Жсіп Баласан философиясындаы баытты болу идеясы.

Орта асырлардаы Шыыс Ренессансы аталан алтын дуіріз Ж.Баласан мірі мен шыармашылыын тсіну ммкін емес.араханидтер дуіріндегі мдени оамды жадайды згеруі тркі халытарыны арасынан аартушы алымдарды, ойшыл аындарды шыарды.Жауари,Фараби,Ибн-Сина, Беруни секілді ойшыл ламаларды сан-саналы ебектері Орта Азиялы айта рлеу дуіріні асыл маржандары болып саналатын Махмт ашариды”Тркі тілдеріні сздігі”,Ж.Баласанны “таду білігі”,”А.Иассауиды ”Диуани Хикметі” сияты ждігерлерді пайда болуына белгілі бір дрежеде ыпал етті.Араб-парсылармен атар тркі халытарыны кілдері де Шыыс мденитіні ркендеуіне з лестерін осты.ткен замандарды йгілі мдени ескерткіштері адамзатты рухани дниесіні тзілген млдір абатына жатады.азіргі дуірде адамзат ауымы жылдар бойы жинаталан тжрибені ммкіндігінше толы игеруге мтылып, оны блшектеуге,иратуа баытталан кштерге арсы крес жргізуде.Кезінде бізді ата-бабаларымыз да біз секілді “Баыт деген не?” ”Адамгершілік,адалды,ділдік,даналы,ділдік, даналы, деген не? ”деген мгілік сраулара жауап іздеген болатын.Соларды бірі”тты білік”поэмасыны авторы Ж.Баласан еді.Ол-XI асырды аса крнекті аыны,есімі бкіл Шыыс елдеріне млім данышпан ойшыл,философ, энциклопедисталым, бегілі оам айраткері. Ол-философия, табиаттану,математика,астрономия,тарих,араб-парсы тіл білімі,т.б.ылым салаларын жетік мегерген лама алым.Оны есімін лемге танытан “тты білік” кітабы-сол замандаы ресми дебиет тілі болып саналан араб тілінде емес,трік халытарыны тілінде жазылан алашы энциклопедиялы ебек.Сондытантан да кез келген айма з тарихына іліп,ондаы бірші держадайда ана халы баыта кенеледі.Бекті баыты-халыты баыттылыында.Баыт жеке баса тн ым емес.Ол-халыты сипатты ым,з халын баыта жеткізген билеуші ана баытты болма. ”тты білік” мазмны осы. штік аида да кп олданылады. Мемлекетті, негізгі ш нрседен-халыты, азынадан, скерден трады.Халыты зі ш буыннан-байлардан, орталардан, кедейлерден трады.Бекі масаты-кедейлерді ортаа,ортаны байа жеткізу.Кнтуды Елік адамдарды ш трін оштап,олпаштап отыруы тиіс.Олар-алып,жрегі рыш, ер кісілер,екінші-елші алым,даналар,шінші-хатшы.

86.лтты сана жне мдениетлтты сана дегеніміз рбір лтты зін—зі тсінуі, біз осы кімбіз, ашан пайда болды, тадырымыз, тіліміз, діліміз(менталитетіміз), мдениетіміз андай деген сратара жауап іздеуі, соны ойлап толануы. асырды аяында (1886 жылы) жазан леінде, баса да ара сздерінде Абай халымызды жаымсыз ылытары мен ескі деттеріне ренжіп, бйте берсек, дниеде не болып жатанынан хабарсыз, барлы елдерді артында марм аламыз дей келіп, оны кемістерін жасырмай бетіне басып, алы аза еліні надандытан айырылмаанына ынжылып, оны жанына, намысына тиіп, халымызды сана—сезімін оятпа болан еді. Мдениет—философиялы ойтоламны аса маызды, тере теориялы мнді ымдарыны бірі. Мдениет негізі –ебек. Ебек нерлым крделі болан сайын, мдениет те жаа сипат алып отырады. Адам дамуы мдениетке байланысты. Тек осы зара туелділікті анытай аланда ана мдениетті адамзат тарихында, адам мірінде алатын орнын тсінуге болады. Мдениетті мазмндылыы рухани араатынастан айын крінеді,йткені адам санасыны мденитарихы тріні негізі философиялы дниетаным болып табылады. Философия мдениетті сипаттайды жне оны сын кзбен баалап мдениет дамуыны методологиялы негізін амтамасыз етеді. Философия мен мдениетті араатынасы оамны рухани мірінде орын алатын келелі, крделі былыс.

