Газбен жмыс істейтін озалтыштарды рылысы жне жмысы
Тиімді уаттылы (квт) квт
Тиімді браушы момент (н м) 
НМ
Орташа тиімді ысым 
МПа
Салыстырмалы тиімді жанармай шыын 
г/квт. са.
4.ІЖ-на арнала отын трлері, негізгі сипаттамалары жне олара ойылатын талаптар Отын-ауа оспасын жасау тсілдері жне химиялы реакцияларды жруі ІЖ пайдаланылатын отындара кптеген талаптар ояды. Сырттай оспа жасайтын озалтыштарда отын оай булануы жне келетін ауамен гомогендік оспа жасауы, іштей оспа жасайтын озалтыштарда – пайда болан майда тамшылар цилиндрдегі ауамен араласатын отынды жасы тозадатуды амтамасыз етуі керек.
Блардан баса олданылатын отына ойылатын талаптар:
1) оршаан ортаны температурасына туелсіз озалтышты тез жне сенімді от алдыруды амтамасыз ету;
2) жану камерасыны бетінде кйе немесе кокс жасамай жану процесін іске асыруа ммкіндік беру;
3) цилиндр айнасыны, поршень саиналарыны жне поршеньні тозуы мен тоттануыны азаюына ыпал ету;
4) толы жне з кезегінде жану мен жмыс істеп шыан газдарды рамындаы улы заттарды шамасын азайтуды амтамасыз ету.
Отынны асиеттерін физика-химиялы жне пайдаланулы деп екіге блуге болады.
Физика –химиялы асиеттерге отынны кйі мен рамын сипаттайтын асиеттері (тыыздыы, ттырлыы, беттік керілуі, химиялы жне фракциялы рамы жне т.б.) жатады.
5.рленетін ІЖ –ны газ алмасу процестері. И.б.а.б. рнектелген газ алмасу процестеріні жалпы затыы екі тактілі озалтыштарда трт тактілілермен салыстыранда 3-3,5 есе аз. Шыару органдары ашыланнан бастап жаа заряд цилиндрге енуді бастаана дейінгі газ алмасу периоды еркін шыару деп аталады. ысымдарды 
атынасы кезіде рлемелеу-толтыру периоды басталады, яни, цилиндрде брыны циклді жмыс істеген газдарыны алдыымен жаа заряд араласады. Блармен бірге шыару органдары арылы жмыс істеп шыан газдарды, сонан кейін оларды жаа зарядпен оспасы шыарылады.
Газ алмасу периодыны тзаты схемасында осымша шыару жргізіледі. Цилиндрге жеткізілген ауаны (немесе оспаны) шамасыны 
газ алмасу біткеннен кейін цилиндрде алатын жаа зарядты шамасына атынасын рлемелеу коэффициенті 
деп атайды. Бл коэффициент нерлым кп болса, сорлым жаа заряд шыыны кп.
Газбен жмыс істейтін озалтыштарды рылысы жне жмысы
азіргі кезде машина жасау заводтары уатты газбен жмыс істейтін жылжымайтын озалтыштар шыарады. Оларды атарына 8ГК, 10ГК жне МК-20 жатызуа болады. Е кп тараан озалтыштарды ішінен электр генераторлы 6ГЧ озалтышын алып арауа болады.
Сериялы шыып жатан дизельдерді газ отынына ткізудіде кптеген жетістіктер бар.
озалтыштарда олданылатын сйы отыннан жаныш газдарды артышылыына мыналарды жатызуа болады:
- отын мен ауаны жоары сапалы араласуы жне цилиндрлерде біркелкі таралуы;
- газ майлайтын майларды сйылтпайтын боландытан цилиндр беттерінен май абаты жуылмайды;
- поршень, клапан, жану камераларыны беттерінде азантай ана кйені болуы;
- отынны толыыра жануы, сондытан жанан кезде сйы отына араанда кміртек тотытарыны аз блінуі;
- табии газды жоары антидетонациялы тратылыы.
Біра озалтышты газа ткізуде ажетті рылымды згерістер жасамаса, оны зіндік уаты тмендейді. Оны себептері тменде келтірілген.
озалтыш беретін уат ол газда жне сйы отында жмыс істеуін салыстыруа ммкіндік беретін, рамына негізгі крсеткіштері кіретін тедеумен баалануы ммкін.
(12.1)
мнда, а - берілген озалтыша арналан пропорциальды коэффициенті;
1 кг жмысшы оспаны жану жылуы; 
индикаторлы п..к.; 
толтыру коэффициенті;
механикалы п..к.
озалтышты газа ткізгенде уатыны згеру осы трт параметрді згеруне туелді.
Жмысшы оспаны сапалы рамы бірдей кезде (яни, ауа асындыы коэффициенті бірдей боланда) табии жне сйытылан газдарды газ-ауа оспасыны жану жылуы 
сйы отын мен ауа оспасыны жану жылуынан тмен (табии газда 7 
9%-а, сйытылан газда 2 3%-ке). Табии газбен жмыс істегенде оспа рамыны біркелкілігі жасарады, нтижесінде индикаторлы п..к. седі. Біра индикаторлы п..к. суіне табии газдарды жоары антидетонациялы асиеті себебінен суі ммкін сыымдау дрежесіні маызды зор. уатты жне отын шыынын сатап алу шін карбюраторлы озалтыштарды газа ткізгенде олардын сыымдау дрежесіні 8 9-а дейін сіруге болады.
