Дадарыстан шыу екі жолмен жзеге асырылуы ммкін

Бірінші жол, радикалды либералдар баыты («шок терапиясы»):

- экономикада жне оамда шапша, шешімді, жйелік, институционалды айта рулар шін,

- командалы-кімшіліктік рылымдарды бзу,

- баалар еркіндігі шін,

- аша массасын, мемлекеттік несиелерді, жрдем аражаттарды, бюджеттік тапшылы жойылуын ата реттеуді талап етеді,

- айта руларды тез ткізу.

 

Созылмалы депрессия себептері деп мыналарды атайды:

- реформаларды жеткіліксіз радикалдыы;

- экономикалы еркіндікті жеткіліксіздігі;

- аша массасыны сім арыныны наты Ж сім арынынан басым болуы;

- инфляцияны жоары арыны;

- мемлекеттік ксіпорындарда ндіріс клеміні ЖІ-ге %-бен тмендеуі;

- мемлекеттік ттынуды Ж-ге %-бен тмендеуі;

- салытар дегейі.

 

Екінші жол – градулистер баыты (нарыа біртіндеп ту).

Оны талап етуі:

- мемлекетті экономикаа тікелей жне ата кірісуі;

- мемлекеттік сектор, жоспарлауды олдау;

- Ж ысартылуын лтты апат ретінде арастыру;

- таза монетаристік дістермен инфляцияны айына 2 –3 % дейін жеткізуге болады,

- Р экономикасыны тере науастыы оны шикізатты баытталуында, кптеген отанды тауарлар шін ішкі нарыты жоалуында, халыты мір сру дегейіні тмендеуінде.

 

 

Таырып. Экономикалы су оамды дайы ндіріс масаты ретінде

Экономикалы су – бл барлы дниежзі елдеріні алдында тран орталы мселе. Экономикалы су – бл лтты німні санды кбейтілуі жне сапалы жетілдірілуі. Экономикалы су депдетте наты ндіріс клеміні ыса мерзімді ктерілуі мен тсуі тсіндірілмейді, ал за мерзімді уаыт аралыындаы ндіріс кштеріні дамуымен байланысты наты ндіріс клеміні за мерзімдізгерулері экономикалы су деп танылады.

Экономикалы суді зерделеу пніболып мыналар табылады:

- экономикалы динамиканы анытайтын факторлар,

- салалы жне дайы ндіріс йлесімділігі,

- экономикалы су процесінде институционалды рылымны згеруі,

- су арынын ынталандыру немесе тотату жніндегі мемлекеттік саясат,

- наты ндіріс клеміні потенциалды ндіріс клемінен алу себептері жне т.б.

 

Экономикалы теорияда белгілі кезеде лтты экономика дамуыны орытынды сипаттамасы ретінде экономикалы суді кріну нысандарын тсіндіруге екі негізгі кзарас алыптасты, ол Ж (Т) наты клеміні су арынымен немесе осы крсеткіштерді адам басына есептегендегі суіні арынымен лшенеді.

Экономикалы суді лшеуді бірінші тсіліелді экономикалы потенциалыныкеею арынын баалаудаолданылады. Екінші тсіл халыты л-ауаты динамикасын талдауда немесе р трлі елдер мен айматарда мір сру дегейін салыстыруда олданылады.

азіргі кезде су теориясында лшеуді екінші тсілі кбірек олданылады.

Экономикалы су депнаты лтты табыс кбеюіні арыны халыты су арынынан басым болатын лтты экономиканы дамуы тсіндіріледі.

 

Экономикалы суді талдау кезінде е алдымен:

- экономикалы су арыны,

- даму баыттары мен задылытар,

- ксіпкерлік мселелері,

- жаа экономикалы рылымдарды алыптасуы,

- экономиканы ызмет етуіні тиімділігі, оны тратылыы.

 

Кез-келген ел кіметіэкономикалы су арынын тмендегі жолдармен жоарылатуа ынталанады:

- ішкі аша жинау мен инвестицияларды ктермелеу,

- шет ел инвесторларын жмылдыру,

- меншік ытарын орау.