87.Фрейд фил.даы “сублимация” ымы. ХХ асырда пайда болан аылды еместікті бір кілі австриялы физиопсихолог З.Фрейд. Ол философияда психоанализ (Psyhe-жан, Analycis-шешім) ілімін негізін салды. Ол адам психологиясыны ш тпнегізін арастырады: МЕН(эго), ЖОАРЫ МЕН(супер эго), ОЛ(ид). Фрейдті басты идеясы жеке адамны “психосексуалды дамуы ” жнінде. Яни бл теория бойынша, бейсаналыты негізін сексуалды инстинктер алайды. Сексуалды инстинктер жалпы инстинктермен байланысты сублимация (басып жаныштау) жне комплекс (жина) ымдарымен айындалады. Сублимация дегеніміз – дейді Фрейд, тежелген “жасынан” сексуалды инстинкті бейсексуалды ( деби шыармашылы, саяси жне оамды іс рекеттер т.б.) іс рекеттер тріне ауысуы. азіргі кезе мен мдениетті болашаын болжай отырып, ол неврозды алып тастау шін мдени суперэгоны рационалды парадигмасы арылы сексуалды анааттану дрежесін кеейту ажет деген сыныс айтады. Фрейдті ебектері:Тс круді жору(тс–ынылмаан штарлы крінісі), Кнделік мірді психопатологиясы (бейсаналылыты р трлі формаларын талдайды), Психоанализге кіріспе (адам менталдыы топографиясын жасап шыарады), Мдениетке наразылы (мдениет пен ркениет мселелерін сынайды).

88. А.Иассауиді сопылы философиясы Ахмет Иассауи– асырда кне тркі тілінде жазылан Диуани Хикмет (Даналы кітабы) кітабыны авторы.Бл мірді азабын кп крген ожа Ахмет аскетизмге бет алып,тадыра сенуді уаыздайды, содан дние ызыынан безіп, тркі дниеге салынады. О дниені мгілігін уаыздайды. Мсылманды ішінде стамдылы жне аскетизмді уаыздап,сопылы ілімін станады. Сопылы мсылман дініні бір трі ретінде ведтік нді философиясыны, еуропалы гностицизм, гректік жаа платонизм, зороастризм, христианды мистицизм жне басаларды кейбір жатарын иеленеді. Сопылыта басты аида — болмыс ттастыы. Ол ш дегейде крінеді:абсолют, аттар жне феноменалды дние. Иассауиді басты кздеген масаты–даймен табысу, оны бейнесін кру. дайды тану сопылар шін бкіл міріні мні болып табылады. Иассауи былай дейді: “Кімде–кім дайды есіне алса, ол онымен зіні табысанын кре алады”.Иассауи суфизмні е биік шыы—оны пайамбар жасына келгенде, мені пайамбардан арты мір сруім ммкін емес деп жер астында азылан жеке блмеде алан мірін ткізуі еді. Ол “Мхаммедті жаратылыстан тыс адам ретінде крсетіп, оны дай атарына осты”. Иассауи іліміндегі адамгершілік ойлары дін арылы тсіндіріледі. Жасылы пен жаманды, ділеттік пен ділетсіздік, адамны жасы жне жаман іс–рекеттері оны дайа сенуіне байланысты болады.

89.Номинализм жне реализм Ортаасырлы теологиялы философияда (схоластикада) екі арама–арсы баыт –номинализм мен реализм ерекшеленеді. Реализмді олдаушылар жалпы ымдар(универсалиялар) адамдарды аыл–ойы санасынан тыс жне туелсіз мір среді деп есептейді.ым пайда болды кейін ана зат жасалды. Демек дай туралы ой болса, ол бар деген сз. Крнекті кілдері: Ансельм Кентерберейский, Фома Аквинский, Алберт ВеликийНоминализмді олдаушылар жалпы ымдар адам санасынан тыс мір сре алмайды, олар тек заттар мен былыстарды аттары ана дейді. ымдар заттардан кейін пайда болады, заттар тжірбие кезінде пайда болады.Мысалы: “жалпы адам” мірде болмайды, мір сретін натылы тірі адам. Крнекті кілдері: Дунс Скот, Уильям Оккам, Росцелин, Пьер Абеляр.

90.азафил.даымірменліммселесіV асырда Сыр бойында мір срген орыт Ата зіні философиялы толамарында мір мен лім мселесін ктерді. Мгі лмеуді жолын иялмен іздестіреді. Аыз бойынша,ол а тйеге мініп, дниені трт брышын кезеді. Біра айда барса да, алдынан азылып жатан кр кездеседі. Кімге ? деген сраына орытты крі деген жауап алады. Содан, лімнен ашып тылуа болмайды деп шешеді. орыт Ата поэма, кйлер шыарып, оны обызбен орындайтын болады.Оны шыармаларын орыт ата кітабы деп атайды. Сйтіп орыт ата з шыармалары арылы мгі мір сруге болатынын тйіндейді.Vасырда мір срген Шалкиіз жырау дниеде траты,мгілік ештее жо дейді.мір ыса екен, бл жалан басы жмыр пендені брінен де теді екен, демек аз мырды дниедегі бар ызыты тегіс кріп думандатып ткізу керек дейді.

91…………….