Толтыру коэффициенті озалтышты газа ткізгенде енгізу жйесіні гидравликалы кедергісі суінен жне енгізу коллекторы арылы тетін жаа зарядты ызуы себебінен 3 10% тмендейді.
Сондытан озалтышты газа ткізгенде рлеуді олданады, одан баса, жалпы коллектордан енгізу арнасын бледі жне арнай газ алмастырыш орнатады. Крсетілген іс-шаралар уат пен моменті 18 25%-а сіреді жне отынны зіндік шыыны 20 30%-а азайтады. Бдан дизельдерді газа ткізгенде газды беру мен ттандыру тсілдеріне туелді оларды уаты мен п..к. сатауа (ал, кейде оларды сіруге) болады.
Газ озалтыштарын келесі топтара блуге болады:
- газ сыымдауды аяында берілетін озалтыштар – озалтыш сйы дизель отыны берілгенге сас беріліп, ауамен араласып здігінен ттанатын газбен оректендіріледі. Бндай тсіл сериялы озалтыштарды газа ткізуде газ жанан кезде механикалы кернеуді шектен тыс жоарылыынан олданылмайды.
- газ сыымдауды басында берілетін озалтыштар – бл слбамен екі тактілі озалтыштарды газа ткізеді.
Газ алмасуды екі нсамен жасауа болады:
1. Газ бен ауа цилиндрге кірер алдында аралыстырышта араласады. Цилиндрді рлеу жне зарядтау рлеу терезесі арылы газ бен ауа оспасымен жасалады. Газ алмасу кезінде жану німдерімен бірге газ да атмосфераа шыарылады, бл отын шыынын сіреді жне озалтышты зіндік уатын тмендетеді.
2. Газ бен ауаны блек енгізу. Бл кезде цилиндр ауамен рленеді. Сонан со сыымдау жрісіні басында арнайы клапан арылы 2,0 3,5 
(0,2 0,35 МПа) ысыммен газ беріледі. Бл кезде бірінші нсаа араанда немділігі жоары.
- газ-ауа оспасы енгізу жрісі кезінде беріліп, электр шынынан ттанатын озалтыштар – цилиндрге енгізу жрісі кезінде газ-ауа оспасы енгізіледі; сыымдау дрежесін сыымдауды соында оспа температурасы жаныш газды здігінен ттану температурасынан тмен болатындай етіп тадайды.
Дизельді электр шынына ттанатын газа ткізгенде сыымдау дрежесін 
дейін тмендетеді, ол шін жану камерасыны клемін лкейтеді. Мысалы 6Ч-36/45 дизелін электр ттанатын газа ткізгенде сыымдау дрежесін 14-те 8-ге дейін тмендетеді, бл сыымдау соында ысымды тмендетеді ( 
немесе 2,8 3,0 МПа-дан 1,2-1,4 МПа-а дейін), уат 600-ден 500 а.к. дейін тмендейді.
озалтыш сйы отында жмыс істеу шін, газдаы сияты кез келген отын трінде сыымдау дрежесін згертпей ажетті оспа тратылыын амтамасыз ететін мбебап аралыстырыш олданылады. мбебап аралыстырыш (12.1-сурет) электр шынан жне ттандырыш сйы отын шашудан ттанатын газда жмыс істеуге арналан.
Енгізу коллекторына 1 ттіктен 2, газ-ауа шола ттігінен 3 жне абыраларында тесіктері бар диффузордан 4 тратын газараластырыш бекітіледі. Бл тесіктер арылы саиналы терезеден 5 газ енеді. Шола ттікте 3 иінтіректермен 7, 8 жне айналым
12.1-сурет. мбебап араластырыш
санын реттігішті 10 тартпамен 9 байланысан дроссельдік аланша 6 орналасан. Ттікті 2 кіре берісінде фланецке 11 серіппемен 14 ысылан ауа аланшасы 13 шайбасымен орналасан. Саусаты 15 жне тталы 17 тартпаны 16 кмегімен ттікті 2 кірер тесігі жабылуы, толы ашылуы немесе жартылай аланшамен 13 жабылуы ммкін. озалтыш электрмен ттанатын газбен жмыс істегенде ттікті 2 кірер тесігі аланшамен 13 толы жабы. Дизель отыны берілмейді, электрлі ттану жйесі осылан. Берілетін газ-ауа оспасыны шамасы озалтышты кшсалмаына сйкес автоматты дроссельдік аланшамен 6 реттеледі.
Газ-дизель процесі бойынша жмыс істегенде ттікті 2 кірер тесігі жартылай ашы. озалтышты жмыс режиміне сйкес газ-ауа оспасыны сапасы да дроссельдік аланшамен 6 ретеледі.
- газ-ауа оспасы енгізу жрісінде берілетін жне оспаны ттануы азана сйы отын шашаннан кейін болатын озалтыштар (газ-дизель
Айнымалы режимдерде жмыс істегенде сйы отынны орташа пайдаланымды шыыны жалпы шыынны 40 50%-на жетеді, ал траты режимдерде ол 12 15%.
азіргі кезде В2, М-50, ГД-700, 1-Д6-ГД жне басалар іс жзінде газ-дизель бойынша жмыса кшірілген.
- газ-ауа оспасы бкіл енгізу жрісінде беріліп, шыратан ттанатын озалтыштар (12.2-сурет) – шыратан ттанатын автомобиль озалтыштарында деттегідей жану камерасынан баса ттандыру арсы камерасын 2 жне сапасы бойынша ртрлі оспа жасайтын екі карбюратор орнатылады. Электр шамын 4 негізгі камерадан клапан 3 арылы оан