Таырыбы: Зертеуші этика.Зертеуді ылыми негізі.

Масаты: Зертеуші этиканы руымен таныстыру.

 

Соында екінші дниежзілік мекемелерде мір орыныштары барлы болат оам соыстары белгілі шін зерделі артта аландарды жне шінші рейх лагерінде. Нюрнберг процессте ­, дрігерлер йелдерде мертіктіруші , таза тжірибелік гинекологиялы операцияларды жзеге асырды - ттындарды жне міршедік шектері оыды аласа температуралар жанында , былаулара ттын тией сумен мзды, крсетілген. Жаында тап осы алыды туралы састарды жапон айуандытарында ­ уаыта екінші дниежзілік соысты , біра айыптылар бларды келісімні , сол себепті сота ешуаытта жан ияр болатын соыс соысында АШ басыншылы кштерімен тыныш мхитта. Сондай рекеттерді философиясын тзелді , шыыс материал зімен адамдарды бірсыпыра сыныптары сынып жатыр , болып жатан жопын ­ дара ндылы , жету ралы кбірек емес біреуді шблі жалпы игілікті , ылым дамуы мысалы .

Бгін сондай кру нктелері шындап ешкім станбайды. Мынау дрігерлік дептану кптеген проблемалармен шынында , азір арасында сра - бір азаналарды, айда этикалы негізді алды ­ аны жне кесімді крінеді.

андай сіздер болмады адамдарды олдануыны жылдары тжірибе атысушылары кім, не ретінде , айналдыруа ешандай атау ммкін емес олардын алай барлыы тек масат жетуіне арналан ралдармен. Брінен арты адам ытары тиісті болу барлыы, жне ешандай ылыми жетуді басым алмайды зиян, ондырылан – зерттеумен. Тіпті жылдар ткен со аншама барлы облыстар, таы бар ­ бірсыпыра анытысызды аман саталып жатыр , мнді леуметтік масаттар аралы араатынастар тип жатыр жне адам ытарымен.

Тома жеке мір оранышына жеке адам ыын айнала лгімен апайласу ызмет ете алып жатыр, оны кй-жадай денсаулы туралы. Зерттеулерді негізгі басаратын принциптары адам атысуымен нюрнберг кодексте айын исына келген болатын, ­ келе жатушыда сот кіміне скери ылмыстарды стінде .Апарат толы кодексте алу ажеттілігі асты сызылды ­ атысушыларды былаулы келісулері , зерттеуші міндеттемелері ­ олайсыз туекел жо болу жне ананы кшірмелеу, алынан пайда ммкін е аз туекелді айын іліп ояды. Біра кодексті жарияланан 1947 болатын, биомедицина зерттеуге оны олданунышылыы рашан емес. Нацистарды жауыздытары ылыми жне дрігерлікте ­ коамда айталанбады , біра келесілерді соыстарда жне ылмыс дауларында жайлы ­ адамгершілік, сзсіз, орынды болды . Біра бірсыпыралар дрігерлік зерттеулерден , шыарып салынандарды соыстан кейінгіні ­ заманда, атысушылара арналан маызды туекелмен байлаулы болатын, олар сол туралы білмеді. 60-шы жылдарды басында ынуды кшейді , дрігерлік зерттеулерді бар болу этикалы баылауын жеткіліксіз. Маызды дрежеде мынау Папвор ( Pappworth,1967) жне Бичер ( Beecher,1970), ( McNeill, 1993) жмыстарына алыс айтыды. 1962 жылында дние жзілік дрігерлік ауымдасты (ВМА) этикалы кодекс жобасы дайындады , атыстыны эксперимент адамдарда, ке таратудан кейін жне туралы пікірлерді Хельсинкиде 1964 г. ВМА ассамблеясымен абылданан болатын. Хельсинк декларация, бірнеше деуді аяында шыдады , этикалы мониторингі негізін жне баылауды растырып жатыр шін дрігерлік зерттеу ­ бріне лемде. Кз алдына келгендер лгілер тмен - зерттеулерді крсетіп жатыр , неге айын керек болып алды ­ басаратын принциптар жне норманы. Уиллоубрук штаттын ауруханасында 1957 г. (Willowbrook) зерделі артта алан балаларды артынан Нью - Йоркті тжірибелік бадарлама басталан болатын. Балалар ауруханада ­ жпалы ауруларды жиынынан берді, вирусты гепатит оса. Зерттеушілер арнайы айырылуды жасады, айсыда ауру аымдары алып ойылан балаларды зерттеу масатымен вируспен жуа дейілеп шырады. Зерттеушілер бекітті, сондытан балалар брі-бір асылы жтыран болады, жасыра олар шін болады , егер мынау арнайы айырылуда болса, боланмен жалпыларды аурухана палаталарында. Біра зиян пайдалумен сас салыстыруы болар еді ­ незізде тек ана оиада, егер гигиена жасаруымен жігерлер оса жіберілмеді жне инфекция дегейі тмендеуіне барлы ауруханада. Сонымен атар, ке-шешелерді, бергендерді з бала баытына келісу мынауды айырылу сондай шешімге наты кштеді, жтыру ескерте, болуы ммкін баламамен болады ­ траты дрігерлік баылау жо болуында. Беттерді лсіз тобын зерттеу бадарламаа атысуа септеді, нормалы шарттар жанында шблы еріктілерді тартар еді. Келесі лгіде пайда келтіру ойы айын кбірек атысушылара болды, біра туекел баалаулары , атысушыларды хабарлананды емес келісулері тиістіні болатын. лтты йел ауруханаа 1966 г. зерттеу жоба басталан болатын, масатпен айсыны крсетті не жергілікті карцинома in situ - рашы мойын тигізуі - инвазивной негізін салушысымен келмейді. Жобада йтеуір ­ рекеттерді аномалды учаске ашытауымен ескермеді, тек ана трде болды ­ йелдерді зерттеу арылы процес дамуы ммкін белгілеріні табуына арналан уаыттарды жйелі аралары.алай туекелді жне жаман тжірибені болды мынау келесі сот тексеру крсетті ­ былаулыпен , не тылуды болады айсы ауру атысушы йелдеріні атарына крінуге ертіп келді. Кбірек ананы , атысан йелдерден біреуінні емес тома датылыа оймады , не олар душар болып жатыр емес ­ деттегі жне тжірибелік емдеуге ; ажеттілік визитпен жиі айталарды ­ тексеруге арналан дрігерге олар шін болды - , ал шін аналарды , кімді инвазивный шаян дамды,- жне жалан тыныштанумен.

