Дріс. Арнаулы байыту дісіні негізі. Кенді талдау

Пайдалы кен орындары орыны азаюы, баалы зат лесі тмен кен орнында жаа діспен яни, минералды німдерді комплексті трде айта деуді ажет етеді. Олара арнайы жне иыстырылан діс яни минералды затты дегенде жоары крсеткіштерге жету шін бірнеше деу дістерін бірге олдану дісі.

азіргі уаытта арнайы жне иыстырылан діспен келесі кендерді блуге болады:

- рамында баалы заттары бар кесектерді талдау;

- р трлі клемде блінген кесектер.

Кенді талдау дістеріні бірі ол кенді олмен талдау дісі. Кенді олмен талдау німділігі шаын ндірістерде олданылады.

олмен талдау адамзатты е алашы игерген дісі. Брыны ткен кезедерде табии тас кйінде табылан німдерді адамдар ебек ралдары жне шекей трінде олданан.

олмен талдау дісі механикалы жне химиялы байыту дісін игере алмайтын жадайда олданылды.

олмен жне механикалы срыптау минералдарды тстеріні, жылтырлытарыны жне кристалл пішіндеріні ртрлілігіне негізделген.

олмен срыптау тікелей кен азып алынатын орындарда (шахталарда жне карьерлерде), не арнаулы жабдыты орындарда жргізілуі ммкін. Срыптау кезінде кен ішінен не баалы минералдар не тау-жыныс минералдары теріледі. детте айсысы аз болса, сол теріледі. рине, олмен срыптау кп ебек етуді талап теді. Сондытан бл діс те ажетті жадайларда ана демек, сирек олданылады. Мысалы асыл тастар, алмаз кристалдары, кейбір оптикалы асиеті бар минералдар нерлым ірі трде алынса оларды ны жоары болады. Оларды ірі кесектері тікелей карьерлерде жарылыстан кейін терілсе сатау кристалдары байыту фабрикаларында белгілі дрежеде сатудан кейін арнаулы орындарда теріледі. Ол шін кен аз жылдамдыпен жылжыйтын тасымалдыжалпа ленталы конвейер стіне тсіріледі. Жмысшылар оны екі жаынан атара трып теріп абылдаыш ыдыстара тастап трады. Не болмаса кен дгелек айналмалы стол стіне тсіріледі.

олмен срыптау шін алынатын кесектерді, біріншіден, салмаы белгілі млшерден аспауы керек, екіншіден, крнекті жне теруге оай болу шін тым са болмауы ажет. Ол шін сату белгілі бір ірілікке дейін жргізіліп, одан кейін тым са класс блінуі ажет. са класс одан рі саталып не нтаталып баса дістермен байытылады.

олмен срыптауды німділігін арттыру шін оны тс жне жылтырлы касиеттері абат бетіне арнаулы жары трлерін тсірумен кшейтіледі. Ммкіндігіне арай олмен срыптау орнына механикалы срыптау дістерін олдану ажет. Олара фотометриялы жне радиометриялы срыптау дістері жатады.

азіргі уаытта ндірісте олданылатын діс трлері: авторадиометриялы, гамма-абсорбионды, рентгенді-радиометриялы, фотоядролы.

Талдау жасалатын минералдара электрлік, магниттік, жылу блгіштігі жне аттылыына арап та талдау жасайды.

Пайдалы азбаны рамын, сапасын ртрлі діспен талдауа болады. Е негізгі діс материалды таландамай, бзбай талдау.

Алынан крсеткіштер сапалы талдау болып есептелінбейді.

Баалы кенні талдау нтижесіндегі басты крсеткіштері – блінгіштігі болып есептеледі.

Кен байыту материалдарыны сапалылыы мен олданан діс сапасынан бірнеше сортты заттарды блуге болады яни, кп трлі німдерді талдауа болады.

Пайдалы азбаны срыптау процесін орындау шін байытуа дайындалан операцияны , блшекті аныталан сорта апару жне оны материалды аымынан блінуін орындау ажет.

Обьекті андайда бір сорта жатызу шін оны кез келген асиеті пайдаланылуы керек, мысалы, электрлік магниттік, гравитациялы, жылулы механикалы асиеттері, сулені заттармен рекеттесу эффектісі жне басалары.

