Философияны объектісін, пнін жне ызметтерін сипаттаыз.

Ылыми таным философиясы» пні бойынша орытынды емтихан сратары

. Философиялы білмні негізгі сипаттары.

2.Философияны функциялары.

3.Философияны адам жне оам мірінде атаратын рлі.

Философия ылымыны мнін жне масатын анытау шін философия туралы философия тарихында айтылан анытамаларды арастырып крейік, себебі, К.Ясперсті сзімен айтса, философиялы пайымдау дегеніміз философия тарихына ілу.

Сократ: «Философия — ойлау арылы аиата, білімге жету»

Геродот: «Философия — білімді, аылдылыты сю»

Аристотел: «Философия — ылымдар негізі».

Ортаасырды діни ойшылдары: Августин: «Философия — аылдылыа штарлы» — дейді. Аквинат: «Философия — барлы аиатты негізі болатын аиат (дай) туралы ілім»- дейді. М. Монтень: «Философияны айылы, іш пыстыратын, нрселерге еш атысы жо. Даналыты ерекше бір белгісі — аылды кмегімен мірді уанышты сипатта ана абылдау, ол жан жарасын жеілдетеді, ауруды жеуге кмектеседі» — дейді. Т. Гоббс: «Философия адамны аыл-ойы, ол жаратушы тірді барлы істерін зерттеуші, осы істерді ретін, себептерін, салдарын анытауа кмектеседі» дейді. Декарт: «Философия – даналы, адам танып-біле алатын заттар туралы егжей-тегжейлі, жан-жаты білім»-дейді. Фихте: «ылыми даму барысында оны шеберінен шыып кеткенімен, философия адамны аыл-ойымен тыыз байланысты»-деген.

Осы анытаулара сйеніп, философиялы білім жне оны негізгі белгілері туралы тжырымдар жасаса:

1.Философия даналыпен, аыл-оймен байланысты. Философия терминіні зі грек тілінен аударанда phileo — сйемін, sophia — даналы дегенді, басаш айтса, даналыа штарлы дегенді білдіреді.

2.Философияны басы — тадану. Сократ «Мені білетінім — мен ештее білмеймін» дегендей, таданан адам затты, былысты себебіне тередеп іледі, философиялы пайымдау жасауа мтылады.

3.Философиялы білімге еркіндік, туелсіздік тн.

Адам философиялы білім жинауа з еркімен мтылады. Туелділік философияны кркейтпейді. Кеетік кезедегі философияны мазмны бл пікірімізді жасы мысалы.

1.Философия аылды ойлау мдениетін алыптастырады. Бл — байыпты, ылыми, толерантты, еркін, творчестволы ойлау.

2.Философия жауабын табу иын, тез арада шешу ммкін емес, крделі мселелерді зерттеумен айналысады. Мысалы, адам міріні мні мселесі, табиат, оам, жне адамны араатынасы мселесі мгілік мселелер болып саналады.

Философияны анытамасы: Философия — бар болып отыранды (сущее) ттас, элементтері бірі-бірімен тыгыз байланысты трде арастыратын, оны даму задылытарын зерттейтін ылым.

Осы бар болып отыранны арасындаы басты элемент — Адам, сондытан ол философияны е басты зерттеу объектісі. М.уезов: «Философия…- ке аыл, тере иял шыаран, адамны жанын трбиелейтін, жрегін аартып, адамшылыын арттырып, атылыка сйрейді. Философия:

1.адамны айдан жараланын шешпек;

2.адамны жанын, ішкі халін тексермек;

3.адамны дниеге келген масатын тексермек.

Философия адамшылы жолындаы араы алтарыстарда ола стаан шамшыра» дейді.

Бл ойларды неміс философы И.Кантты сздерімен толытыруа болады:

1.Мен не біле аламын?

2.Мен не істеуім керек?

3.Мен не нрсеге міттене аламын?

4.Адам дегеніміз не?

Бірінші сраа метафизика жауап береді, екіншісіне мораль, шіншісіне — дін, тртіншісіне — антропология. Біра осыны брін антропологияда жинатауа болады, себебі алдыы ш сра соыа кіреді. …Адама аса ажет білім болса, ол мен оытып отыран, адама дниеден з орнын табуа кмектесетін ылым жне одан адам болу шін не істеуді йренуге болады».