Егер ол ылыми негізделмесе,зерттеу жобасы этикалы болуы ммкін емес. Жаман жоспарланан зерттеу атусушылар тобына пайдасыз ыайсыз жадай туызып душар етеді. Яни зерттеуді ткізу усыныстары ылыми баалаудан ту керектігін білдіреді. Мндай баалау бір араанда пайдалы ылыми болжам жне наты болуын орнытырып сынылан зерттеу схемасы ізденіп отыран шешімі пайдасы жазып алуа кзді жеткізуі керек. Егер зерттеу жобасын оржыландыру беріп аражатпен демеу болса,мндай баалау грантты беру алдында міндетті тузіде ткізіледі. Егер зерттеу коллекция негізінде оржыланса(мысалы фармацевтикалы компания) зерттеу тінішіні туелсіз баалауы ткізілуі тиіс,зерттеу базасында андай да бір пайдасы немесе жаа апаратты анытау керек. Жасы жаынан жаман жоспарланан зерттеу атысушылары р боса уаыт жоалтуларына келіп,жаман жаынан адамдарды аталмааннегіздепге душар етеді.Осыдан жаман ылым-бл жаман этика екендігіне кмн болмайды. Егер зертеу жобасы ылыми негізделсе де,ол аталмауы ммкін. Кей жадайларда зерттеу белгілі нрсені айталаумен жргізілуі ммкін. Баса трыдан айта олдану басабіреуге ізденіп отыран апарат пайда келуі ммкін.Сондытан сынылан зерттеу алдында срау туындау керек:егер сынылан жоба іске аспаса біз нені жоалтамыз? Бл сраты прогматикалы маынада ыса тсінуге болмайды.

Кптеген зерттеулер ешандай крінетідей пайда келмей,ылыми тсінікті фундаментальді оржысын енгізеді.Осы тріздес жасы зерттелген негіздерді арасында болаша ылымны негізгі рылады. Адамдарды атысуа туралы сз озаланда ешандай келешекте маныздылыы мен масат жо зерттеуге жоламау керек. ылыми негізді ерекше иын аймаы анытау болып ,сапасы зерттеу болып табылады.

дебиет:

1. Биоэтика: Оу ралы/Ред. бойынша. П.В. Лопатина. – 4- е изд. – М., 2009.- 272 б.

2. Кэмпбелл, Г.Джиллетт, П. Джонс, Дрiгерлiк деп : ауырсындарды . аылшынша :Оу ралы/Ред. бойынша. Ю.М. Лопухин, Б.Г. Юдиннi редакциясы посУПод. - М : Гэотар - медиа, 2007 – 400 б.

Баылау сратар:

1. Зерттеулік этика

2. ылыми медициналы зерттеу

Дріс.