Химиялы факторлар – органикалы жне неорганикалы осындылар

Жоспары

I.Кіріспе

II.Негізгі блім

1.1…Жалпы этиология. Патогенез.

1.2…Ауруды ршуі жне оны белгілері

III.орытынды

IV.Пайдаланылан дебиеттер

 

 

Кіріспе

 

Нозология (гректі поsos — ауру, дерт, Іоgоз —- ілім) ауру туралы жалпы ілім. Бл медицина ылымыны е бір кне крделі мселесі.

Ауруды мнін тсіну шін денсаулыты не екенін тсіну ажет. Бгінгі кнге дейін денсаулы толы зерттелмеген. Дені сау адам деген тсінікті наыз белгілері лі жинаталмаан Егер организімні сырты оршаан орта (адам шін леуметтік орта) жадайларына бейімделу абілеті бзылмаса, онда олар дені сау адамдар атарына жатады. Денсаулыты физиологиялы лшемі балып алыптылы немесе белгілі бір траты лшем (норма) есептеледі. алыптылы (ан ысымы-ны дегейі_г денені температурасы_г ан жасушаларыны саны, андаы ртрлі заттарды глюкозаны, нруызды ж. б. дегейі т. с. с.) крсеткіштерді кпшілікке тн арифметикалы орташа дегейімен аныталады. Ал_, бл крсеткіштер р жерде ртрлі болуы ммкін. Мселен, таулы жерлерді трындарыны анында эритроциттерді саны орташа арифметикалы дегейден кп болуы ммкін. Емтихан тапсырар алдында студенттерді анында глюкозаны млшері мен кан ысымы ктерілуі байалады. Тама ішкеннен кейін шеткі анда лейкоциттерді саны кбейеді. Міне осындай ж. б. жадайларда бларды ауру адамны атарына жатызуа болмайды. Сондытан орташа арифметикалы крсеткіштермен денсаулы жайлы орытынды жасау кейде ауыр ателіктерге кеулі ммкін

Негізгі блім

Жалпы этиология. Патогенез.

Этиология – себеп туралы ылым (aitia-себеп, logos-ылым). Медицинада этиология – ауруды себебі, пайда болу жадайы, дамуы туралы ылым.

Ауруды себебі – ауру тудыратын фактор.

Мысалы: суле ауруыны себебі – радиация, инфекциялы ауруды себебі – патогенді микробтар.

Сырты ортаны ауру тудыратын себептеріні жіктелуі:

Механикалы кштерді сері (соу, ысу, кесу).

2.Физикалы факторлар

А) дыбысты жне шуды сері

Б) барометрлік ысымны згеруі

В) жоары жне тменгі температураны сері

Г) кн сулесі, лазерлік суле

Д) электрлік ток

Е) радиация

Ж) космоса шудаы факторлар (деу, салмасызды).

Химиялы факторлар – органикалы жне неорганикалы осындылар

А) алкоголь

Б) дрілік препараттарды жнсіз олдану

В) ауыр металдар жне тздар

Г) организмде витаминдерді, микроэлементтерді, ауызды, кмірсуды, майларды

жетіспеушілігі немесе артышылыы

Д) пестицидтер (инсектицидтер, гербицидтер т.б.)

Е) нерксіп шадары

Ж) ышылдар мен сілтілер

З) ароматты (иісті) кмірсутегілер.

4.Биологиялы факторлар

А) микроорганизмдер (бактериялар, вирустар, хламидиялар, микоплазма, саыраулатар) жне оларды мір сру заттары

Б) гельминттер, арапайым паразиттер

В) буна неделілер (шаян, скорпион) насекомдар

Г) биологиялы препараттар – антитоксикалы сарысулар, вакциналар, ан т.б.

5.леуметтік факторлар

А) оамды атар (общественный строй) – оны халыа аморлыы, медициналы кмегі, санитарлы-гигиеналы жмыстары

Б) апараттар мазмны

В) ятрогения – дрігерді абайсызда айтан сздерінен туан психосоматикалы бзылыстар.

