Математикадан дидактикалы материалдарды олдануды педагогикалы жне психологиялы негiздерi

Жоспар

1.Математиканы оытуда басшылыа алынатын дістемелік принциптер

2.Бастауыш сыныптарда крнекi ралдарды олдануды ерекшеліктері

1.Принцип (латын сзi) - басшылыа алатын идея, негiзгi талап, аида. Дидактикалы принциптер - оытуды мазмнын, йымдастыру трлерiн, дiстерiн оытуды масаты мен задылытарына сай анытайтын аидалар жйесi. Оыту принциптерi дидактиканы категорияларына жатады. Оыту принциптері - малім мен оушыларды жмысын реттеп отыратын ережелер. Сондытан ол барлы пндерді оытанда олданылады. Оыту принциптеріні жйесін тыш сынан Я.А.Каменский. Ол адам табиатты бір блігі боландытан, оыту да табиат пен адам туелді болатын задара байланысты екенін длелдейді. Сондытан оны пікірінше, оытуды е басты принципі - табиата сай болу принципі. И.Г.Песталоцци оытуды крнекілік принципін ерекше баалап, оны логикалы ойлауды дамытатын маызды рал деп санаан. К.Д.Ушинский оытуды халыты сипатына баса назар аударып, оытуды принциптерін психологиялы трыдан араан. Ы.Алтынсарин оыту ережелерін аза мектептеріндегі білім беруді ерекшеліктеріне байланысты олдану керектігін айтан.

Сонымен, е негiзгi, асырлар бойы педагогтар ауымы мойындаан дидактикалы принциптер жйесi:

- ылымилы,

- саналылы пен белсендiлiк,

- крнекiлiк,

- жйелiлiк пен бiрiздiлiк,

-берiктiлiк,

- тиiмдiлiк,

- теория мен тжiрибенi байланыстылыы.

Осы принциптердi талдаудан алдын принциптер мен ережелер байланысына тоталайы. Педагогикалы ереже - жалпы принциптерге негiзделген белгiлi жадайдаы белгiлi масаттаы педагогты ызметтi бейнеленуi. Ережелер оыту принциптерiн олдануды тжiрибелiк жатарын крсетедi, теориядан тжiрибеге кшу жолдарын айындайды. Задылытармен, принциптермен салыс-тыранда ережелер малiмге наты педагогты жадайда андай наты шараларды пайдалану ажеттiлiгiн сынады. Осы жерде айта кететiн жайт: ережелердi ата, млтiксiз орындау стазды олын байлап ояды; ережелерге немрайлы арау оыту сапасын тмендетедi. Сондытан, рбiр малiм дидактикалы ережелердi типтiк, стандартты жадайларда тиiмдi пайдаланса, крделi педагогты жадайларда дидактикалы принциптерге сйенiп шыармашылы танытса ойылан масатына жетерi сзсiз.

Ережелер принциптерге сйенедi, принциптер ережелер арылы жзеге асады. Ережелер педагогты тжiрибенi орытындысы ретiнде дидактика принциптерiн олдану ралы болады. Сонымен, педагогтар оытуды принциптерiне сай алыптасан белгiлi ережелерге сйенiп масат-мiндеттерiн iске асырады. Бiздi оулыта арнайы арастырылмаан принциптер кп, мысалы, малiмнi басшылы ролi; ынталандыру; проблемалы оыту; дамыту, оыту жне трбиелеу бiрлiгi; iзгiлендiру; жас жне дара ерекшелiктерiн назара алу; кiрiктiру принциптерi.

Ендi принциптер мен ережелердi мнiн ашу жолдарын арастырайы.

ылымилы принципi. Оытуды ылымилы принципiне орай оушылара ылыми бiлiмдер мен ылыми дiстердi мегерту керек. Бл принциптi астарында жатан задылытар: дниенi танып бiлуге болады, адам мiрiнде ылымны рлi кннен кнге суде, оытуды ылымилыы оытуды мазмны жне малiмнi iс-рекетi арылы жзеге асады. Мысалы, педагог ылым жаалытарын адам шiн ызмет ететiнiн тсiндiре отырып, оушыларда дниеге диалектикалы, ылыми-материалистiк кзарас алыптастырады.

Принциптi iске асыру шiн педагог орындайтын негiзгi талаптар:

- Бiлiм мазмнын педагогика, психология ылымдарыны азiргi даму дрежесiне сйкестендiру, жаа дiс-темелер мен жаашыл стаздарды тжiрибесiн олдану.

