Гидрологиялы атар ыса болан жадада алыпты жылды аындыны анытау

ызылсу зені - Баабла тстамасы аналогін келесі тсінік бойынша тадалады. Біріншіден, Жанысай зені – аналогі жеткілікті баылаулар атарына ие болуы керек. рі арай зерттеліп жатан ызылсу зені мен Жанысай зені - аналогі келесі ерекшеліктер бойынша сйкес келуі керек [1,3,4,5,6]:

· Су алабы орналасуыны ммкіндігінше географиялы жаындыы;

· Климатты ерекшеліктеріні састыы;

· Су бетіні біркелкілігі (кл жадайы, батпатану, рельеф, топыра-грунт сипаттамасы жне басалар);

· зенні жылішілік тіміні бірлескен кезедегі баылау ауытуларыны байланысы;

· Су айдыны ауданы айырмашылыы 10 реттен асса, ал оларды су жинау (таулы зендер шін) биіктігіні айырмашылыы 300м-ден аспауы керек. зен тіміні маызды брмалаушы мніне (тімді реттеу, жер суаруа жмсау жне т.б. ажеттіліктер) баса да факторлерді сері болмауы керек.

Графикалы діс арылы ыса атарды за кезеге келтіру

Регрессия тедеуі арылы ыса атарларды кпжылды кезеге келтіру

ызылсу зені - Баабла тстамасы бойынша берілген лестірімде (р=95%) зенні жылды тімін анытау.

Берілген мндері ызылсу зені 34 жылды зен тіміні гидрометриялы атарыны баылау мндері крсетілген, 1-кесте.

сас зен: Жанысай зені – ызылсай тстамасы. Баылаулар 17 жыла берілген. (6- кесте).

Есептеулер кестелік пішімде орындалады жне 5-кесте келесі тртіппен:

1. Жылды аындыны есетік млшерін мліметтер атары жеткіліксіз боланда есептеу.

Жеткіліксіздігі:

Есептеу жолы: 1- сас зенді анытаймыз.

; (20)

; (21)

; (22)

Бл жерде : n–жеткіліксіз атар. n22 … 25 жыл (n25 жыл)

N-жеткілікті атар.

Жеткіліксіз атар – зерттелетін зен. Жеткілікті атар - сас зен:

2. Корреляция коэффицентін анытайды (сас зен мен зерттелген зен арасында). Ол шін модульді аынды аламыз:

, (23)

Мнда: ; ; ; (24)

; ; ; (25)

Немесе

, (26)

, (27)

, (28)

Ал енді, пен анытау шін, сас зенні аынды сипаттамаларын анытайды, 5-кесте. ,

(29)

; (30)

Зерттелетін зенні аындысыны нормасы аныталады:

(31)

5-кесте: Зерттелетін зен мен сас зен су млшері арасындаы корреляция коэффициентін есептеу

№	Жылдар	Зерттелетін зен, (ызылсу зені) , м³/с	сас зен, (араоыз зені) , м³/с					*

		1,80	2,79	0,26	0,33	0,07	0,00	0,09
		1,18	1,49	-0,36	-0,97	0,13	0,01	0,35
		1,33	2,63	-0,21	0,17	0,04	0,03	0,04
		2,05	3,75	0,51	1,29	0,26	1,66	0,66
		1,68	3,24	0,14	0,78	0,02	0,61	0,11
		1,13	1,18	-0,41	-1,28	0,17	1,64	0,52
		1,59	3,24	0,05	0,78	0,00	0,61	0,04
		1,53	2,19	-0,01	-0,27	0,00	0,07	0,00
		1,42	2,50	-0,12	0,04	0,01	0,00	0,00
		1,60	2,51	0,06	0,05	0,00	0,00	0,00
		1,64	2,70	0,10	0,24	0,01	0,06	0,02
		1,35	1,27	-0,19	-1,19	0,03	1,42	0,23
		1,89	4,90	0,35	2,44	0,12	5,95	0,85
		1,69	3,79	0,15	1,33	0,02	1,77	0,20
		1,52	3,78	-0,02	1,32	0,00	1,74	0,03
		1,40	1,54	-0,14	-0,92	0,02	0,85	0,13
		1,41	2,79	-0,13	0,33	0,01	0,11	0,04
		=26,21	=41,87			=0,93	=16,53	=3,40

6-кесте. сас зен (араоыз зені) аындысыны статистикалы сипаттамаларын анытау

Жылдар	, м³/с	Кему ретімен орналасан, м³/с			Ескертпе

	2,79	4,90	2,17	4,70
	1,49	3,79	1,07	1,15
	2,63	3,78	1,06	1,12
	3,75	3,75	1,03	1,06
	3,24	3,24	0,55	0,30
	1,18	3,24	0,55	0,30
	3,24	2,79	0,07	0,00
	2,19	2,79	0,07	0,00
	2,50	2,70	-0,02	0,00
	2,51	2,63	-0,09	0,00
	2,70	2,51	-0,21	0,04
	1,27	2,50	-0,22	0,04
	4,90	2,19	-0,53	0,28
	3,79	1,54	-1,18	1,39
	3,78	1,49	-1,23	1,51
	1,54	1,27	-1,45	2,10
	2,79	1,18	-1,54	2,37
		=41,9		=16,36

бл жерде, .

, , (32)

Qp= Kp, (33)

Q₉₅=2,41· 0,26=0,63 .

Баылау мліметтері болмаан жадайда зенні жылды тімін есептеу

Егер баылаулар саны 10-12 жылдан кем болса, баылау мліметтері жо деп саналады. Осы жадайда зенні жылды тіміні статистикалы параметрі екі діспен аныталады[1]:

1. Карта изолиниясы - жазыты зендер шін жне кейбір айматы састыа байланысты тау зендері шін олданылады.

2. Аналогтік діс.

Баылау мліметтері болмаан жадайда жазыты зендерді аыныны жылды лшемдерін изосызытар картасы бойынша есептеу

Мысалы 1. ызылсу зені - Баабла тстамасы есептік жылды су тімін анытау (Р=95% амтамасызды кезінде). Берілген мліметтер. 7 жыл ішіндегі баылау атарлары берілген. Су жинау ауданы – F=201 км².

Су жинау алабыны ауырлы центрін біле отырып, изосызытар картасынан зен аыныны орташа кпжылды мліметтерін анытайды.

Мо=10,5 л/(с км²);

Осыдан: ; (34)

Карта бойынша жылды су тіміні згергіштік коэффициентін анытайды. (2– сурет), Су жинау алабыны ауырлы центрін біле отырып: .

Аынны асимметрия коэффициенті орнатылады. [1]:

а) - шеттен тыс ылалдану жне ауыспалы ылалдану ауматарына (арктикалы, тундралы, орманды, орманды дала жне далалы);

б) - жеткіліксіз ылалданатын ауматара (шлейт жне шлді ауматара).

в) ра ауматара.

Бізді мысалды абылданан ассиметрия коэффициенті: .

Сонымен, ызылсу зені - Баабла тстамасы жылды аындысыны статистикалы параметрлері мынадай: м³/с; .

Берілген амтамасызды кезіндегі есептік жылды су тімі мына туелділік исыы бойынша аныталады (1): .

Онда м³/с.