Егер срыптайтын материалды бір блігіне сулені жіберетін болса, онда бліктен тратын зат сулемен рекеттесе отырып сулені асиетін жне арынын згертеді. абылдаышты кмегімен сулені параметрін белгілей отырып затты асиеттерін анытаймыз. рбір блокты арасында пайдалы азбаны срыптау шін сзу элементтері орнатылады.

Автоматты трде срыптауда алдын ала берілген алгоритммен берілген асиеттерінен шыарылатын блшектер аныталады.

Блінетін заттарды асиеті німні асиетіне талдауды шешуші крсеткіш сері оны рамы жне минерал характері рамында нды заттарды жне осымша нды осылымдарды кесектелген рамы, кесекті біркелкі еместігі жне нды оспаны рамы жне лшеуіш крсеткіші жатады. Барлы пайдалы азбаны аныталуы оны тексеріп, зерттеп оу арылы келеді.

Баалы азбаны е басты асиеті оны ндылыында. рамында те аз баалы заттар кездесетін кесектер де бар. Ондай болмашы ана баалы рамдар техника жне ндіру дісімен аныталады.

Талдау кезеінде затты оспаны сері ртрлі. олданылатын дістерде химиялы элементті тіркеуде нитронды жне гамма-сулелі пайдалануда ай минерал андай химиялы элементтке жататындыы аса маызды емес.

Минералды химиялы рамы жне осылу формасында згеруіне сер ететін баса дістер олданылады.

Мысалы, люминисцентті талдауда пайдаланатын діс люминесцентті минералды атом кристалды тора осу немесе люминоген деп аталатын бтін топты осады. рамыны згеруі талдау жмысыны нтижесін тмендетеді. Аздаан минерал оспасыны зі минералды тадамалы блінуін жоарылатады.

Мысалы, В.Н. Ревницев крсеткендей кварцпен сулелегенде темір титан, алюминии оспалары тсін згертіп фотометриялы діс олдануа тура келеді.

Пайдалы азбаны гранулометриялы рамында пайдалы азба асиеттері секілді талдауды крсеткішін анытаушысы азбаны тауып тасымалдау кезінде жне пайдалы азбаларды дайындау кезінде формасын табады.

Е басты сер гранулометриялы формасына енуіне пайдалы азбаларды физико-механикалы асиеті, сатау дісі, тасымалдау системасы сер етеді.

Блшектеп срыптау кмегімен ірілігі -500+0 мм клемдегі тау жынысын айта дейді. те ірі материалдарды да дейді. німні ірілігін тмендеткеннен ндіріс процесі де тмендейді.

азіргі кезде кесек клеміні е жоары крсеткіші 300 мм-ден аспайды., ал тменгісі талдау дісіні олданылуына байланысты. Ал сулелермен талдауда 25 мм-ден аспайды., ал крінетін сулелерде 5мм, одан тмен крсеткіш те аз.

детте са кластар байыту дісі емес талдауда баалы компоненттер те жоары болады, ал концентраттар олданыланда осылан нім сапасы тмендейді.

Бл ірілік кластарды талдауды иындатады.

Кенді талдау баалы зат лесі жоары пайдалы азбаларды бос жыныстара жне штуфты кендерге срыптау масатымен олданылады. Бос жыныстарды жне штуфты кендерді срыптау олмен жне автоматты кенді талдау дістермен іске асырылады. Кенді талдауды технологиялы процесін іске осу негізіне келесі шарттарды ескеру ажет:

- нім ірілігі біртекті болу шін, оны алдын-ала срыптау керек;

- німні тменгі шектері барынша ірі болу керек (300-25 мм);

- Кенді олмен срыптау шін кесектерді іріліктері 40-50 мм, ал автоматты срыптау шін 25 мм болу керек.

Кенні затты рамына байланысты кенді талдауды келесі трлерін олданады:

- Егер, бос жыныстар бос кесектер трінде кездессе, онда кенді талдау сатусыз жргізіледі;

- Егер бос жыныс кенмен бірттас кйінде кездессе, онда кенді талдау ірі сатудан кейін жргізіледі.

- Егер бос жыныстар кен рамында бос кесектер жне бірттас кйінде кездессе, кенді талдау сатуа дейінгі жне сатудан кейінгі екі сатыда жргізіледі.

