Республикалы бюджет жобасын арау жне бекіту тртібі

Бюджеттік кезендеріні барлыы - олар ру, карау, бекіту, атару, есебі мен есеп беру - бюджеттік жйені барлы дегейлерінде орын алатын кезедер. Сол себептен Бюджеттік кодексте бюджеттерді рбір трлері шін бл кезендер белгіленген. Бюджеттер жобаларын жасау бюджеттік жоспарлау жніндегі укілетті органны ел немесе айматы леуметті-экономикалы дамуыны орташамерзімді жоспары мен орташа мерзімді фискалды саясат негіздерінде іске асырынатын тсімдер болжамдаудан басталады. Бюджеттік жоспарлау жніндегі орталы укілетті орган орташа мерзімді леуметті экономикалы даму крсеткіштері негізінде жне де облыстар, Астана мен Алматы алалары бюджеттеріні келісілген крсеткіштері мен республикалы бюджеттік бадарламалар кімшіліктеріні бюджеттік млімдемелерін (тапсырыстарын) есептей отырып, республикалы бюджет жобасыны келесі негізгі болжамды крсеткіштерін анытайды жне талылауа Бюджеттік комиссияа сынады:

• республикалы бюджет тсімдеріні клемі;

• республикалы бюджеттік бадарламалар кімшіліктері бойынша республикалы бюджет шыыстары мен несиелендіруіні клемі;

• республикалы бюджет тапшылыынын (профициттіні) млшері;

• мемлекеттік кепілдемелер бойынша міндеттемелерді орындайтын сомасы;

• кіметтік арызды лимиті;

• тиісті каржы жылды соына облыстар жне Астана мен Алматы алалары бойынша жергілікті атарушы органдар арыздарыны лимиті;

• тиісті аржы жыла мемлекеттік кепілдемелер беру лимиті;

• облыстар жне Астана мен Алматы алалары бойынша жергілікті бюджеттерден жне республикалык бюджеттен лтты ора берілетін ресми трансферттер сомасы;

• республикалы бюджеттік бадарламалар бойынша функционалды топтар арылы шекті шыыстар тізімі;

• тиісті аржы жылдаы республикалы жне жергілікті бюджеттер атару процесінде секвестрге жатпайтын республикалы жне жергілікті бюджеттік бадарламалар тізімі;

• ткен аржы жылдар нтижесінде леуметті жне баса тлемдер мен республикалы бюджеттен аржылан-дырылатын мемлекеттік мекемелерді келісімшарттыміндеттемелері арылы пайда болан республикалык бюджетті кредиторлы берешектерін теу сомасы

Республикалы бюджет алынтастыруды бірінші кезеінде экономикалы жне бюджеттік жоспарлау жніндегі орталы укілетті органмен кезекті аржы жыла ел экономикасы дамуыны сценарлы шарттарын жасау іске асырылады. Мндай сценарий негізгі макроэкономикалы крсеткіштер, елдін леуметті-экономикалы дамуыны орташа мерзімдік болжау крсеткіштері мен кіметті орташа мерзімдік фискалдык саясаты арылы жасалады. Егерде ел кіметі осы сценарлы шарттарды маклдаса, онда кезекті аржы жыла республикалы бюджеттін негізгі параметрлері мен шыыстар функционалдык жіктелуіне сйкес оны шыыстары жнінде мліметтер жасауы, сондай-а орташа мерзімдік болашаа республикалы бюджеттін кірістері мен шыыстарыны негізгі крсеткіштерін жобалауы іске асырылады.

Республикалы бюджетті калыптастыруды екінші кезеінде оны ел кіметі олдаан жобасы азастан Республикасы Парламенті Мажілісіні тиісті комитетінде аралады. Бл комитетті тжырымы негізінде шешім шыарылады немесе бюджет жобасы Мжілісте арауа жне талылауа абылданады, немесе бюджет жобасы осымша істеуге кіметке кейін айтарылады. Жоба осымша істеуге айтарылуы ммкін, егерде сынылан материалдар бюджет жніндегі занамалы актілер талаптарына сйкес болмаан жадайда. Ал егерде тиісті комитет о тжырым берсе, онда бюджет жобасы сыныстар мен ескертулер шгізу шін Президент пен Парламент Сенатына жне де тжырым беруге Есеп комитетіне баытталады.

