Осмореттеу, волюмреттеу жне рН-реттеу механизмі.

Бйректі осмореттеуші жэне волюмреттеуші ызметтері бйрек сті безіні ыртысты затыны гормондары-минералокортикоидтарды (альдостерон, 11-дезоксикортикостерон), антидиуретикалы гормонны жэне ренин-ангиотензин жйесіні баылауында болады. анны жэне баса экстрацеллюлярлы сйытытарды осмосты ысымы тмендеген кезде бйрек тйіндеріні артериолаларыны тегіс блшы етті талшытары босасиды да, артериялы ысым тмендейді. Бл юкстагломерулярлы клеткаларды ренин ферментін ана блуіне экеледі. Ренинні эсерінен бауырда синтезделетін гликопротеин -ангиотензиногенні протеолизі теді. Ангиотензиногеннен N-сонды декатептид-ангиотензин I блінеді, ол ан тамырларыны эндотелийіні плазматикалы мембраналарыны ферменті - карбоксипептидазаны эсерінен октапептид-ангиотензин ІІ-ге айналады. Бл ферментті белсенділігі эсіресе кпеде те жогары болады. Ангиотензин II ан тамырларын тарылту-шы е кшті табиги заттарды бірі. Ол артериялы ысымды арттырып, альдостерон мен вазопресинні секрециясын ынталандырады.

Вазопрессин (гипофизді арты блігіні гормоны)-гипоталамусты нейрондарында синтезделеді, аксондар арылы гипофизді арты блігіне тасымалданып, клетка сыртындаы сйытыты осмосты ысымы артан кезде коп молшерде ана блінеді. Вазопрессин бастапы зэрден суды реабсорбциялану жылдамдыын арттырады, анны осмосты ысымын тмендетіп, диурезді млшерін азайтады. Бл жагдайда зэр те концентрацияланган болады. Осылайша вазопрессин (антидиуретикалы гормон) - азада суды ажетті клемін сатап трады да, зэрмен шыарылатын NaCl-ды млшеріне эсер етпейді.

Алдостерон - бйрек сті безіні ыртысты затында тзілетін стероидты гормон. анда NaCl концентрациясы тмендеген кезде, бл гормонны секрециясы артады. Бйректе альдостерон Na-тасымалдаушы белок пен бйректі клеткаларыны АТФ-тзуші жйелеріні синтезін ынталандыру арылы, бастапы зэрден анга Na иондарын, хлоридтер мен бикарбонаттарды реабсорбциялану жылдамдыын арттырады, есесіне зэрмен К⁺, Nig^4-1", NH₄⁺, жэне Н⁺ иондары шыарылады. Соны салдарынан альдостеронны секрециясын тудыран стимул жойылады. Альдостеронны млшерден тыс блінуі Na иондарыны жэне хлоридтерді млшерден тыс жинаталуына, клетка сыртындаы сйытыты осмосты ысымыны артуына жэне суды реабсорбциясыны артуына экеледі, соны нэтижесінде азада су жэне NaCl жинаталады. Клетка сыртындаы сйыты клемі артуы салдарынан ан ысымы жоарылап, ісіктер пайда болуы жэне тканьдерде кабыну реакциялары кшеюі ммкін.

Ренин-ангиотензинді жйені ан кету кезінде, диарея кезінде, терлеу кезінде тмендейтін ан клемін алпына келтіруде лкен мэні бар. ан клеміні тмендеуі бйректе перфузиялы ысымны тмендеуін тудырады, ол з кезегінде бйректі жедел трде ренинді блуіне экеледі, ренин з кезегінде ангиотензин І-ді белсендіріп, ангиотензин II тзіледі. Ангиотензин II эсерінен тамырларды тарылуы ан ысымыны алыпты дегейін стап труды жедел эдісі болып табылады. Бдан со, альдостерон мен вазопрессинні эсерінен суды реабсорбциясы артып, шл пайда болады. Тагаммен жэне сйыпен келетін су мен су орынан блінетін суды есебінен ан мен клетка сыртындагы сйытытарды клемі алпына келеді. Бйрек тйіндерінде перфузиялы ысымны тмендеуі эртрлі се-бептер тудыратын бйрек артериясыны стенозы эсерінен болады (бйректі томен тсуі, артерияны бралуы жэне т.б.). Бул жагдайда жоарыда айтылан механизм дер бойынша ренин-ангиотензин жйесі іске осылады. ан ысымы мен сйытыты алыпты клемі кезінде ренин-ангиотензин жйесіні іске осылуы ан ысымыны жоарлауына, су мен NaCl коп молшерде жинаталуына, ісіктерді пайда болуына экеледі. Бул жагдайда пайда болатын гипертонияны бйректік гипертония деп атайды.