Философияны функциялары

1) кзарасты — философиялы кзарас кзарасты жоары дегей болып табылады. Кзарас — адамны зі, оам, дние туралы зіндік ой-пікірлеріні крделі рылымнан тратын жиынтыы. Оны рамдас бліктері ретінде білімді, акыл-ойды, сезімдерді, міт-мтылыстарды наным-сенімдерді, ндылытарды, кдік-кмндарды жне таы басаларды атауа болады. Кзарасты мифологиялы, діни трлері белгілі, оларды да адам міріндегі маызы ерекше. Біра философия ана жан-жаты, ылыми, тере, толыанды кзарасты алыптастырады.

2) рациональды жйелеу — философия адам тжірибесін теориялы дегейде тжырымдайды, ылыми емес, арапайым баылауларды жне ылыми танымны нтижелерін философиялы дегейде орытып- сараптайды, дрыс-брысын айырып, белгілі бір жйеге келтіреді

3) сыни — философиялы ымдар мен категорияларды, задарды игеру, философия тарихымен, оны жасаушы философиялы тлалармен танысу, оларды ілімдерін зерттеу адама з міріне, ызметіне, оамдаы орнына тереірек ілуге, сыни трыдан талдауа йретеді. Философия ылымыны кмегімен адам з мірін айта руа талпынады деуге болады. Ол жеке адамны ана емес, бкіл оамны тыныс-тіршілігін сыни сараптан ткізеді, адам мен оамны аиата жету жолындаы ателіктерін жоюа ыпал етеді;

4) болжам жасау — философия жеке адамны да, бкіл оамны да болашаын болжауа септігін тигізеді, жаа кзарас-идеяларды негізін салады. рине, болашаты тгелдей жоспарлау ммкін емес. Біра философияны кмегімен адам зіні басты масаты — саналы тіршілік етуші адам атына сай мір сру сатыларын, мірлік масаттарын, ыса мірде ажет болатын негізгі станымдарын жалпы трде болса да анытап алады.

5) гуманистік — философия адамды дниедегі е басты ндылы деп таниды. Философия ылымыны кмегімен адам зін ардатауды, зімен бірге мір сріп отыран баса адамдарды баалауды, зіні бойында адамшылы асиеттерді трбиелеп-дамытуды йренеді.

6) практикалы — неміс философы Гегель философияны мір кшінен немі кеш алып жреді деп сынаса да, азіргі философияны, онымен айналысатын философ мамандарды негізгі масат-міндеті оны практикалы сипатын зерттеу болуы деп ойлаймыз. Жан-жаынан адам, мір, оам, дние, табиат туралы тсініксіз сратар аумалап, мірден, оамнан з орнын таба алмай иналан азіргі заман адамына ра теориялар мен шым-шытыры абстракциялардан пайда шамалы, оан зіні кім екенін, дниеге келгендегі масатын тсіндіріп беретін, алдынан кнбе-кн тосып отыран иыншылытарды жеуге кмектесетін, бір сзбен айтса, практикалы сипаты бар философия ажет. Біра, бл пікірден философия кйбе тіршілікті пендешілік ажеттіліктерін тсіндіруді анаат ттып оюмен шектелуі ажет деген тжырым туындамауы керек, керісінше, ол рбір адамды тере толаныс-ойлара жетелеп, ткінші нрселерден мгілік, мызымас ндылытара бойлауа шаыруы тиіс.

Философияны адам мен оам міріндегі орны аса зор:

1) философия жеке адамны, сіресе, жоары оу орында білім алушы маманны Тла ретінде алыптасуына маызды ыпал етеді.

2) Философия адама мірлік баыт-бадар береді.

3) Философия дрыс, аылды ойлай білуге, зі туралы тереірек ойлануа серін тігізеді.