Кенді олмен талдау. Кенді олмен талдау німділігі шаын ндірістерде олданылады.

- рамында асыл жне жартылай асыл тастар бар (алмаз, изумруд, тау хрустальі, сапфир жне т.б) жыныстарды деу кезінде;

- Жалпы массадан флюоритті исландия шпатын, кварцты (SiO₂), байытылан штуфты жыныстарды (хромит, антимонит, кмір) арнайы (маызды) сорттарын іріктеу шін;

- рамында алтын жне берилий бар кендерді деуде (алтын мен берилийді проценттік лесін жоарылату шін).

Кендерді талдау алдында жуып, жеке кластара классификациялайды.

Кенді талдау шін оны ірілігі 25 (40) мм-ден 300 мм-ге дейін згеруі ммкін. Ондаан жылдар брын алтын ндіретін фабрикаларда срыпталатын кен ірілігі 50 мм, кейде 40 мм болан.

Кен талдау технологиясын срыпталатын кен ірілігіне байланысты анытайды. Ірілігі 100 мм-ден жоары німді байыту кезінде озалмалы лентадан жеке тйіршіктерді срыптау дісін олданды.

Бл жадайда конвейерді максималды жылдамдыы 0,7 м/с-тан аспауы тиіс. Майда тйіршікті шикізат шін (-60 +20 мм) конвейерді озалу жылдамдыы 0,1 - 0,3 м/с аралыында болады.

Егер срыпталатын німні рамында оспаны массалы лесі 20-30% шамасында болса, онда конвейерді адамдап жмыс істеу режимі олданылады (озалмайтын лентада срыптау).

Кенді талдау шін арапайым ленталы жне пластикалы конвейерлер немесе арнайы столдарды олданады.

Бір срыптаыша келетін кен талдау участогіні зындыы 1-2 м.

Срыптаыштар орындарына траннан кейінгі лентаны максималды ені:

- конвейерді бір апталынан (жаынан) -750 мм.

- Конвейерді екі апталынан -1200 -1400 мм. Конвейер лентасыны озалу жылдамдыы 9-12 м/мин. Конвейерді срыптау жазытыынан лентаа дейінгі биіктігі 0,7-0,8 м

20-40 мм ірілікті кен шін срыптаышты сменада шыаратын німділігі 1,5 тонна дейін жне 200-300 мм кен шін 8 тонна дейін.

Конвейерді клбеу брышы 20 градустан аспауы керек.

Кен талдау столымен немесе конвейермен атар срыпталан нім шін ке ыдыстар немесе течкалар ойылады. Ленталы конвейерді кен талдау аймаында бір роликті тіректер орнатылады. Жмыс орындарын жарытандыру шін люминесценттік лампаларды олдану сынылады.

Автоматты талдау.Автоматты кенді талдау байытылатын німні спецификалы - ерекше асиеттерін олдануа негізделген (табии радиоактивтілігі, ультра клгін немесе радиоактивті сулелерді серінен кейбір минералдарды крінетін жары шыару асиеті, тсірілетін (берілетін) радиоактивтілік, оптикалы асиеттері, тстері жне т.б.)

Автоматты кенді талдау келесі тйіндер мен элементтерден трады.

1. тербелісті питатель.

2. кен тсіруге арналан конвейер (те жиі ленталы конвейер)

3. негізгі сорттаушы конвейер.

4. суле шыаратын ондыры (ультраклгін рентген т.б.)

5. жары, рентген гамма-сулелері абылдаыш элемент (фотоэлемент, фото кбейткіш)

6. баалы кесектерді талдауа арналан механизм, оны рамына сезімді ы фотоэлемент немесе фото кбейткіш токпен басарылатын реттегіш реле бар;

7. ауалы (эжекторлы) шыару жйесі рамында жоарыда келтірілген реле бар. Ол талданатын кесекті табу жне оны шыару аралыындаы уаыт моментіні айырмашылыын (зілісін) амтамасыз ету зілетін (паузалы) ондырымен амтамасыз етілген.

Бл процесті физикалы асиеттеріні аса айырмашылыы жо минералдарды блу шін олдануа болатындытан, оны ауыр ортада байыту процесіні конкуренті деп арастырады. Автоматты талдау кен кесектеріні млшері 6 мм-ден 150 мм кезінде олданылады.