- Оушыларды ылыми диалектикалы ойлау абiлетiн дамыту, бастауыш мектептi зiнде тек индукциялы ана емес, дедукциялы оытуды енгiзу.

-Шкiрттерге жаа ылыми ымдарды тсiндiру, жйелi трде айталау, пайдалану, олдану, iске асыру.

- Оыту дiстерi арылы оушыларды ылыми дiстермен таныстыру, оларды

iзденушiлiкке, шыармашылыа баулу, зерттеу тсiлдерiн пайдалану шiн кiтаппен,

анытамалармен жмыс iстеуге ынталандыру.

- рбiр ылымны ашан жаалытарын оушылар санасына жйелi трде арапайым ымдармен берiк трде жеткiзу малiмнi негiзгi мiндетi.

- ылымдаы жаалытарды жан-жаты байланыс-тарын крсетiп оушыларды бiлiм дегейiмен штастыру, жаа пн сздердi олдану.

- Белгiлi алымдарды мiрбаянымен, оларды осан лесiмен оушыларды таныстыру.

Жйелiлiк пен бiрiздiлiк принципi. Бл принциптi зектi негiздерi: адам миында сырты дниенi бейнелейтiн зара байланысты тсiнiктер жйесi алыптасанда ана, оны бiлiмi толы жне шынайы болады; оылатын оу материалын белгiлi реттiлiкпен оушылара жеткiзгенде, оларды санасында ылыми бiлiмдер жйесi амтамасыз етiледi; ылыми бiлiмдер жйесi оу материалыны iшкi логикасына жне рбiр оушыны таным ммкiндiктерiне баынышты; оушыларды логикалы ойлауа йрету, дадыларын жйелi трде шынытыру, оларды тласын зiлiссiз, кедергiсiз дамыту. Бл принцип оытуды ылымилыы принципiмен тыыз байланыста боландытан, ылыми бiлiмдер негiзiн оушыларды жйелi трде жне реттiлiкпен ынуы сабатарды мазмныны негiзгi зегi болуы тиiс.

рбiр малiм сабаа зiрлену барысында не саба барысында жйелiлiк пен бiрiздiлiк принципiн жзеге асыру шiн келесi ережелердi назара алады.

- Оу мiндеттерiн оушылар тсiнiп, оу материалын логикалы трыда жйелi абылдауы масатында кесте, сызба, жоспарларды олдану.

- Оу мазмны мен дiстерiнi жйелiлiгiн сатау, бастауыш пен орта, орта мен жоары сыныптардаы оу мазмны мен дiстерiнi бiрiздiлiгiн амтамасыз ету.

- Оу пнi - ылымны кшiрмесi боландытан оушы-лара ылымны жйесiн крсетiп, пнаралы байланыс-тарды пайдалану.

- Брын ындыран бiлiмдi жиi айталау жне жетiлдiру; ыса орытындылауды сабаты басында, барысында жне аяында ткiзу.

- Тек тiл малiмдерi емес, барлы педагогтар барлы сабатарда оушыларды ой бiлдiру дiстерi мен трлерiн баылау; немi оларды з ателерiн тауып, талдауа йрету.

- рбiр таырып, блiм, тарау, пн аяталанда орытын-дылау жне жйелеу сабатарын ткiзу.

- Табиатына байланысты, шкiрттер бiрнеше сабата мегеретiн материалды бiр сабата

''айлаорлыпен'' ындырмау.

- Оушылардан р тарау мен бкiл бадарлама бойынша бiлiм, дады,бiлiк жйесiн мегеруiн

талап ету.

Сонымен, жоарыда сз болан принцип Я. А. Коменскийдi ''бгiнгi оыту кешегiнi бекiтiп, ертегiге жол салады'' сиетiн натылай тседi.

Теория мен тжiрибенi байланыстылыы принципi.Бл принцип философияны ''тжiрибе - танымны iлкi блаы'' аидасына негiзделген. Оны тбiнде кптеген задылытар жатыр: оытуды сапасы мен тиiмдiлiгiн тжiрибе крсетедi, тексередi, анытайды; тжiрибе - аиатты крсеткiшi; трбие мiрмен, тжiрибемен тыыз байланысты; теория мен тжiрибе байланысы оу мазмнына, дiстерiне, трлерiне туелдi; оушыларды мамандыа бадарлау сапасы жоары болса, олар заманауи ндiрiске тез икемделедi.

Осыан орай малiм орындайтын ережелердi атап тейiк.

