Мыс сульфидті минералдары туралы орытынды

Жоарыда келтірілгендей мыс сульфидтеріні аттылыы тмен, штен аспайды. Е аттысы халькопирит. Кендерде олар сас сеппелі трде болады. Ірілеу кристалдары сирек кездеседі. Ковелин е нта, жмса трде болады.

Кенді байытуда минералдарды аттылыы тмен болан сайын морттылытарына байланысты белгілі млшерден аса те нтаталып кетсе олар кен байытуда блінбей жоалады.

Борнит, халькозин, халькопирит, ковеллин негізінде, халькопиритті бзылуынан пайда болатын минералдар. Осыан арай халькопирит, детте, біріншілік сульфид деп, ал басалары туынды (вторичные) сульфидтер болып саналады.

Мысты барлы сульфидтері те жасы флотацияланатын минералдар. Сондытан, егер кенде баса сульфидтер болса, алдымен мыс минералдары, ал егер кенде орасын сульфиді болса сонымен бірге кеннен флотациялау арылы блініп алынады.

Оларды флотациялану трысынан араса айтарлытай асиеттеріне минералдарды тотыуы жатады: туынды сульфидтерді, сіресе халкозинні жне ковелинні тотыулары халкопиритке араанда жоары болады. Соан байланысты туындыларды суда ерігіштіктеріде жоарыра, сіресе циан тздарыны ерітінділерінде жасы ерітуге болады.

Тотытану зонасында сульфидтер карбонатты тотыты минералдара- малахит жне азуритке айналады.

Аталан сульфидтерден баса мыс тетраэдрит – 3Cu₂S_* Sb₂S₃ трінде де кездеседі. Оны аттылыы 3–4, меншікті салмаы 4,5. Электр тоын нашар ткізеді. Тсі ара, болат трізді.

Тетраэдрит алашы минерал ретінде ысты суды ерітіндісінен (гидротермадан) минералды желілерде пайда болады. Ол кбінесе пиритпен, халькопиритпен, сфалеритпен, галенитпен бірге жреді. Ол азастанда Жезазан жне оырат кен орындарында кездеседі.

Галенит –PbS. Галенит латынша галена – орасын минералы деген сзден шыан. Химиялы рамы: Pb 86,6%, S-13,4%. Онда кездесетін кірмелерге Ag, Zn, Sc жатады. аттылыы 2–3, меншікті салмаы 7,5. Морттыы жоары.

Галенитті кристалдары уыстарда кездеседі. Кбінесе ол тйірлі массалар немесе сеппеленіп шашылан формалар трінде байалады.

Галенитті тсі орасынша ср тсті. Электр тоын нашар ткізеді.

Галенит орасынны басты минералы. орасынны дние жзілік оры осы минералмен байланысты.

Металлургиялы деуде орасыннан баса азды – кпті кміс жне висмут блінеді.

Галенит азастанда кптеген кен орындарында кездеседі. Олара жататындар: Алтай кендері, Мыралымсай, Ащысай, аратау, Шалия, Текелі, Ажал, араайлы жне т.б.

Кпшілігінде галенит кварцпен, сфалеритпен, мыс сульфиттерімен, пиритпен бірге кездеседі. Тау жыныстарыны жарышаларында ысты суды ерітінділерінен пайда болады. Демек, осы жадайда желілі кен болып шыады. Тотытану зонасында ол сульфата (англезит – PbSO₄), карбоната (церуссит – PbCO₃) жне баса крделі оспалара айналады.

Метал орытып алудан баса галениттен оны арапайым тотыы (PbO) алынады. Одан мысалы, трлі бояулар (белил, сурик, крона) жасалады.

Галенит мыс сульфидтерінен кейінгі е флотоактивті минерала жатады.

Сфалерит-ZnS. Гректі сфалерос-алдамшы деген сзінен шыан. Химиялы рамы: Zn-67,1%,S-32,9%. Оны алдамшы аталан себебі – тсіні ашылдан ышыл оыра дейінгі згеруі. Блай згеруі оны рамына кіретін темірді лесіні ке шекте згеруі: темір кбейген сайын ара оырлана береді. Ол трі марматит деп, кадмийі бар сары тсті, ашыл-ср тстісі пршибрамит деп аталады.

Темірден баса оны басты кірмелеріне жататындар кадмий жне те шашыранды элемент индий. Олардан басаларына кміс, орасын жне т.б жатады.

Сфалеритті аттылыы 3–4, меншікті салмаы 3–4. Электр тоын ткізбейді. Ол жеке кен орнын рамайды, тек баса сульфидтермен бірге кездеседі, сіресе галенитте, мыс сульфидтерімен жне пиритпен .

Тотыталуына арай ол мырыш сульфаттарына, ал одан кейін суда ерігіштігі тмен смитсонидте (ZnCO₃) жне каламиндге айналады.

Сфалерит мырышты басты минералы, демек мырышты басты кзі. Металлургиялы зауыттарда мырыштан баса кадмий, индий оса ндіріледі.

Сфалерит кенде са сеппелі трде кездесуімен байланысты флотациялы діспен алынады. Сондытан оны тиімді бліп алу шін арнаулы реагентпен (химиялы осылыспен) деп активтендіріледі.

Мырыш барлы Алтай кен орындарында, Мыралымсай, Текелі, Шалия, Акжал, араайлы кен орындарында бар. Полиметалды кендерде мырышты кендегі лесі мыс, орасына араанда жоары болады (2-3-тен 4-5%-ке дейін жетеді).

Киноварь – HgS. Арабты киннабрис – «аждаан аны» деген сзінен шыан. Оны тсі ызыл, кейде ан ызыл. аттылыы 2, меншікті салмаы 8-8,2. Химиялы рамы: Hg-86%, S-14%. Кірмелер те сирек кездеседі. Электр тоын ткізбейді.

