Малімдер шін маызы
Оушыларды жас ерекшеліктеріне сйкес оыту мен оу туралы е маызды апарат оуды танымды теориясымен аныталуы ммкін. Маргарет Дональдсон сияты кптеген психологтар мен педагогтер Пиажені дамыту мен оудаы «кезедік тсіліне» кмн тудырды, йткені 1950-ші жылдары Пиаже идеясы лі кеінен таралмаан болатын. Неврология саласындаы соы зерттеулер крсеткендей, балалар да ересектер сияты сондай неврологиялы рылымдара ие болатыны длелденген (Goswami and Bryant, 2010). Госвами мен Брайант ересектер мен балаларды ойлауы арасындаы айырмашылытар олардаы нейрофизиологиялы згерістер трысынан емес, оларды тжірибесінен болатын алшатыта екенін тсіндіруге болады деп есептейді. Осы арылы проблеманы шешу шін зірше оушылар оуа «дайын» боланша кте тру керек деген алыптасан пікірге деген сенімді шайалтты.
Заманауи ойлау бізді оушыларды оу тжірибесін болжаулы даму кезедері аясында шектемеуіміз керек деп санайды. Оны орнына біз барлы жастаы оушыларды бай эксперименталды жне леуметтік ортамен амтамасыз етуге тиістіміз. Оушылар малімдермен жне баса оушылармен зара рекеттестікте жиі болатын орта оларды ЖАДА-сына сйкес оуды олдауа ммкіндік береді. Оуды танымды теориясы балаларды – оу дерісіні белсенді атысушылары, сонымен атар оу мен дамытуа арналан іс-шараларды негізгі блігіне кішкентай балалар бастама жасауа тиісті деп санайды. Осы теорияны станатын мектептер сыныпта ерте жастан тиісті жеке орта мен оу бадарламаларын рады. Малімдер мен ересектер балалармен еркін сйлеседі, ал оу бадарламасына балаларды тжірибесін енгізу арылы оу сабатарына маыз беріледі.
Выготский танымды абілетті дамытудаы леуметтік зара рекеттестікті маызын брінен бірінші етіп ояды. Зерттеуші Хоу мен Мерсер (2010) бірлескен іс-шаралар аыл-ой дамуы мен оуды, сондай-а арым-атынас жасау дадыларын арттыратынын крсетті. Пиажені танымды згерістер балалар ересектерді емес, здеріні рбы-дастарыны идеяларымен жне кзарастарымен арсы келіп алан жадайда орын алады деген болжамы бл былысты бірнеше тсініктемесін сынады. Аралас жастаы топтар оушылара анарлым дамыан жне кемірек дамыан рдастарымен зара рекет жасау шін ке ммкіндік береді, бл оларды танымды жне леуметтік дадыларын дамытуа кмектеседі. Хоу мен Мерсер сыныптаы арым-атынас сипаты мен онда болып жатан леуметтік дерістер жетістіктерге себепші болады: малім сыныптаы жалыз білім кзі ретінде емес, кмектесуші адам ретінде барлы оушыларды дамуын олдайды.
АШ-та жргізілген ртрлі жастаы сыныптарды оыту саласындаы зерттеулер малімдерге жас ерекшеліктеріне арай оыту мен оу проблемаларын шешуді жекелеген тсілдерін сынады. Авторларды пікірі бойынша, бл малім шін оушылар жеке тла болып табылатын сыныптарда жне малімні ксіби ойы оу бадарламасына емес, оушыларды оыту дерісіне баытталан сыныптарда табысты шешімін табуа тиіс. Бл жадайда малім рбір оушыны оу континуумы деп санайды жне бл кезде бар уаытын белгілі жастаы балалар шін андай бадарламаны олайлы екендігіне жмсамай, осы континуум бойынша озалу кезінде оларды олдауа тырысады. Аралас жастаы оуды зерттеу ртрлі жастаы оушыларды сраныстарын анааттандыруда дерістік тсілді олайлы екендігін крсетеді. Бл оларды даму дегейіне сйкес барлы балалар бірге атыса алатын ашы тапсырма, тжірибе мен жобаны амтамасыз ететін малімдерді амтиды. ртрлі жастаы табысты сыныптарда малім оыту жніндегі фасилитаторды рлін атарады жне «білім беруші» субъекті ретінде рекет етпейді, айта оу дерісін баыттайды, толытырады жне олдайды. рбір оушыны білім алуына кмек крсету шін олар оушыларды жеке сраныстарын, дамуы мен мдделерін білуге тиіс. Яни оыту шін баалау ртрлі жастаыларды табысты оытуды маызды ралы болып табылады.
Оушыларды жас ерекшеліктеріне сйкес оыту мен оуа арналан зерттеулерді негізгі ерекшеліктері оларды оу сабатарын балалар шін ызыты, тартымды жне маызды етуге баытталуы болып табылады. Малім оушыларды не білетінін жне андай жаа апарат осу керектігін анытаан жадайда тменгі жастаы балаларды назарын аударуа болатынын атап ткен жн.
Метасананы оыту жолдарыны бірі – ойлау тілін аны етіп жасау, оны саба жоспарына жне сыныпта талылауа осу болып табылады. Міндет – лексиканы алыптастыру, оны біз «Бгін біз… туралы ойлаймыз», «Бл саба… туралы», «Не туралы ойлады?» деген сауалдарды ойбадар ретінде сына отырып, бізді саба беруімізді сипатын аша тсіп, балаларымызды зіндік ойлауы мен тсінігіні кемелденуіне пайдалы болса дейміз. Пайдаланылан терминдерді тсіндіру ажеттігімен бірге балалара сол терминдерге з сздерімен анытама беру міндетін де жктеу керек.
Бастауыш мектеп жасындаы балалар шін креативтілік идеяларды жинатау дерісінде шоырланады. Ересектерді кптеген идеяларды баалай алмауыны зі балалара кп идеялар ндіруге жне зін-зі баалауды келесі кезеіне ауысуына сеп болады. Идеяларды ндіру сапасы мселесіні маыздылыы балаларда зін-зі баалау абілеті дамыан сайын рістей береді. Бл жаста зін-зі баалауа ерекше назар аудару ажет, сол шін балалар здеріні болжамдарын ндіру мен зерделеу, сондай-а осындай баалау негізінде з идеяларын айта арау ммкіндіктерін зерттейді.