Дріс. ылмыс рамы – саралауды зады негізі

Жоспары:

1. ылмыс рылымы мен рамыны тсінігі

2. ылмысты рамны трлеріні ылмысты саралаудаы алатын орны

3. ылмыс рамыны мазмнын тсінуді ылмысты саралаудаы маызы

Негізгі ымдар:Кезе,леуметтік былыс,Реттеу функциясы, былыс

ылмысты саралауда оама ауіпті іс-рекетті жне ылмыс рамыны белгілерінде арама-айшылы орын алады, біра арама айшылы ылмысты саралауда ыты баалау ретінде маызы жо. ылмысты жазаны, ылмысты жауаптылыты, ылмысты ыты атынасты ымына зер салып араса, оларды айырмашылыына міндетті трде зер саламыз. «Тепе-тедік» пен «састыты» арасында айырмашылы туындайды, ал айырмашылыты е тере деген шегі арама арсылы. Мны да зіндік диалектикасы бар, «йлестік айырмашылыа, ал айырмашылы арама арсылыа теді». арама арсылы деген не? арама арсылы ымын философиялы трыда талдаса ол табиаттаы, оамдаы, адам санасындаы бірін-бірі жоа шыаратын жне соымен атар бірінсіз-бірі мір сре алмайтын заттар, былыстар, тенденциялар арасындаы атынастар. андай да бір зат болмасын былыс болмасын, ол арама арсылысыз мір срмейді, мселен рекет пен рекетсздік, дрыс пен брыс, жалпылы пен жекелік, арама арсылы рбір затты з ішінде де болады. Мселен, ылмысты ы теориясындаы ылмыс рамындаы объект пен субъект, ылмыс рамыны объективтік жаы мен субъективтік жаы, рекет пен рекетсіздік, мір мен лім т.б. Мысалы, ылмысты объективтік жаы сырты белгілерін раса, субъективтік жаы ішкі эмоциялы, яни ылмысты ішкі мнінен крініс табады, біра арама арсылы ылмысты саралауда рл атармайды. А.С. Новиченко мен А.В. Наумовты пікіріне жгінсек, ылмысты саралау онтологиялы (тжірибелік ызмет рекеті), гносеологиялы (ылым, дние тану), логикалы аспектілер болып блінеді, — деді. Онтологиялы аспектіде ылмысты саралауды ресмиленген ызмет органдары (тергеу, сот, прокуратура, анытау) жзеге асырады. Бл жадайда ылмысты саралауды орны маызды. Гносеологиялы аспектіге ылмысты саралау белгілі болжамды нтижеге байланысты болады, яни ылмыс жасалан ба, ылмыс андай масатпен жасалан деген сратара жауап береді. Логикалы аспектіге ылмысты саралау ой тжырымны желісінен ткізу болып табылады. осыан орай, В.Н. Кудрявцев жоары аспектілерге байланысты ылмысты саралауды тмендегі кезедерге бліп арастырады.

1) Саралау- за амтылан процесс;

2) Саралау- ы орау органдарыны іс-рекетіне сай белгіленген, зады

актіге ресмиленген орытынды жат.

Сондытан, ылмысты саралауды дістемелік негізгі материалистік тсінікте араларды, яни за нормасыны жалпы маынасы мен наты іс-рекетті былысыны арасындаы байланыс. За нормасы бізге млім былыс ретінде жылпы, абстракты ымда жзеге аысырылады. Жалпы аланда, ылмысты саралау, яни ылмысты ыты саралау задылы саралауды негізгі трі. ылмысты саралауда белгілі тла ы бзушылыты айсы трін бзуды, мінекей осы мселені анытап алуымыз ажет. Ал бізге белгілі жадай, ы бзушылы бірнеше трге блінеді. Олар: азаматты ы бзушылы, кімшілік ы бзушылы, ылмысты ы бзушылы. Демек, ылмысты саралау ылмысты ы бзушылыта жзеге асырылады. ы бзушылы за жктеген міндетті орындамау, за тыйым салан рекетті жасау, яни ы бзаны шін кінлі адам за бойынша жауапа тартылады. ы бзушылыты трлері зара оама ауіптілікті дрежесіне, млшеріне байланысты. Шынында да, кімшілік ы бзушылы оамды ортада цензуралы (депті) балаат сзсіз болып табылады. Бл рине оама ауіпті ылмыстарды дрежесінен тмне. Негізінен ы бзушылы за бойынша екіге блінеді: 1) ылмыс; 2) теріс ылы. ылмыс ы бзуды е ауыр трі. ылмыс жасааны шін кінлі адам ылмысты жауаптылыа тартылады. Теріс ылы шін жауаптылыты ш трі бар: кімшілік жауаптылы (мысалыкшеде жру, автоклік жрізу тртібін бзаны шін); тртіптік жауаптылы (ебек етуге байланысты міндеттерін орындамааны шін); азаматты ыты (мліктік) жауаптылы. За бойынша ылмысты ы бзушылыа ылмыс рамыны трт элементі тгел боланда ана тартылады. Олар: Объект, объективтік жа,ы. Субъект, субъективтік жаы. Егер аталан трт жаты біреуі болмаса, тла жауапа тартылмайды. Трт жаыны тгел болуы ылмысты немесе кімшілік жауапа тартылан жадайда ажет. Азаматты ы бзушылыа тла тікелеу кінсі болмаса да келтірілген зиян шін жауаптылыа тартылуы ммкін. Мысалы, автоклікті иесі оны жргізуді баса біреуге тапсырса, жргізушіні бірттас келтірілген зиянын клік иесі тлейді. Мемлекеттік мжбрлеу шаралары белгіленген болса, кінсздк болжамы олданылады. Тланы кінсі длелденбей, ол ылмысты немесе кімшілік жауаптылыа тартылмайды рине , лмыс ы бзушылыты жеке бір крінісі болып табылады. осыан орай, ылмысты азаматты ы, кімшілік жне тртіптік ы бзушылытан жне бейморальды жат ылытардан ажырата білуді маызы ерекше. «ылмыс пен баса ы бзушылыты зара басты айырмашылыы ыа айшылыты мніне байланысты»- деді А.Н. Аыбаев. Шынында да, баса ы бзушылы ы саласыны баса нормаларына, задар мен нормативтік актілерге айшы. Істелген ылмысты зардабы болып мемлекетті е ауыр кштеу шарасы ылмысты жаза жне содан туындайтын сотталанды ата болып табылады. баса ы бзушылыта мндай жазалау шаралары жо, ол олданылан ыпал ету шаралары сотталанды ата келмейді. Айталы, кейбір ылмыстар баса ы бзушылыта орын алмайтын оамды атынастара (адамны мірі, мемлекетті ауіпсіздігі) ол суда. Мселен, А.Н. Аыбаев «ылмыс пен баса ы бзушылыты бір-бірінен оама ауіптілік дрежесінін крсеткіші арылы ажыратуа да болады» деп з тжырымын сынды. Алайда, жоарыдаы тжырымды айындап араса, ылмысты ол сушылыты объектісі бойынша айындалатын оама ауіптілікті сипаты мндай іс-рекетті ылмыс атарына жатызуа ммкіндік береді. Яни, мндай жадайда ылмысты баса ы бзушылытан ажыратуды еш иындыы жо.