Бл аталан факторлар сырты себептерге жатады. Ішкі себептер – конституция, тым уалаушылы, жасы, жынысы.

Ауруларды пайда болуына, дамуына сер ететін факторлар – ауруды даму жадайы деп аталады.

Ауруды ішкі даму жадайы – патологиялы конституция (диатез),ерте балалы жне крілік ша, тым уалаушылыа бейімділік.

Ауруды сырты даму жадайы – таматануды бзылуы, шаршаанды, невротикалы жадай, науасты нашар ктімі, брыны аурулар.

Патогенез – (pathos - иналу, genesis - ата тегі) – патологиялы физиологияны ауруды даму механизімін зерттейтін блімі, ол алашы заымданудан басталады. Алашы заымдану айын, аны (травмалар, жарааттар), жне арнайы зерттеу тсілдерінсіз крінбейтін (молекулярлы дегейдегі) болуы ммкін.

Ауруды дамуында жарааттану жне алпына келу рдістері тыыз байланысты. Ауруды р кезеінде ораныс – компенсаторлы рдістер молекулярлы жне жасуша дегейінде дамиды. Патологиялы рдістер мен ауруларды дамуында негізгі тізбекті анытауды маызы те зор, йткені осы тізбекті блігін жойанда сауыуа келуі ммкін.

Патогенез тізбегіні негізгі буыны білмей патогенетикалы ем жргізу ммкін емес. Патологиялы рдіс кезінде пайда болатын азалар мен жйелердегі згерістер «кері айналып соу шебері» принципі бойынша дамитын заымдануды прогрессиясына келіп соуы ммкін.Мысалы: ан кеткенде пайда болатын оттегі тасымалдануыны нашарлауы жрек жетіспеушілігіне келеді, ал ол оттегіні тасымалдауыны нашарлауын кшейтеді. Ауруды даму жолдарын зерттейтін патфизиологиянвы тарауын патогенез (гр. раtо — бліну, ауру, genesis — даму) дейді. Ол ауру этиологиясымен те тыыз байланысты. андай да болмасын этиологиялы сер рашан ауруды даму жолдарыны басталуына келеді. Бл шін дене мшелеріні кез-келген блшектерінде алашы бліністер пайда болуы ажет. Алашы бліністер ртрлі дрежеде жне дегейлерде болуы ммкін. Олар кейде арапайым кзбен байалатын лкен дрежеде болса (мысалы, жараат, кйік, сыны, анйылу т. б.) кпшілік жадайларда жай кезбен крінбейтін, анытау шін арнайы тсілдер олдануды ажет ететін болады. Олар молекулаішілік, субжасушалы, азалы, тіндік, жасушалы, жйелік дегейлерде болуы ммкін. Сондытан, оларды анытау шін ртрлі биохимиялві, гистологиялы, иммунологиялы жне баса да тсілдерді олданады. Бл бліністерге организмде жауап ретінде орану-икемделу рдістері дамиды. Мысалы, атмосфералы ауада оттегі жетіспегенде тыныс алу жиілейді жне тередейді, жрек соысы жиілеп, айналымдаы кан аымын: Жылдамдатады, эритроциттерді, сонымен бірге гемоглобинні дегейі ктеріледі т. с. с. Бларды барлыы организмге жетіспейтін оттегін толтыруа баытталан организмні икемделістік шаралары Ауру - нозологияны жне жалпы дерттануды (патологияны) негізін алайтын тсінік. Ол жекелеген ауру трлерін (нозологиялы бірлікті) ажырату шін олданылатын атаусз. Сонымен бірге, бл атаусз жалпылама ауру туралы тсінікті де береді. Кезкелген ауру гендік реттелулерді негізінде жйкелік-эндокриндік жне иммунды реттелулерді згерістерімен сипатталатын ттас организмні жаа сапалы жадайы. Бгінгі тада организмні дертке деген тым уатын бейімділігі болмайтын ауру жо деуге болады. Сол себепті бір ауруды зі р адамда оны тектік ерекшеліктеріне, жас млшеріне, мір сру ортасы мен салт-дстріне т.с.с. байланысты ртрлі теді. Тым уалаушылыа бейімділік жзеге асу шін ауру туындататын оршаан ортаны (экзогендік) немесе организмні зінде болатын (эндогендік) ыпалдармен оны зара рекеттесуі болуы шарт.. Бл кезде тым уалаушылыа бейімділікті нтижесінде дерт туындататын ыпала организмні арсы тру абілеті азаюынан, оны тзімділігі тмендейді. Ондай жадай гендерді адаалауымен тзілетін, организмні дерт туындататын ыпала тзімділігін амтамасыз етуге баытталан, оранысты ферменттерді немесе нруыздарды алыптыдан ауытып кетуінен байалады. Мселен, туберкулез таяшалары р адамда болуына арамай, елді брі бл аурумен сыраттана бермейді.