Швейцария философы Ю.Бохенский философияны оамдаы, адам міріндегі рлі туралы айта келіп, ымдар лемінде зімен-зі мір сруші, адамдарын кбі шін тсініксіз жан ретінде абылданатын арапайым философты оны оршаан баса адамдарды, жалпы оамны санасына кштісер ететіндігін ескертеді, философ з ойымен уелі бір адаммен, сонансо екінші, шінші адаммен, бірте-бірте бкіл оаммен блісіп, философиялы ой кпшілікке тсінікті болан жадайда бкіл адамзатты бейнесін згерте алады деген болатын.

Жоары білім беру саласында дайындалан маманны ксіптік дегейімен бірге адамгершіліктік-рухани жне леуметтік келбетіні де биік болуы азіргі кезеде ерекше зекті. Осы трыдан аланда университет абырасына білім алушы жастарды арапайым индивид-пенде емес, зіне, оама, мірлік процестерге деген тере кзараса ие тла болып алыптасуына айындаушы сер ететін философия ылымы мен оны жастара жоары оу орындарында оытатын философ мамандара ойылып отыран талаптарды маызы арта тсіп отыр.

Философия пні бойынша бакалавриат сатысына арналан бадарламада негізгі назар философия тарихын зерттеуге аударыла бастады, бл адам дрыс деп ойлаймыз. Белгілі философ К.Ясперсті пікірінше, «философия тарихы — философиялы пайымдауды маызды элементі. ткенге, ттасты е биік дние-туындылары мен ммкіндіктеріне ілу арылы ана з бойындаы айынды пен кедік ммкіндігін анытауа болады» (К.Ясперс. Всемирная история философии. СПб., 2000, 258 с.).

Философияны баса ылымдардан бір ерекшелігі — ол зіні ткенін ешашан жоа шыармайды, керісінше, оны саралап, зіні болаша дамуына ажетті ой-пікір, кзарас, идеяларды алып отырады. Философия тарихында адам ойыны керемет жетістіктері, е биік лгілері жинаталан, біра олар танушы тланы философиялы ойлау процесін шектемейді, оны шарытауына, тланы зіндік «Менін» крсетуіне шексіз ммкіндік-кеістік ашады.

Философия тарихын райтын философиялы тлалар. Философиялы ой біз шін оны пайымдаан тлалар арылы ана мнді, себебі білімді жинатайтын наты адамдар жне оларды зіндік ерекшеліктері, басаа самайтын жеке асиеттері кбірек болан сайын ылым мен мдениетке осатын лестері де маызды жне мол бола тседі. Философиялы тлаларды, К.Ясперсті сзімен айтса, «философия кеістігіндегі субтанцияларды» айталанбас дниесіне ілу, жеке мірі мен шыармашылыын талдау, тіпті кейбір биографиялы кезедеріне назар аудару танушы субъектіні тлалы алыптасуына маызды сер етеді. Мысалы, Сократ, И.Кант, Л.Толстой, Абай, Шкрім жне таы баса ойшылдарды аиата жету жолындаы адами жне ылыми тазалыы философиялы ізденіске деген штарлыы мен рбандыы жастара ой салып, оларды тлалы келбетіні алыптасуына о сер ететіні сзсіз. Философия тарихы бізді танымымызды тарихи тлаларды шыармалары, тадыры, мінез-лы, мір салты арылы ашылатын мірлік ндылытармен толытырады. Танушы субъект философияны кмегімен з мірін саналы трде айтадан, брыныдан лдеайда жоары дегейде тсінуге жол табады. Осы ойымызды мысалы ретінде тланы мір мндік тсініктеріні алыптасуындаы философияны рлін айтса та жеткілікті.

Философия тарихын зерттеу тланы бойында адамшылы ережелеріні жетіліп-дамуыны да ішкі озаушы кші бола алады. Жеке философиялы тлаларды моральды ілімдерін, олар теориялы дегейде зерттеп ана оймай, іс жзінде станан парыз, ділеттілік, мейірімділік, адалды, зіне ана емес, басалара да ызмет ете білу, жан-жаты жетілгендікке мтылу жне таы баса моральды принциптерді танып-білу, оны зіндік мірлік тжірибеде жзеге асыруа, масатты жйеге айналдыруа талпыну — индивидтен бірте-бірте тланы алыптасуына ажетті рылымдар.

