Дріс. Саясат субъектілері

Саяси іс-рекетті субъектілеріні мселесі, кбіне, билік басындаы тлаларды, саяси кеістіктегі акторларды мселелерімен тыыз байланысты ктеріліп трады. Саясаттанушыларды тжырымы бойынша, билік деп белгілі бір белсенді субъектілерді объектіні мінез-лына материалды немесе рухани сер ету абілеттілігі мен ммкіндігін айтады

леуметтік ылымдар саласы, субъектілер мен объектілерді адамдар деп табады. Билікті объектілерді сол мезеттегі жадайды тп мнін ынуын талап етпей-а, субъекті тарапынан объектіге мірлік жргізіп, белгілі бір баыта жетелеуі деп тсінсе де болады. Басаша айтанда леуметтік ылымдар: билік – ол субъекті мен объектіні арасындаы міршілік атынасы деп тсіндіреді. Демек, субъект ымы белсенді, саналы рі жігерлі индивид немесе леуметтік топ болса, субъектіні іс-рекеті баытталандар – объект екендігін айындайды. Демек, саясат субъектілері белгілі бір баытталан саяси станымы бар, рі з іс-рекеттерін саяси кеістікке жмылдырып отыратын адамдар. Ал мемлекет барлы адамдарды ы субъектісі ретінде тани отырып, оларды зара ыты атынасын, статусын жне тланы мемлекетпен атынасын ыты статусымен айындап отырады. Саяси субъектілерді ыты ызметке жатпайтын зіндік функциялары бар. Біра, бл субъектілерді іс-рекеті ыты атынас арылы баытталып отырады. Демек, саяси субъектілер мен ыты субъектілерді мселелері бір-бірінен ерекше. йткені, адамдар мемлекеттен тыс баса да белгілі йымдара з еркінсіз немесе з еркімен кіреді. з еркінсіз кіретіндерге жататындар: лтына, этникалы топа жне тапа байланысты кіретіндер. з еркімен – партияа, кеестерге, блоктар мен жыма байланысты кіретіндер. Бларды брі алайда боланда саяси зара атынас пен саяси субъектілер жйесіне енеді. Алдаы талдау шін «субъективтік» деген ымды арастырайы. Субъективтікті критериі немесе бастауы саяси (объективті немесе субъективті) болуы, сонымен атар, оны (мддені) оралуы –ол, йымшылды пен осы мддені іс-жзінде асыратын кшбасшылар мен басарушы органдар болып табылады. Саясат субъектілеріне саяси билікке мтыландар немесе саяси билікті иемденген мекемелер мен тлалар саналатынын айтып ттік. Демек, «саясатты субъектісі» мен «саяси субъектіні» маыналарын ашайы.

Саяи субъектілерге жататындар, саяси іс-рекеттерін басты масат крмейтін, біра саяси тіршілікке атысып, арагідік з ыпалын тигізіп тратын тлалар немесе мекемелер. Оларды кей уаыттарда саясатты субъектілеріні ызметтерін атара отырып, белсенді ыпалын да тигізетін кездері болатынын ааран жн. Мысалы мешіттер. Олар саясатты субъектісі болмаса да, саяси баыттылыы болып келеді.

Ал саясатты субъектілері – мемлекеттік билік органдары мен басармалары, кшбасшылар мен саяси партиялар, озалыстар т.с.с. Блар саясат тіршілігіне араласып, з мдделерін іске асыруды басты масат етеді жне райсысыны арауында белгілі бір леуметтік топтар трады (леуметтік-демографиялы, лтты, ксіптік, жасына байланысты таы да сол сиятылар). Сонымен атар, саясатты субъектісі ретінде тлалар мен леуметтік жымдарда, кздеген саяси масаттарына ол жеткізу шін, здері жоспарлаан бадарламаларын іске асыру барысында таныла алады.

оамны саяси тынысын саясатты субъектілеріні зара жйелі атынасы ретінде арауа болады. Субъектілер белгілі саяси жадайларда тек субъект ретінде де аралуы ммкін. йткені субъект белгілі бір оам, топтара ыпал ету барысында, зіне де зге субъектілерден ыпал тиіп трады. Яни, зге субъект назарында объект ретінде аралады. Саясат – мемлекет билігіне байланысты субъектілерді зара атынасы, ызметтері мен дісі, масаттары. Бл арым-атынастарды р трлі координатада арастыруа болады. Бірінші – тігінен, екіншісі – клденеінен. Мысалы, оамды пирамида ретінде арастырса. Жоары жаын мемлекет жне оны органдары деп білсек, ал астыы жаын ауым (халы) деп арастырайы. Пирамиданы жоары жаынан тменге кшті сер тседі де, басару мен баыну аясындаы саяси арым-атынас туындайды. Яни бл атынаста тікелей саяси билік крінеді. Ал клдене (горизонтальды) атынастар саяси емес, кбінде, азаматты болады. Дегенмен кей жадайда саяси атынас ретінде де аралады. Бл атынастарда тікелей басару кші болмайды. Клдене атынастарды кбіне «азаматты» - деп, ал осындай атынастары кп оамды «азаматты оам» деп атайды. Саяси болсын, болмасын бл атынастар бір-бірінен млдем туелсіз бола алмайтынын ескерген жн. Сонымен атар, саясат субъектілері з мдделерін орау барысындаы саяси кеістікте жріп жатан саясат тіршілігіне, зор ыпалын тигізіп жататын саяси кшбасшылары да табылып жатады.