 

 

.

1.2… Ауруды ршуі жне оны белгілері Эндемиялы ба ауруларыны негізгі этиологиялы факторы болып белгілі бір географиялы ауданда йод жетіспеуі жне сонымен байланысты организімде йод алмасуыны бзылуы болып саналады. Мнымен атар барлы эндемиялы ошатарда, бата ай трінде болмасын трмыстаы санитарлы-гигиеналы жадайды нашарлауы да негізгі себепкерді бірі. Ауасы жеткілікті тазартылып отырмайтын, суы, ылалды баспаналар, таза ауаны жетіспеуі, кірленген, быланан ішетін сумен амтамасыз етілетін жерлер, сапасы нашар таамдар организміне зиянды сер тигізеді. Соларды зардабынан адамны организімі йодты жетіспеуне, инфекциялара, ба ауруларыны боса да этнологиялы факторларына те сезгіш-абылдаыш болып келеді.
аланша без ызметіні гипо -немесе гиперсекреция жадайларында трлі ауытулары салдарынан ртрлі потологиялы жадайлар жне аурулар пайда болады. Гребс ауруы деп аталатын синдром кптен жне баршаа белгілі. Аталан ауру кпшілік жадайларда психикалы жараат негізінле пайда болады. Ми ыртысынан келіп жататын импульстар енді аденогипофизде тзелатін тиреотропты гормондарды здіксіз блінуін туызады. Бл процесс кері байланыс принципіне арама-арсы жретіндіктен, аланша без гормондарыны тзелуі мен секрециясы кшейе тседі. Гипертиреозды асынан формасын тиреотоксикоз немесе Базедов ауруы деп атайды. Бл ауруды зіне тн белгілері болады. Без клемі лайып (зоб), тахикардия пайда болады, кз шарасынан шыып (экзофтальм), зат алмасу арыны жоарылайды, дене ызуы ктеріліп, адамны жмыс абілеті тмендейді. ТТГ тотаусыз болінуі иммунды жйеге де серін тигізіп, оны алыпты ызметін згертеді. Организімні ждеуі байалады. (сурет 4)
Жіктеу. аланша без ауруларыны ішінде е жиі кездесетін патология — ол ба ауруы.
Ба ауруы деген потология абыну процестеріне немесе ісіктерге жатпайды. Бл ауруды дамуы, себептері, тканьдерді потологиялы згерістері млде басаша.Мнда аланша безді эпитемалды патенхималы тканьдеріні сіп, нуі (итерплазия) ана байалады. Мндай гиперплазия ісікке, абыну процесіне жатпайды. Бл процесте тканьдерді потологиялы згерістері млде басаша, ал ауруды этиологиясы мен потогенезі жне клиникасы да ерекше, ісіктер мен абынулар патологияларына самайды. Бл ауруды клиникалы кріністері безді эндрокриндік атаратын ызметіні згерістерімен байланысты болады.
Сонымен струма (ба) ауруы дегеніміз аланша безді эпителиіні алы сіп нуімен бірге организімде ртрлі функциялы бзылыстарды пайда болуы, біра бл згерістер абыну процестерімен, ан йылуымен, атерлі ісіктерді дамуымен байланысты емес.
аланша безіні пішініні, клеміні, ызметіні згерулеріне арай оны аурулары тмендегідей жіктеледі. (сурет 5)
1. Туа біткен аномалиялар (кемістіктер); А) аплазия Б) иптоплазия В) эктопия. 2 Эндомиялы (жергілікті) ба ауруы;
а) аланшабезді лаюына арай бес дрежеге блінеді
(0, 1, 2, 3, 4, 5).
0 — безді лайанына білінбейді,
1 - кзге лайаны крінбейді, біра пальпацияда безді млшері білінеді. 2 — жтынанда білінеді. 3 — кзге жасы байалып трады; 4 - мойынны формасын бзып трады. 5 — млшерлері тым лкен болады.
Б) формасына ара (диффузды, арасал, тйінді)
В) функциясыны згеруіне арай (эутиреоз, гипотиреоз).
Гипертиреоидті тйінді ба токсикалы аденома деп аталады.