 

Капиталды жинатау оны табыстылыыны тмендеуімен жолдамалынады. Экономика нерлым лкен капитала ие болса, сорлым оны кейінгі сімі аз айтарылумен жолдамалынады. Сондытан жина аша лесіні кбейтілуі бастапы кезеде суді жылдамдатылуына келеді, ал кейін капитал жне ебек німділігі жоарыра дегейіне жеткен сайын экономикалы су бседей тседі:

 

 

Халыты материалды л-ауатын ктеру:

- халыты бір адама келетін орташа табысын кбейту,

- бос уаытты кбейту,

- Т халыты р трлі абаттары арасында лестірілуін жасарту,

- Шыарылатын тауарлар мен ызметтерді сапасы мен р трлілігіні суін жетілдіру,

лтты ауіпсіздікті олдау.

 

 

 

Экономикалы су тиімділігі деп«ндіріс тиімділігіні» барлы раушыларыны жетілдірілуітсіндіріледі. Оан жататындар:

тауарлар мен ызметтерді сапасын жасарту жне оларды отанды жне дниежзілік нарытарда бсекеге абілеттілігін жоарылату;

жаа тауарларды ндіруді игеру;

халыаралы ебекті блу жйесінде елді айматы артышылытарын ескере отырып, ндірісті мамандандырылуы мен біріктірілуін тередету;

фирмалар ішінде ебек німділігіні суін ынталандыру;

ндірістік орларды олданылуды жасарту;

німді шыару шін шектелген ндіріс орларыны шыындарын ммкіндігінше тмендетуге ммкіндік беретін жаа технологияларды игеру;

 

 

 

халыты материалды л-ауатын жасарту;

тланы йлесімді дамуы негізі ретінде бос уаытты кбейту;

салалы леуметтік инфрарылымны даму дегейін ктеру;

адамды капитала салынатын инвестициялар сімі;

адамдарды мір сру жне ебек ету ауіпсіздігін амтамасыз ету;

жмыссыздар мен ебекке абілетсіздерді леуметтік орау.

 

Экономикалы су арыны менсапаны жоарылату арасында белгілі айшылы бар. Экономикалы су сапасыны тмендеуі есебінен суді арыны жоарылауы ммкін. Мысалы, жмыс кнін зарту немесе ебек арындылыын ктеру ебек шыындарына келеді жне экономикалы су арыныны лаюына септігін тигізеді, біра экономикалы су сапасы бос уаытты азаюы салдарынан тмендей тседі. Керісінше, суді тмен арыны сапалы нім шыару нтижесінде ттынушылыты анааттандыруды жоарылауымен жаласады. Сондытан кптеген экономистерэкономикалы судіжоары емес (жылына 2-3%),біра траты арындары олайлы болып табыладыдеп есептейді. Тере экономикалы лдырау жадайында е ыайлысы максимум экономикалы су болып табылады.

Экономикалы суге сер ету тсілдері бойынша блінуі:

- тікелей,

- жанамафакторлар.

 

 

ебек орларыны санын лайту мен сапасын жоарылату;

негізгі капитал клеміні суі жне сапалы рамыны жасартылуы;

ндірісті технологиялары мен йымдастырылуын жетілдіру;

шаруашылы айналыма тартылатын табии орларды саны мен сапасын жоарылату;

оамдаы ксіпкерлік абілеттерді суі.

 

 

 

нарыты монополиялану дрежесін тмендету;

ндіріс орларыны баасын тмендету;

табыса салынатын салытарды тмендету;

несие алу ммкіндіктерін кеейту жне т.б.

 

 

Экономикалы потенциал су шін ндіріс факторлары иелеріні табыстары оларды німділігіні су арынына те арындармен суі ажет.

Экономикалы суді ш негізгі трі бар: экстенсивті, интенсивті, аралас.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

У. Ростоу трысынан экономикалы суді бір кезеінен екінші кезеіне ауысуы тмендегідейжзеге асырылады:

- революциялы емес, эволюциялы жолмен;

- р трлі елдер бл жолды р трлі екпінмен теді;

- дамуды трлі кезедерінде тр: АШ соы кезеде; Ресей, Р тртінші кезеде;

- коммунизмді ол тездетілген индустрияны ажет ететін, «тпелі кезе науастары» категориясына жатызды.