Классикалы философиясыны ыпалы
ХХ . мдениетіндегі батысеуропалы философия
XIX . мдениетіндегі батысеуропалы философия. XIX . екінші жартысыны мденитіндегі дуірлік оиалар. Рационализм жне оптимизм, шексіз прогресске деген сенім. Индустриалды коам жне оны негізгі доминанттары. Техникалы прогрессі иидустриалды оамны басты ндылытары ретінде. XIX . - ылымны «Алтын асыры».
Адам туралы эпистемологиялы айтыстар. Саяси-леуметтік философияны алыптасуы. К. Марксты предметтік іс-рекет туралы ілімі. Адамны леуметтік тырнамасы. Жатсыну жне оны жеу туралы ілім. осымша н жне анау. анауды себептері. Айналма форма ымы. Маркс идеяларыны батысты оамны саяси-леуметтік тырнамаларыны сері. Маркс теориясы идеяларыны батысты адамны саяси-леуметтік белсенділігін алыптастыруа, леуметтік оптимизміні артуына, леуметтікі ділдік пен леуметтік тедік стратегиясыны ныаюына сері.
оамды ылымдарды дамуы. леуметтік-гуманитарлы білімге деген штарлыты артуы. Позитивизмні туындауы. О.Кант позитивтікі социологияны кесі ретінде. Философия жне сциентизм. Эмпириокритицизм мен махизм позитивизмнін жаластырушылары ретінде. ылыми зерттеу діснамасына деген штарлы. Неокантианство жне оны ылыми-зерттеу дісі мселесін жасатауы. Адамны жаа лшемі: «адам рміздік жануар ретінде».
А.Шопенгауэрді жынысты махаббат метафизикасы. «мір» философиясы. Ф.Ницше философиясы. Еуропалы нигилизмі Христианшылды пен метафизиканы сынау. Батысеуропалы философияны Батыс адамыны ылыми-техникалы ызметте белсенді згерістерді дамытудаы эпистемологиялы сенімділігін алыптастыруа сері. Батысты адамны ылыми рационалдыыны белсенділенуіне кедергі келтіретін потенциалды ммкіндіктер мен себептерді анытау.
Классикалы философиясыны ыпалы
Жаа дуірден бастау алан рационалды сарын классикалы неміс философиясында одан рі тередей тседі.
Немісті классикалы философиясы, бір жаынан, романтикалы кіл – кйді философиялы жаынан негіздеді, екінші жаынан, жаа европалы классикада басталан аыл – ойды кшіне деген сенімді жаа оамды атынастар трысынан длелдеуге кірісті.
Неміс классикалы философиясыны негізін алаушы И.Кант з іліміне алашы романтизмні ыпалыны нтижесінде пайда болан Ж.Ж.Руссоны адамгершілік пен білімділікті, ркениет пен мдениетті зара байланыс туралы идеяяларын кіргізеді.
Тіршілік иелеріні гносеологиялы ртрлілігі, сенімге жол ашу шін аылды шектеу, эстетикалы ндылытарды табиаты мен кркемнер шыармашылыыны мні туралы идеялары неміс романтизмні кілдері игеріп, аылды мірге сенімге арсы ойып, кркемнер шыармашылыты жоары баалайтын концепциялар жасады.
Романтизм дегеніміз – XVIII – XIX асырларда алыптасан философиялы – эстетикалы ілім.
Классикалы неміс философиясыны бастапы жетістігі – адам, табиат леміне тарихи трыдан арауы, философияны логикалы – танымды ммкіндігін тередетуі, тарихты бірттастыын крсете алуы.
Иммануил Кант (1724-1804) философия тарихында екінші рет антропологияа, яни адам мселесіне бет брыс жасады. Антропологияа алаш рет кіл блген Сократ еді.
Кант жйелі трде адам туралы ілім жасауа кірісті.
Философ антропологияны физиологиялы жне прагматикалы деп екіге блді. Физиологиялы антропология адамны алай пайда болып, дамитынын, яни табии алышарттарын зерттейді. Ал прагматикалы антропология, яни адамтану адамды еркін рекет ететін жан ретінде арастырып, зіндік кштеріні кмегімен адам кімге айналатынын жан – жаты талдады.
Кант зіні шыармашылыыны алашы кезеінде жаратылыстану мен табиат философиясына ерекше кіл бледі. «Мені тбемде жлдызды аспан, жрегімде мораль заы» деп жазан Кант зіні ізденістеріні екі баыты мен з философиясыны екі тарихи бастауын крсетеді.
«Мені тбемде жлдызды аспан» деуі Кантты теориялы философиясына негіз болан Ньютон механикасына мезейді. Ал «жрегімде моральды за» дегені мораль философиясына мн беретіндігін крсетуі. Осы екі баыт Кант философиясыны негізгі міндеттері - бір жаынан, табии процесті задарын орап, философиялы негіздеу, екінші жаынан, адамны адір – асиеті мен зара бірлігіні, тедігіні алышарттарын длелдеу.
Кант зіні тл ебектерінде
1. не білуім керек?
2. не істеуім керек?
3. не нрсеге сенімді болуым керек?
4. адам дегеніміз не нрсе? сияты сратарды ойып, адамны танымды абілетіні ммкіндіктеріне кіл бледі. Яни, Кант таным процесіне бірттасты жйелеу трысынан арап, оны рбір ырыны асиеттері мен ерекшеліктерін талдады.
Таным – процесс, оны ртрлі сатылары, кезедері бар. Осыан ерекше кіл бліп, танымды абілетті оны ішкі ммкіндіктері трысынан баалау – Кант жасаан коперниктік ткеріс еді. Кант таным процесіндегі субъектіні белсенді ролін негіздеді.
Кант зіне дейінгі рационалистер мен эмпириктерді біржатылыын жее отырып, таным процесіндегі адам абілетін шке бледі. Сезімділік, пайымдаушылы, парасаттылы. Ойшылды пікірінше, математика сезімділікке, жаратылыстану пайымдауа, философия парасата сйенеді.