3 Спорадикалы (ілуде бір кездесетін кездейсо) ба (эндемиялы ба сияты бл да лаюына, тріні жне функциясыны згерулеріне арай блінеді).
4. Диффузды, токсикалы (уландыратын) ба яки Базедов ауруы (жеіл, орташа, ауыр трлеріне блінеді).
5.Гипотериоз (женіл, орташа, ауыр трлері) Ауыр гипотериоз миксидема деп аталады.
6 Безді абынды аурулары;
а) жедел, атал басталатын тиреиодит (струмит);
б) аталдыы, жеделдігі бсендеу (подострый) басталып, дамитын тиреоидит де Кервен-Крайльды ауруы)
г) басалары (рт ауруы, мерез, актиномикоз, эхинококкоз т. с. с.)
7. Травмалар жабы жне ашы трлері.
8. атерлі ісіктер (рак, саркома таы басалар). Зарттеу дістері. Ауруды анамнезін жиыстыранда ба ауруыны жергілікті (эндемиялы) ошаын анытау ажет. Бірсыпыра жадайларда бет лпетіне, терісіні йіне, саусатарды дірілімен тамырды соуына ерекше назар аудару ажет. Объективті зерттегенде жергілікті (локальді) мліметтер аса баалы болып есептеледі. Науас адамны алымын арты жаына трегеліп трып, сондай а науасты жауырыны астында жасты ойып, басын жастытан тмен тсіріп жатызып, пальпациямен араанда безді лайанына жасы аныталады. Тсті аржаындаы баа кдіктенгенде кмекейді мны орнынан ыысандыын анытау шін ренгенография мен томография арылы зерттеу ажет. Безді шамасын, оны гиперфункциясы мен гипофункциясын, безді немесе оны блігіні брыны орнынан ауытуын, ісікті, кейде метостазды бар екендігін анытауа ммкіндік беретін сканография мен сцинтиграфия болып табылады. Сау адамда радиоактивті йодты сіуі 24-72 сааттан кейін, ал тиреотоксикоз кезінде 6-24 сааттан кейін байалады. аланша без ызметіні йін белокты байланыстыратын йод (ББИ) дрежесі бойынша да анытауа болады. Ол нормасында 3,5-7,5 мкг-а те. Бір сыпыра ждайларда пункция, ларингоскопия жне ультрадыбысты зерттеу (УДЗ) баалы диагнозды мліметтер береді.
Гипертериоз. аланша безді гипертериозды функциясы гормонды кана жеткіліксіз блуі кезінде байалады.
Организімде йод жетіспеген жадайда без шырышты сектетті кп бліп, фолликулалар абыралары керіліп кетеді де безді клемі седі, біра секреторлы клеткалар ызметі нашарлап, гормондар тзелуі бзылады. Бл — йодты жетіспеушілігіне байланысты организімде алыптасатын компенсаторлы бейімдеушілік процесс. Бл ауруды жем сау (зоб) деп атайды. Кретинизм (бл дерт бала кезінен дамыса) жне микседема (операциядан кейінгі гипотиреозды айын крсетеді. Кретинизм кезінде аыл-ой жне денені дамуы рт тмендеп, психикалы реакциялар баяулайды. Ауру балаларды бойы спей, тілі зарып, ісік аптап, терісі рап кетеді.
Егер без ызметі бір жола тотап алса микседема ауруы байалады. Ауру балаларды суі тотап, сйекті сіп-жетілуі тежеледі, жрек ызметі сиреп, зат алмасу процесі нашарлайды, дене температурасы тмендейді. Осыны салдарынан организмні суыа сезімталдыы жоарылап, лсіздік, тез шаршаулы пен психиканы бзылуы пайда болады. Ондай балаларды бойы спей, жарымес болып алады. Бл кбіне йод жетіспейтін таулы айматарда байалады.
Адама туліктік йодтты млшері 0,15-20 мг. ажетті йодты млшері немі жетіспесе тиреоидты гормондар секрециясы бзылады. Йод млшері жетіспейтін айматарда эндемикалы зобтан сатандыру масатында тамаа иодталан ас тзы олданылады (100 кг. тза 2,5 г. йодты калий осады).

