиеде масат, міндет, мазмн, отбасы, мектеп, орта, жртшылы сияты леуметтік кштерді трбие мен талап оюдаы бірлігін сатау, трбие дістерін дрыс тадап, тиімді пайдалану басты ерекшелігі. 2-ші ерекшелігі – трбиені за процесс екендігі. Адам мір бойы трбиеленеді. 3-ші ерекшелігі – трбиені сатылы сипатта болатындыы. 1-ші сатыда – отбасында, балабашада, бастауыш мектепте тртіп ережелеріні бастапы ымдарын игереді. арапайым сезімдер мен мінез-лыты алашы дадылары бойа алыптасады. 2-ші сатыда – этикалы тсініктерді мегеріп, крделі сезімдері дрыс дами бастайды. дет-лы крсету, оамда арапайым тртіп ережелерін сатау, орындау дадысы алыптасады. 3-ші сатыда – дниені тереірек тану арылы кзарастарды алыптасуы, мінез-лыты траты деттеріні бойа даруы, крделі сезімдерді бдан рі арай тереірек дамуы іске асады. Сатылар арасында шек болмайды. 4-ші ерекшелігі– трбие жмысы мазмныны бір орталыа жинаталып жас шамасына, трбие дегейіне арай бірте-бірте крделеніп берілуі, бір асиетті айталанып, толытырылып тсіндірілуі. 5-ші ерекшелігі– трбие ісіні екі жаты белсенді процесс екендігі. Сынып жетекшісіні трбиелік ыпалы трбиеленушіні ішкі ойымен, ниетімен, зін-зі трбиелеуімен штасып, табии йлестік табуы жмысты нтижелі болуын амтамасыз етеді. Олай болса, трбие ісінде сынып жетекшісі де, оушылар да белсенділік крсетуі керек. 6-ші ерекшелігі– трбие жмысында педагогтар жымыны йымдастырушылы абілетіні кшті болуыны мні зор. Сынып жетекшісіні йымдастырушылы абілеті зор боланда ана жеке оушыа ыпал етіп, оушылар жымыны арым-атынасын жола ойып, жалпы іске жмылдыра алады. 7-ші ерекшелігі– трбие нтижесін тез арада анытау, тексеру, баалауды те иын процесс екендігі. 8-ші ерекшелігі– трбие болашаа мтылан іс-рекет. Бгін мен ертегі келешек мірді штасуы. Трбие жмысын йымдастыруды аталан ерекшеліктерімен атар, зіндік иыншылыыда бар. а)трбие жмысын йымдастыру оу процесін йымдастырумен салыстыранда уаыт жаынан едуір иынды тудырады. Оу белгілі уаытта саба кестесіне байланысты басталады, аяталады, ал трбие жмысы уаытты сынып жетекшісі оушыларды бос уаытын есепке алып, зі белгілейді. б)трбие жмысыны бадарламасы жалпы жасалан, ал оу процесінде р пнні жеке-жеке бадарламасы бар. Бл трбие жмысыны жоспарын наты жасауа ммкіндік бермейді. в)трбие жмысыны жалпы мазмнына ыайлап, сынып жетекшісі таырыптарды зі тадап, трбие материалдарын зі срыптап алып, инсценировка, жоспар жасайды. Бл біріншіден, сынып жетекшісіні кп уаытын алса, екіншіден, крделі, жан-жаты кп ебекті талап етеді. Аталан ерекшеліктер мен иыншылытар сынып жетекшісінен сан-салалы білім мен іскерлікті, шеберлік, дадыны, педагогикалы іскерлікті тжірибені ажет етеді. Осы орайда сынып жетекшісі трбиені кешенді жргізуге тырысады, ал трбиені кешенді жргізу трбиеге бір жаты келуден, жйесіздіктен тарады.