Философия тарихы адамны бойында еркін ойлау принциптерін алыптастыруа ерекше ыпал етеді, себебі философия — рухты жоары еркіндігі саласы жне философия тарихы еркін ойлау мен еркін мір сруді тамаша лгілеріне толы.

Еркіндік мселесі — философия ылымы асырлар бойы зерттеп келе жатан, лі шешімі табылмаан, маызы азіргі заманда арта тсіп отыран «мгілік» мселелерді бірі. Философиялы ойлауа тн ашыты, сыни верификация, реализм, скептицизм, зін-зі сынай білу философияны игеруші субъект-тланы рухани дниесіні алыптасуына айындаушы сер етеді. Философия адама з мірі мен тадырын зі айындауа ммкіндігі бар екендігін, тадау еркіндігі адамны з олында екендігін тсіндіреді. Бл мселе, сіресе, кішкентайынан тиым салу ережелеріні ата шеберінде трбиеленетін аза балалары шін аса маызды екенін атап ету керек. орыту, тиым салу арылы емес, саналы еркіндікті кмегімен ана оамны еркін азаматтарын алыптастыруа болады. рине, абсолюттік еркіндік ммкін емес, біра саналы еркіндікке ие адам ана зіні индивидуалдылыын оамды дегейде жзеге асыратын тлаа айналады.

Ойымызды орыта келсек, философия ылымы адамга зі мір суріп отыран орта — табиат пен оамны даму задылытары туралы, зіні осы жуйеде алатын орны, мірі, мірлік масат-міндеттері туралы жан-жаты теориялы білім беретін, адамны кзарасын алыптастыратын, сонымен атар практикалы сипата ие, азіргі заман адамына аса ажетті ылым болып табылады.

2. ылыми таным философиясыны объектісін, пнін жне ызметтерін анытаыз. Философия мен ылымны ара-атынасын талдаыз

ылым философиясы—ылымды адам іс-ірекетіні ерекше аясы жне дайы дамудаы білімні жйесі деп арайтын философияны тарауы. ылымда білімді философияны гносеологиялы жне методологиялы трыдан зертеуді аздаан тарихы боланымен, ылым философиясы –соы кезде 20 асыр кеінен тарй бастады. Е алашы бл термин логикалы позитивтер деп аталатын философтарды ебектерінде олданылып, ылым тілін философиялы трыдан зерттеулер тек ана формальды (математикалы) логика шеберінде болуы керек. Ал ылыми ымдарды эмпирикалы, тжірибе, байау арылы тсіндіруге болады деп тсіндірілді. ылым, бл концепция бойынша— адамны е жоары ісі, ал ылым философияны бір ана функциясы осы жеке ылымдарда, логикалы, методологиялы трыдан амтамассыз етілуі. Бері келе ылым философиясы біржаты екендігі байаланнан кейін оны проблематикасына згерістер енгізілді. азіргі кезде ылым философиясы ылымны рылымы мен атар, оны тарихын зерттеуге бет брып отыр

Философия- ылым лде нер ме?Жоарыда атап ткеніміздей, Дниеге деген діни кзараса анааттанбаушылы сонау кне заманны зінде а пайда болып, аса лы тлаларды дние мен адам арым -атынасы жніндегі аыл-ойа негізделген сратар мен жауаптарыны дниеге келуіне себеп болды.Осы трыдан аланда, « Философия—аыл –оймен аланан тарихи дуір»деген Гегельді берген анытамасында тере сыр жатса керек. Философия пні, оны масаты— азіргі логиканы идеяларын, дістері мен апаратарын ылыми тануа олдану . ылыми таным логикасы— ылыми теориаларды оларды компонентерін: анытамаларды, топтастыруларды, ымдарды, задарды логикалы рлымын зерттейді, осы компоненттер арасындаы логикалы байланытарды анытайды, теориаларды айшылысыздыы мен толытыы туралы ылыми болжамдарды алыптасуы, оларды тексеруді дістері туралы мселені арастырады. ылым танымны орыту, тсіндіру, абстракция , идеалдандыру сияты дістеріні логикалы аспектілеріне талдау жасайды.