 

Ауруды ршуі жне оны белгілері Шошаны обасы (Pestis suum,чума свиней) – аса жымтал, жіті байаланда летеніп, гаморрагиялы диатезбен, ал жітілеу жне созылмалы трде ткенде кпенні крупозды, ішекті крупозды-дифтериттік абынумен ерекшеленетін жпалы ауру. оздырушысы – European shwinefever pestivirus, рамында РН бар Togoviridae тымдастыына pestivirus туыстастыына жатады. Клемі 35-40 нм. Тратын бір типке жатады. А тобына барлы жастаы шошаларда жіті тетін індет оздыратын, ояна бейімделген жне тменгі температурада торша сінділерінде сетін вакциналы штаммдар жатады. В тобына жататын штаммдар негізінен торайларды ауыртады, ал баса топтарда созылмалы немесе телімсіз емес трін оздырады. Бл топтарды бір бірінен ажырату шін ыздыру арылы белсенділігін жою дісін, зара бейтараптау, иммунофлуоресценция реакцияларын кешенді трде олдану жне торайлара ойылатын биосынама пайдаланылады. Шоша обасыны вирусы мен сиырды диареясы вирусыны антигендік туыстыы бар.

Зертханалы жануарлар шоша обасыны вирусына тзімді. Бл вируса тек ана шоша бейім. Ауырып жазылан жануарларды анында вирусты бейтараптайтын, агглютинациялайтын жне комплементті байланыстыратын антиденелерді кездестіруге болады [1,2,4].

Вирус шоша эмбрионыны алашы торша сінінде жне айталап егілетін ПК-15 торшасыны сінінде сіп-неді, ЦП тудырмайды. Вирусты сінде бар-жоын жне індеттік белсенділігін ИФР арылы анытайды.

Шоша обасыны вирусын оян организміне бейімдеп сіруге болады, соны негізінде оларды шошаа уыттылыы тмендеп вакцина дайындайтын штаммдар (SFA, К) алынады. Сондай-а вирусты торша сіндерінде суге бейімделген штаммдары да бар.

Тзімділігі. Вирус 60°С 10 минутта, ал айнатанда сол стте кшін жояды. Шоша ораларда 1 жыла дейін уыттылыын жоймайды. Тменгі температурада жасы саталады -5°С-та андаы вирус 6 ай, ал оан 0,5% карбол ышылын осанда 1 жылдан арты уыттылыын жоймайды. Тоазытылан етте 2-4 ай, тздалан етте 10 айдан арты, ысталын етте 3 ай, мздатылан етте бірнеше жыла дейін уыттылыын сатайды. лексе мен кде 3-5 кнде, топырата 1-2 аптада кшін жояды. Дезинфекция жасау шін кйдіргіш натрийді 2-3%, формальдегидті 2,5% ерітінділері, хлорлы кті судаы 15-20% тбасы пайдаланылады. Олар вирусты 1 саатта лтіреді.

