Несие жйесі – бл несие беру нысандары мен дістеріні несиелік атынастарыны жиынтыы
Р лтты банкі,
Коммерциялы банктер,
Мамандандырылан несие-аржы институттары
Банктік жне банктік емес несиелік мекемелер,
Сенім компаниялары,
Сатандыру компаниялары,
Инвестициялы банктер,
Ссудалы - жинатау несиелік мекемелер.
Ашы нарытаы операциялар,
Ссудалы пайыз млшерлемелерін бекіту,
Міндетті ор нормаларын бекіту,
Банктік маржаны бекіту,
Ттынушылы несиелерге шектеулер ою,
Банк жйесіне сер ету.
Банк(итальянды тілден – отбасы) бл уаытша еркін ашаларды тлемаыа (пайыза) арыза (несиеге) сыну масатымен жинатайтын ерекше экономика институты.
аржы активтерін сатау жне оларды капитала айналдыру,
Несиелер мен тлемаылар жасаудаы делдалды,
Несиелік айналым аражаттарын жасау (вексельдер, чектер, банкноталар),
Аша шыару.
Банктерді экономикалы ролі – аша капиталыны экономиканы жинаталатын саласынан пайдаланылатын саласына берілуін амтамасыз ету.
|
|
 |
Жеке,
Кооперативтік, меншік нысаны бойынша
Акционерлік,
Ипотекалы ызмет сипаты бойынша
Инновациялы.
Орталы, эмиссиялы (Р Б)
Коммерциялы депозиттік,
Инвестициялы,
Жинатау,
Арнайы таайындалан.
Актив– олма-ол аша, орлар,
меншік, ссудалар жне т.б.
Пассив–акциялар, чек салымдары (талап етілгенше)
мерзімдік жне жина салымдары жне т.б.
|
Аша шыару,
Мемлекетті алтын-валюталы орларын сатау,
Коммерциялы банктерді резервтік орларын сатау (10 – 20 %),
Экономиканы аша-несиелік реттеу,
Коммерциялы банктерге несие беру,
Мемлекеттік мекемелер мен мемлекеттік бюджетке кассалы ызмет крсету,
Есеп айырысу жне аша аудару операцияларын жргізу,
Несие беру мекемелеріні ызметіне баылау жасау жне т.б.
Коммерциялы банкті міндетті резервтерден (арты резервтер) басым болатын барлы баса аражаттары ссуда беруге пайдаланылады.
Банк, ссуда бергенде, жаа депозиттік ашалар жасайды. Ссуда бір банктен алынады (А), мміле жасаланнан кейін бл ашалар баса банктен орын алады (Б), ал ол осы ашаны бір блігін з клиентіне ссуда ретінде беруі ммкін жне т.с.с. - осыны барлыы рі арай тізбек бойынша кете береді.
Бастапы салым андай сомаа лаятын болса, сол шама банктікнемесеаша мультипликаторы (М)деп аталады
М = 
, мнда Ro – міндетті резервтер нормасы.
Міндетті резерв нормасы нерлым аз болса,сорлым барлы коммерциялы банктермен берілетін жне оларды инвестициялары ссудаларды жиынты клемі кп болады. Сонымен, арты резервтернесие беру клеміні бірнеше рет лаюын туызады.
Елдегі аша массасыны кбею млшері мынаан байланысты:
- арты резервтер сомасына,
- аша мультипликаторыны шамасына.
Несие-аша саясатын олданып, мемлекет инфляция жне жмыссызды дегейі тмен болатын экономиканы жасауа ынталанады. Бл мселені шешу шін мемелекет аша сынылуын баылап отыруы керек. Аша айналымын реттеу шін монетарлы реттеу ралдары пайдаланылады:
- Ашы нарытаы операциялар (экономикадаы лдырау кезінде нды ааздарды сатып алу орталы банкті резервтері мен активтеріні суіне, коммерциялы банктерді резевтері мен активтеріні суіне келеді - осыны барлыы аша сынысын кеейтеді);
- Міндетті резервтер нормасын згерту (экономикадаы лдырау кезеінде – міндетті резервтер нормасын азайту артыты резервтер сіміне келеді, коммерциялы банктер ммкіндіктері кбейеді, аша сынысы кеейе тседі);
- Есеп млшерлемесін згерту (Р Б коммерциялы банктерге несие сынатын пайыздар млшерлемесі) (экономикадаы лдырау кезінде пайызды есеп млшерлемесі тмендейді, коммерциялы банктер резервтеріні сімі, несие алу абілеттілігіні сімі орын алады, несие арзан болады, аша сынысы кеейеді).
Макроэкономикалы тепе-тедікті Кейнсианды лгісінделдырау кезеінде арзан ашаабаытталу,ал экономикалы оньюнктураны рлеу кезеінде –ымбат ашаабаытталу сынылады.