Таламды сату жне декрипитация.Минералдар, аттылыына жне таы кейбір асиеттеріне байланысты сату пропесінде ртрлі дрежеде сатылады не нтаталады. Егер мииералдарды осы асиетіндегі айырмашылы лкен болса, онда сатылан кенді тек ртрлі ірілік кластара блу арылы негізі бір минералдардан тратын німдер алуа болады. Осындай діспен тиімді блінетін азба байлы трлеріне кмір, сланец , асбест жне таы кейбірлері жатады. Бл діспен, рине таза нім алу те киын. Алынан німдер баса дістермен осымша тазартылады.

Таламды сатуды бір трі декрипитация былысын пайдалануа негізделген. Декрипитация деп -кейбір минералдарды атты ыздырудан кейін тез тоазытыланда шытынай жарылуын атайды. Мндай асиет кен рамындаы минералдарды жылу ткіэу жне клемі лаю коэффициенттеріні, кристалл рамындаы суды булану айырмашылытарыны нтижесінде іш ысымыны лаюынан туады. Мндай асиет сіресе абатты рылысты кристалл тзетін минералдарда кшті келеді. Шытынай жарылан минералдар сату процесінде са кластара жыйналады. Соан байланысты оларды кеннен елеу арылы бліп алуа болады.

Кенді йкелу рекетімен жне пішініне арай байыту.Кен байытуды бл дісі жазы бет стінде йкелуіне жне пішініне арай минерал тйіршіктеріні р трлі жылдамдыпен сыру озалысына негізделген.

Жазы бет стімен тиісетін тйіршіктерді бет ауданы нерлым лкен болса, сорлым оларды зара йкелу кші молаяды. Соны нтижесінде озалыса кедергі сіп оны жылжу (сыранау) жылдамдыы азаяды. Тиісу бет ауданыны лкен-кішілігі тйіршікті пішініне туелді. Нерлым ол жазы бетті не талшыты келсе, сорлым тиісу бет ауданы седі. Е аз ауданымен тиісетіндер домала тйіршіктер. Блармен атар, рине, озалу жылдамдыына тйіршіктерді ірілігі, ылалдыы жне жазы бетті озалу сыйпатыда кп сер етеді.

Жазы бет стінде озалу жылдамдыына арай тйіршіктерді сол бет стінен лап тсу траекториясы р трлі болады. лкен жылдамдыты тйіршіктер ыршый лап параболалы траектория жасаса аз жылдамдытылары тік лайды. ндірісте бл діспен байытуа ртрлі конструкциялы блгіштер олданылады. Оларды кейбірінде кен тсетін бет озалмайды (клбеу жазы бетті жне винтті блпштер), ал кейбірі озалмалы бетті (барабанды. ленталы, дискалы, тербелісті блгіштері Кейбіріні схемалы крінісі 10-суретте келтірілген.

10-сурет. Байыту йкеліске негізделген жазыты блгіш

 

Жазытыты блгіштерде (10-сурет, а) кенні белгілі ірілікті класы клбеу бет стіне тседі. Жалпаша пішінді минерал тйіршіктері бетті тменгі шетіне жаын жасалан жырыа тсіп блінеді. Домалаша келетін тау-жыныс минерал кесектері екпінімен озалып тесікке тспей бетті тменгі шетінен жазыты блгіштерден шыады. Бліну дрежесін арттыру шін кен бірнеше жазыты блгіштерден ткізілуі ммкін. Жазы бетті барабанды блгіштерді (10-сурет, б) алдыыдан айырмашылыы екі жырыты жне р жыры астына оан тскен минералды шыуын жылдамдату шін айналмалы барабандар орнатылан. Ленталы блгіштер (10-сурет, в) клбеу орнатылан жоары баытта, аырын озалатын лентадан трады. Кен лентаны тменгі шетіне жаын жерге тсіріледі. йкелу коэффициенттері аз минерал тйіршіктері тмен баытта домалап кетеді де, йкелу коэффициенті жоары тйіршіктер лентаны бетінде алып, бірге жылжып оны жоары шетінен шыады. Бл діс негізінде слюда жне асбест кендерін байытуа олданылады.

дебиет: 1-нег. [80-96]