туі жне симптомдары.Ауруды жасырын кезеі 5-8 тулік. Кбінесе жіті, жітіден тмен, созылмалы, ал сейрегірек оба аса жіті трде теді.Аса жіті трінде жануарларды ызуы ктеріліп (41 жне одан жоары), жрек соуы жне тынысы жиілеп, сып, теріде а-ызыл датар пайда болып, жылдам лсіреп, 1-2 кнде леді. Обаны бл трі кбінесе ауруа сезімтал жас малдара тн.

Ауруды жіті трі негізінен індет жаа басталан кезде байалады. Мндаы инфекцияны басты белгілеріні бірі - дене ызуыны траты трде жоары болуы (40-41°С). Жануарды кйі кетіп, лсіреп, 2-3 кннен кейін сып, іші атып, кейіннен іші тіп (кейде ан аралас), кзді аса абыы абынып, кілегейлі-іріді сора аады. Буаз мегежіндер іш тастайды. Танауды кілегейлі абыы абынып, кейде ан аады. Ауру шошалар кбінесе жатады, селостанып, шліркейді, жргенде белі бкірейіп, арты аятарын ны баса алмай, шатаятайды. Санны ішкі бетіні, мойынны, кла тбі, ішті тменгі жаы терісінде сарыш, сйыа толы клдіреуіктер пайда болады, олара кейіннен ан йылып, бір-біріне осылып, олмен басанда кетпейтін ара-ошыл датара айналады.

Ауру шошаны жалпы лсіреуіне оны тынысыны жиілеп, иналып
демалуы, журек жмысыны нашарлауы осылып, кейіннен аяты, ішті,
клаты терісі ккшіл тартады. анда ликопения байалады. Кбінесе ауру
7-10 кнні ішінде ліммен аяталады. лерді алдында шошаны дене
кызуы 35-36°С-а дейін тмендейді [1,2,4].

Ауру аса жіті, жіті трде рбігенде, кейбір жануарда жйке жйесіні заымдану белгілері басым болады (ауруды жйкедегі трі). Ондайда шошаны аяын шалыс басуы, блшы еттері дірілдеп, рысуымен атар кейде кенеттен эпилепсиялы стамасы озып, одан кейін атты лсіреп алады. Мдайда ауру жануар жылдам титытап, тез леді.

Шошаны обасы (Pestis suum,чума свиней) – аса жымтал, жіті байаланда літиіп, гаморрагиялы диатезбен, ал жітілеу жне созылмалы трде ткенде кпенні крупозды, ішекті крупозды-дифтериттік абынумен ерекшеленетін жпалы ауру.

Обаны жітіден тмен трі 2-3 аптаа созылып, негізінен тыныс алу (кеудедегі трі) жне ас орыту (ішектегі трі) жйелері заымданады. Егер кпе заымданса крупозды абыну рбіп, шоша иналып, сырылдап дем алып, ышынып жтеліп, кеудесін басанда ауырсынады. Ауруды ішектегі трінде то ішекті кілегейлі абаты крупозды-дифтеритті абынып, іші теді. Денені мезгіл-мезгіл ызуы ктеріліп, арытап, лсіреп, ре озалып, кбінесе бір орында жатып, негізінен ліммен аяталады. Ауруды аыры стті болан жадайда шоша жемге арап, іші туі тотап, бірте-бірте жазылады, біра, жазыланнан кейін 10 айа дейін вирус алып жруші болып алады.Обаны созылмолы трі екі айа жне одан да за уаыта жетеді. Шошаны отын-отын іші тіп, мезгіл-мезгіл ызуы ктеріліп, жтеліп,рытап, терісі ыртыстанып, абыршатанады. Кейде лаы мен йрыыны шатары ліеттенеді.Ауруды жітіден тмен жне созылмалы трлерді осымша инфекциялармен асынан жадайда ауруды клиникалы белгілері згерістерге згерістерге шырауы ммкін. Біра, алай боланда да ауру жануарлар атарынан алып спей алады. Мндай шошалар толы жазылмай, айлар бойына вирус алып жруші болып, айналасындаы сау малдара ауіп туызады.Жіті ткенде денені ыстыы немі жоары болып, тек лерден 2-3 саат брын 37-35°С-а тмендейді. Ауыран шошаны танауы мен кзінен оймалжы сора аып, кейде танауынан ан кетеді. кпені абынан белгілері байалады. Терісі, сіресе, лата, талпа танауында, кеудесінде, тсінде, рса тсында, йрыында кшіл тске енеді. Ауруды соы кезеінде бл жерлері анталайды. лерінен 1-2 кн брын кей жануарларда менин-гоэнцефалит белгілері байалады. Буаз мегежіндер іш тастайды. Ауру 4-10 кнге созылып, ліммен аяталады. Жітіден тмен ткенде, 15-25 кнге созылады да, кбінесе ліммен тынады. Тірі алан жануарларда ауру созылмалы трге ауысады да, 2 айдан 1 жыла дейінгі уаыт аралыында бронхопнеманияа тн белгілерімен бден арытап барып леді