Ол кпшілігінде сеппе трінде, тыыз масса трінде, сонымен атар нта болып жабысан жне атпар трінде байалады.

Киноварь тменгі температурада пайда болан гидротермаа жатады. Оны жер бетіне шыан сілтілі ысты су ерітіндісінен пайда болатыны млім. Тотыты зонада айталама минерал ретінде ара абырша трде, сйы сынап трінде кездеседі.

Киноварьдан сынап айырып алады, демек ол сынапты басты оры ретінде саналады. Сынап электротехникада, прибор жасауда, опарыш заттар ндіруде олданылады.

Сынапты кен орындары ырыстанда (айдалыжай, Хайдархан), Донбаста (Никитовка) жне збекстанда (Фергана) бар.

Молибденит – МоS₂. Гректі молибдос – орасын деген сзінен шыан, себебі оны сырты трімен жмсатыы орасына сас. Химиялы рамы: Мо-60%, S-40%. аттылыы 1-1,5, меншікті салмаы 4,7-4,8, тсі ср. Жоары температурада электр тоын жасы ткізеді.

Молибденидті баса сульфидтермен салыстыранда айта аларлытай ерекшеліктері бар. Кристалды рылысы абат-абат таталы. Молибден иондарыны орналасан абаты ккірт иондарыны екі абаттарыны арасына орналасан. Осыан байланысты оны кристалдары кбінесе жапыратанан немесе абыршатанан трде болады. Минерал нтаталанда абыршатар бойымен бзылады да, ашылан бетте негізінен ккірт иондары орналасады. Сондытан ол бет сумен те лсіз рекеттеседі, демек аз суланады. Осыан байланысты молибденит минералыны флотациялану асиеті барлы сульфидтерден те жоары.

Молибденит ышыл магмалармен байланыса пегмотиттік желілерде пайда болады. Сонымен атар ол кварцпен, вольфрамитпен, арсенопиритпен жне сульфидті мыс минералдарымен бірге ысты суды ерітінділерінен гидротермалы желілерде кездеседі.

Молибденитмолибден металыны негізгі минералы. Молибденні 90 %-і р трлі сортты болат ндіруге жмсалады. Сол сияты ол электротехника, бояу, химия ндірістерінде олданылады.

азастанда молибден оыраттаы мыс кенінен ндіріледі.

Арсенопирит –FeAsS. Химиялы рамы: Fe–34,3 %, As–46,0 %, S–19,7 %. Негізгі кірмелері: кобальт, никель, сурьма. аттылыы 5–6, меншікті салмаы 6.

Арсенопирит алайы тсті а минерал. Электр тоын ткізеді. Оны шыу тегі гидротермалы. Ол эндогендік кендерде кп тараан мышьяк минералыны бірі.

Арсенопирит –мышьяк ндіруде е негізгі минерал. Ол ауыл шаруашы-лы зиянкестерін ртуа жне химия ндірісіне ажетті металл.

Арсенопирит кпшілік кендерде вольфраммен, висмутпен, мыспен, орасынмен, мырышпен бірге пайда болады.

Мышьякты Аирипигмент (As₂S₃) жне реальгар (As₂S₃) атты баса да сульфидтері бар.

Пентландит –(Fe,Ni)S₈. Онда оспа ретінде кобальт кездеседі. Ол пирротинні жарышалары, уыстары ішінде орналасады. Тсі ашыл ола трізді. аттылыы 3,5–4, меншікті салмаы 4,5–5,0. зіне сас пирротиннен ашылдау, магниттілігі жо, ал пириттен аттылыы тмен. Мыс-никель кендерін райды.

Антимонит – Sb₂S₃. Тсі орасындай ср. аттылыы 2–2,5, тыыздыы 4,6. Электр тоын ткізбейді. Ол тменгі температуралы гидротермадан кварцпен бірге (жылы суды ерітіндісінен) жеке желілер жне абаттар трізді желілер трінде пайда болады. Онымен бірге киноварь, флюорит, кварц, борит жне т.б. кездеседі. Ол ттас тйіршікті трде де, кбірек сулеше тарамданан, сирегірек есіліп шатыстырылан шалшыты трде де, кварц массалары арасында сеппе трінде кездеседі.

Актимонит сурьма металыны басты минералы. Сурьма бояуа типографияда, нерксіпті трлі саласында олданылады. Оны орасын, алайы орытпасынан аккумулятор дайындалады.

Сурьманы кен орындары збекстанда (Хайдархан, адамжай), Целиноград облысында (Торайда) кездеседі.

Висмутин Bi₂S₃. тсі орасындай ср. аттылыы 2-2,5, тыыздыы 6,4-6,8. Ішкі рылымы актимонитке сайды. Жылтырлыы кшті. Кристал-дарыны пішіні призма, ине трізді.

Висмутты ірі кен орындарындары жо. Ол кварц, кейде саф висмут трінде, пирит, халькопирит, касситеритпен бірге кездеседі.

дебиет: 1-нег.(216-228), 2-нег.(52-62).

Баылау сратары:

1. Сульфидті минералдарды маызы.

2. Сульфидті минералдарыны рамына нелер кіреді.

3. Пирит жне оны тобына кіретін минералдар, олардаы болатын кірме элементтер.

4. Мыс сульфидтері.

5. Халькопирит пен мысты туынды сульфидтеріні асиеттеріндегі айырмашылытар.

6. орасынны, мырышты негізгі болып саналатын минералдары, формулалары, аттары.

7. Кендерді байытуда сульфидті минералдарды андай басты асиеті пайдаланылады.