шінші кезеде Парламент палаталарыны - Мжіліс пен Сенатты пленарлы отырысында тиісті аржы жыла арналан республикалы бюджет жніндегі за жобасын талылау іске асырылады. Жобаны талылау барысындаы депутаттармен енгізілген барлы згерістер мен толытырмалар дйектілік пен бюджет тендіктілігін сагау принциптерді талаптарына сйкестік болуы ажет.

Бірінші принципті талабы - ол бюджет жобасына енгізілетін рбір сыныс жазбаша трде дйекті жне елді леуметті-экономикалы даму басымдылытарына сйкестік болуы тиіс. Ал екінші принцип бюджет жобасына енгізілетін рбір згерісті осымша тсімдер трінде немесе шыыстарды ысарту трінде бюджетті белгіленген тапшылыын сатау шін тиісті аражат кзі бар болуы керек.

Республикалы бюджет жніндегі за жобасын кімет Иарламентте талылау шін аымдаы жылды ыркйек айыны 1 жлдызына дейін сынуы тиіс. Бл жоба Парламент палаталарыны бірге отырысында талыланып, аымдаы жылды желтосан айыны 1 жлдызына дейін тиісті за абылдау арылы бекітіледі. Егерде белгіленген мерзімге дейін республикалы бюджет жніндегі За абылданбаса, онда Республика Президенті алдымыздаы аржы жылды бірінші тосанына арналан бюджет бекітілгенге дейін рекетте болатын республикалы аржы жоспары жнінде Жарлы жариялауа ы бар. Бл жоспар республикалы бюджет жобасыны трттен бірі клемінде аымдаы жылды 30 желтоксана дейін бекітілуі тиіс. Осы жоспар абылданан жадайда республикалык бюджет жаа жылды наурыз айыны 1 жлдызына дейін бекітілуі тиіс.

Парламентте талылау барысында елді леуметті-эконо-микалык дамуыны орташа мерзімдік жоспары, орташа мерзімді фискалды саясаты, бюджет жобасы мен аша-несиелік саясат жніндегі кіметті баяндамалары тыдалады. Сондай-а Парламент палаталарынын тиісті комитеттеріні бюджет жобасы бойынша тжырымдары тыдалады.

Жобаны талкылау Парламент палаталарымш бірге от-рыстарында екі оудан кем ткізілмейді. Бірінші оыанда республикалы бюджеттін кірістері, шыыстары, олерациялды сальдо, таза несиелендіру, каржы активтер операциялары бойынша сальдо, тапшылы немесе профицит жне оны аржыландыру немесе пайдалану бойынша жалпы клемдері бекітіледі. Екінші жне одан кейінгі оыанда алдымыздаы аржы жыла арналан республикалык бюджет жніндегі За жобасы баптары бойынша бекітіледі. Бюджет кантар айыны 1 жлдызынан басталып, желтосан айыны 31 жлдызында аяталатын бір аржы (бюджет) жылына бекітіледі.

Республикалы бюджет жніндегі За жобасында бюджеттік жіктелуге сйкес тсімдерді барлы трлеріні сомасы, жалпы мемлекеттік реттеуші салык блу нормативтері, функционалды топтар, ішкі топтар, кімшіліктер, бадарламалар мен ішкі бадарламалар бойынша шыыстарды шекті млшерлері, бюджетті тапшылык млшері, оны тейтін кздер жне ресми трансферттерді жобалык млшерлері крсетіледі.

Тиісті жылдын «Республикалы бюджет жнідегі» Заында республикалы бюджеттен тменгі тран бюджеттерге функционалдык топтар бойынша наты бадарламаларды іске асыру шін ерекше субвенциялар трінде берілетін ресми трансферттер клемі аныкталады. Республикалык жне жергілікті бюджеттер рамында бюджет тлемдеріні тсуі мен бюджеттік аша беру мерзімдері сйкес келмегеннен пайда болатын аша кралдарынын уаытша жетпегенін теу шін жыл бойы пайдаланатъш олда бар резервіні айналым мелшері жасалады жне бекітіледі.