5.Гомеостазды реттеудегі антидиуретикалы гормон, альдостерон жне ренин-ангиотензинді жйені сері.Алдостерон - бйрек сті безіні ыртысты затында тзілетін стероидты гормон. анда NaCl концентрациясы тмендеген кезде, бл гормонны секрециясы артады. Бйректе альдостерон Na-тасымалдаушы белок пен бйректі клеткаларыны АТФ-тзуші жйелеріні синтезін ынталандыру арылы, бастапы зэрден анга Na иондарын, хлоридтер мен бикарбонаттарды реабсорбциялану жылдамдыын арттырады, есесіне зэрмен К⁺, Nig^4-1", NH₄⁺, жэне Н⁺ иондары шыарылады. Соны салдарынан альдостеронны секрециясын тудыран стимул жойылады. Альдостеронны млшерден тыс блінуі Na иондарыны жэне хлоридтерді млшерден тыс жинаталуына, клетка сыртындаы сйытыты осмосты ысымыны артуына жэне суды реабсорбциясыны артуына экеледі, соны нэтижесінде азада су жэне NaCl жинаталады. Клетка сыртындаы сйыты клемі артуы салдарынан ан ысымы жоарылап, ісіктер пайда болуы жэне тканьдерде кабыну реакциялары кшеюі ммкін.

8)9Диурез - зэрді тэуліктік млшері 1500-2000 мл. Ер адамдарда эйелдерге араганда диурез 200-300 мл арты болады. Кндізгі диурез (таы 5-тен кешкі саат 6-а дейін) тнгіден кп.

Зэрді иісі. Зэрді згеше ароматты иісі болады, ол жаа піскен ет сорпасыны иісіне сас.

Зрді тсі пигменттерге (урохром, уробилин, стеркобилин) байланысты болады. Тсі ашы сары тстен ою сары тске дейін згереді жэне зэрді млшері мен салыстырмалы салмагына байланысты болады.

Млдірлігі. Жаа тзілген зэр млдір болады, кп транда лайлануы ммкін.

Аралас таматану кезінде зэрді реакциясы элсіз ышылды немесе ышыл болады, ол бір негізді фосфаттарды екі негізділерден коп болуына байланысты. сімдік диетасы кезінде зэрді реакциясы - сілтілі болады. Зэрді рН-ы 5,0-8,0 аралыгында. Тыгыздыгы 1, 015-1,020, ол негізінен мочевинаны млшеріне байланысты болады.

Зрді тыыз тнбасыны млшері 4-5%, яни тэулігіне зэрмен бірге азадан кем дегенде 6Ur. органикалы жэне минералды заттар шыарылады.

Зэрдін оргяикалык заттары.

мочевина-25-30г зэр ышылы -0,7-0,8 креатинин - 0,5кг гиппур ышылы - 0,7г пептидтер - 1,4 г дейін аминышылдары - 0,7-0,8г органикалы ышылдар - 1,0г дельта-аминолевулин кышылы - 2-3 мг порфобилиноген - 2 мг дейін копропорфириндер - 70 мкг дейін протопорфириндер - 12 мкг дейін индикан - 5-25 мкг

гормондар жэне оларды метаболиттері витаминдер (С, Bl, В2, РР, фоль ышылы)

Зэрдін минерялдык заттары;

Na - 2-4г К - 1,5-2,0 Са-0,1-0,3г Mg-0,1-0,2

Аммонийлы тздар - 0,7г Хлоридтер - 3,5-9,0г Бикарбонаттар - 0-3,0 Фосфаттар - 0,7-1,6 г Р бойынша Бейорганикалы сульфаттар - 0,6-1,8г S б-ша Зэрді тнбалары:

алыпты жадайда, центрифугалау арылы алынан зэрді 8-10 мл тнбасыны микро-скопиясы кезшде мыналар аныталады:

-ышыл зэрде - ураттарды аморфты тздары, кейде зэр ышылыны кристалдары ымыздыышылды кальцийды кристалдары ("тссіз пошта конверттері")

-сілтілік зэрде - аморфты фосфаттар, трипельфосфат кристалдары, зэр ышылды ам-
монии кристалдары ("тйіндер"трінде), кмірышылды кальций ("гимнастикалы гирлер
- галтелдер тэріздес")