Бронхопневмония - бронхылар мен кпені абынуы (катаральді абыну, ошаты абыну, натыланбаан абыну). Бл бронхыларды куыстарына катаральді экссудатты толуымен сипатталатын дерт. Бронхопневмониямен кбінесе тлдер жне бордаыда тран жас мал ауырады.

Малды бронхопневмониясы - барлы мал шараушылытарында ке тараан дерт. Бл ауру республика ауыл шаруашылыына бірталай экономикалы нсаны келтiрiлетiні млім. Тыныстану жйесіні аурулары, соны ішінде пневмониялар, бронхиттер жне бронхопневмониялар барлы шаруашылытарда кеінен таралан, оларды емі жне алдын алу шаралары ветеринария саласыны зекті мселелері болып табылады.

Мал арасында тыныстану ауруларыны шыу факторлары полиэтиологиялы болады. Ауру патогенезіні негізінде тере функционалды жне рамды згерістер жатады, олар кпе лпаларында ауру ошатарын ршітіп, заымдауды келтіреді, дерт траты алыпта тіп, за уаыта созылып, кбінде лімге кеп соады.

Тыныстану азалары ауруларыны мала келтіретін экономикалы зияны: ауруа душар болан жануарларды ауырт лімге шырауынан немесе лажсыздан сойылуынан; одан алатын німні сапасы тмендеуінен; малды кйі нашарлауынан; тірілей салмаын жоалтуынан рылады. Жалпы барлы жпайтын аурулар арасында, тыныстану жйесіні аурулары 32-ден 64 %-а дейін жетеді. Тыныстану азалары ауруларына кбінесе малды жас тлдері душар болады.

азіргі кезде малды бронхопневмония ауруымен кресу масатында оны ерте мезгілде клиникалы белгілеріне арап диагноз ойып, оан арсы тиімді ем олдану жне алдын алу мселелері лі з шешімдерін толы тапан жо.

Ветеринариялы тжірибеде тыныс алу жйесі ауруларына, оны ішінде бронхопневмонияа арсы емдеуге олданылатын дрі-дрмектерді тиімділігі біршама тмен екені байалады, кп жадайда оларды емдік нтижесі аз болып, олар дерттен болатын зардаптарды толы жоя алмайды. Антибиотиктерге микрофлоралар сезімталдыы аз болатындытан жне ауру малды организміндегі ферметативтік жйкесін заымдау серінен, оны тыныс жолы ауруларына болан пайдасына араанда зияны арты болып шыады [1,2,4].

Бронхопневмония. [bronchopneumonia subolis]кпедегі бронхылар мен альвеолдарды бір мезетте абынуы. абынуды дрежесіне арай бронхылар мен кпе альвеолдары жалаяа толады, газ алмасу бзылып, малды тынысы тарылады. Бронхопневмониямен малды барлы тліктері, сіресе тл ( бзау, торай, озы) те жиі ауырады.Ауру тлдерді ішінде жиі кездесетіндіктен,кбінесе тл ауруларында дрістеледі.Тыныс алу жйесіні ауруларыны сексен пайызы осы ауруа келеді.

Жіті,жітілеу,созылмалы,катаральды,фибринді,іріді трлерін ажыратады.