Ес мынадай трге блінеді.

1) имыл - озалыс есі дегеніміз - адам жасаан имылдарды есте алдыру мен айта жаырту. Бл ес имылды дадылар мен детті озалыстар жасауды негізіне алынады. Барлы трмысты, спортты жне ебек дадылары имылды ес арасында алыптасады. Мысалы, коньки тебу, жазу, оу, машинкада ааз басу, машина жргізу, турникке ойнау т.б.) алыптастыруды негізі болып табылады.

2) Эмоциялы ес немесе сезім есі адамны басынан кешкен сезімдерін есте стайды. Естін бл трі туралы К. С. Станиславский: «Сіз бастан ткен жайтты еске аланда ызарып, бозаруа абілетті болсаыз, баяыда тіп кеткен баытсызды жайлы ойлауа орысаыз сізде «сезіну есі немесе эмоциялы ес боланы» деп жазды.

3) Сздік- логикалы немесе маыналы ес – бл сз формасында айтылан айтылан ойды есте сатап жне стап, кейін айта жаырту. Есті осы трі кбінесе философтар мен математиктерде жиі кездеседі. Сздік- логикалы есті оу процесінде маызы аса зор. ткен таырыптарды есте алдыру, оны айта жаырту есі онша дамымаан адама иына соады.

4) Бейнелендіру немесе елестету есі адамдарды трлерін, табиат суреттерін, жиаздарды, музыкалы уендерді, иіс, дмдерді есте сатауа, айта жаныртуа кмектеседі. Бейнелендіру есі барлы адамдарда бар, біра ол сіресе суретшілерде (олар мысалы портрет немесе пейзаждарды еске сйеніп- а сала алды), жазушы, актер, композитор, архитекторларда жасы дамыан.

Адамны материалды анша мерзімге сактай алатындыына байланысты ес ыса жне за мерзімдік болып екіге болінеді.

ыса мерзімдік есті рекетті натылы міндеттерін орындауа байланысты крінетін трін оперативтік ес деп атайды. Оперативтік есте хабарды бірнеше секундтан бірнеше кнге дейінгі аралыта сатауа баытталан есті айтады. Бл есті мліметтерді сатау мерзімі адамны алдына ойан масатымен айындалады. Есті бл трі ыса мерзімдік еспен за мерзімдік есті аралыындаы уаытты алады.

ыса мерзімдік ес адамда материалды аз уаыттан со еске тсіруді масат ттып, одан кейін сатауды ажеті жо деген жадайда крініс береді. Мысалы, кей оушы материалды сабата немесе емтиханда айта жаырту масатында ана оиды да жауап беріп болан со бірден мытады.

за мерзімдік ес жаа материал за уаыт, тіпті мгі есте саталанда крініс береді. Есті ыса мерзімдік жне за мерзімдік деп блуді дрыстыы кнделікті мірден де байалады. Бір-а рет сйлесуге ажетті телефон нмірін біз бірнеше минут ана есте сатаймыз да мытып аламыз. ыса мерзімдік ес за мерзімдікке ауысуы ммкі. Мысалы, біз ыли пайдалана берген телефонны нмірі есте берік саталып алады. Ал за мерзімдік ес бл хабарды шексіз уаыт сатауа абілетті есті трі. за мерзімдік ес орына тскен хабарды адам кп рет айта жаырта алады. за мерзімді есті олдану кезінде кп жадайда ойлау мен ерікті кші ажет болады.

Есті поцестері. Есті процестері есте сатау, айта жаырту, тану мен мыту.

Есте сатау масатыны болу, болмауына арай есте сатау ытиярлыжне ытиярсыз болады.

Ытиярсыз есте сатау – бл ойластырмай есте сатау. Мнда адам есте сатауды масат ттпайды, есте сатау шін кш те жмсамайды, есте сатауды амтамасыз ететін арнайы тсілдер де олданбайды. Малмат зінен-зі есте саталандай болады. Жеке мір оиалары, есте ытиярсыз саталады.

Баса белгі бойынша ес негізіне жататын байланыстар сипаты бойынша есте сатау механикалы жне маыналы болып блінеді.

Механикалы есте сатау кп рет айталау арылы сырты байланыстарды ныайтуа негізделген.

Маыналы есте сатау жаа малмат пен брыннан таныс малматтар арасында жне соы малмат блшектері арасында маыналы байланыс жасауа негізделген.

айта жаырту. айта жаырту ытиярсыз жне ытиярлы болып екіге блінеді.

Ытиярсыз айта жаыртуда адам алдына масат оймайды. Бейнелерді здігінен, кбіне ассоциация бойынша керініс беріп, еске тсіру масатынсыз ойламаан жердей жаныруын - ытиярсыз айта жаырту дейміз.

Ытиярлы жаырту дегеніміз - брыны ой, сезім, талап, рекеттерді санада масатты трде алпына келтіру процесі. ЬІтиярлы айта жанырту - дейілеп еске тсіру. Оан адам зіні ерік – кшін жмсайды, арнайы діс – тсілдер олданып, брыны абылданандарын айта жаыртып, жзеге асырады.

Тану. айта жаыртуды тану процесін ажырату керек. Тану – айта жаыртуды арапайым трі. Тану- брын абылдаан жне айтадан кезіккенде крінетін ес процесі. Тану адамдарды абылдау саласындаы ерекшеліктеріне арай трлі дрежеде крінеді. Мселен, біреулер брыны кргенін бірден иналмай толы таниды, екінші біреу мны млде тани алмайды шінші біреу шала таниды, ал тртінші біреу ате танитын болады.

Мыту процесі - есте алдыру процесіне арама-арсы процесс. мірге ажет емес нрселерді мытып отыру – адамны рухани дамуына кп кмегін тигізеді. Егер адам абылдаан нрсені барлыын есінде сатай беретін болса, онда кез келген са-тйектер миды бір алыпты жмысын иындатар еді. мыту трліше жадайларда крінуі ммкін. Бірде мыту объектіні дейілеп еске тсіруге, не тануа ммкіншілікті жотыынан пайда болса, енді бірде объектіні ате тану, не дейілеп еске тсіре алмаудан болады. Егер біз брын есте алан нрселерді есімізге тсіре алмаса, брыны абылдаандарды тани алмаса бізде мытуды боланы. мыту бірнеше себептерге байланысты.

1. мыту ала ойан масатты аны болмауынан болады.

2.абылданан материал онша ашы, аны эмоциялы болмаса тез мытылады.

3. Есте алдырылан материалды дрыс тсінбеу.

4.айталау мен жаттыуды болмауынан жне кеш йымдастырылуынан болады.

5. Материалды керексіз болуы.

6. Адамны миына заым келсе оы ойлау абілеті бзылып, тез мытады. мыту нерв ызметіні кйіне байланысты. Нерв жйесі бден шаршаанда не ауруа шыраанда адамда мытшаты кшті болады. Нерв жйесіні нашарлауына орай мытшаты артайан адамдарда жиі кездеседі. Мектепте малімдер мндай тежелулерді оушыларда болдырмау шін, саба кестелерінде сас пндерді атар трмауын адаалап, р жастаы оушыларды й тапсырмаларыны нормасы ата саталынып, оу рекетін немі трлендіріп отырулары керек.