- Оу - мiр ажеттiлiгi екенiн оушыа тсiндiру, сездiру.

- немi теория мен тжiрибе байланысын крсету, адамзат тарихындаы ылыми бiлiмдердi маызын ашу.

- Оытуда оушылар жала теориялы бiлiм алып ана оймай, сол алан бiлiмдерiн мiрде олдана бiлуiн амтамасыз ету.

- Шкiрттерге з бiлiмдерiн тжiрибеде олдануды йрету.

- Оушыа проблемалы, iзденiс, зерттеу тапсырмаларын орындатып теория мен тжiрибе бiрлiгiн длелдеу, зiндiк жмысты орындауа жне з бетiмен бiлiм алуды йрету.

- р сабата оушылара политехникалы бiлiм беру, туан жердi шаруашылыына лайыты мамандытара дайындау.

- Оушыны оамды ебегi тлiм-трбие, оу масаттарына сай болуы керек.

- Тжiрибелiк сабатарды кмегiмен оушылар теория-лы аидаларды, задар мен ережелердi iс жзiнде тексерiп, ылыми бiлiмдердi мегеруге ммкiншiлiктерiн жасау.

- Оушыларды тжiрибелiк рекеттерi тек мектеп, сынып шеберiнде алып оймай, мектептен тыс мiрмен, ебек-пен штасып отыруы шарт.

Саналылы пен белсендiлiк принципi. Бл принципке негiз болатын задылытар: тек з аылымен абылдаан сапалы да, саналы бiлiм адам бiлiмiнi шынайы зегi болады; оушыларды бiлiмдi саналы трде мегеруi таным рекетiнi белсендiлiгi мен оуа ынталануына, малiм олданатын дiстерге туелдi, ылыми бiлiмдердi мегеруде саналылы, рi белсендiлiк танытан оушылар ана оны тере жне ойларына берiк тоулары сзсiз.

Саналылы пен белсендiлiк принципiн жзеге асыру шiн малiм оыту процесiнде тмендегi оыту ережелерiн басшылыа алады.

- Оушы алдында тран масат пен мiндеттердi аны тсiнуi саналы оытуды шарты боларын назара алу.

- Оушыларды оу материалын тек жаттап ана алмай, оларды мн-маынасын тере тсiнуiн амтамасыз ету.

- р бiр сздi, сйлемнi, ымны мнiн тсiндiру шiн оушыларды бiлiмi мен тжiрибесiн негiзге алу.

- Оушыларды бiлiм алуа деген ынтасын, белсендiлiгiн арттыратындай тиiмдi дiстердi немi олдану, бгiнгi белсендi шкiрт ертегi белсендi оам мшесi екенiн мытпау.

- Оу материалын саналы трде мегерту шiн лi бейтаныс малуматтарды брыннан белгiлi апаратпен штастыра бiлу.

- з бетiмен оуды йрету, таным рекетiнi тиiмдi дiстерiмен таныстыру.

- Бас жне осалы оу материалын ажыратуды йрету, назарларына негiзгi ойларды алу.

- Оушыларды ойлауа йретiп, ''неге'' сраын жиi оюа дадыландыру.

- рбiр оушы тласына аморлы жасау, оны оу пнiн игеретiн субъект ретiнде алыптастыру.

- Оушы бiлiмдерiн тжiрибеде олдануына кмектесу.

Крнекiлiк принципi.Оыту жйесiнде Я. А. Коменский крнекiлiк принципiн оу материалын мегеру ралы ретiнде арастырып, дидактиканы алтын ережесi деп атаан. Оушыларды дниетанымы негiзiнен крнекiлiк арылы жзеге асырылады: олар заттарды зiн немесе бейнесiн, клемiн тiкелей крiп, байап таниды. Бл принциптi соы ылыми жетiстiктер де длелдедi. Мысалы, кру органдары миа есту органдарымен салыстыранда 5 есе, сипалау органдарымен салыстыранда 13 есе кп апарат ткiзедi екен. Кз арылы алан млiметтердi адам жеiл, тез, берiк есте сатайды.

Крнекiлiк принципiн жзеге асырып, оушыларды бiлiм клемiн тередету, ызыушылыын арттырып жне есте сатау абiлетiн шыдау шiн малiм з ойын оушылара натылы жеткiзуi шiн олданатын ережелердi атап тейiк.

- ''Алтын ереже'': круге болатынды - крсету, есiте алатынды - естiрту, сезiне алатынны брiн -оушылар-ды сезiм мшелерiне сездiрту, тйсiк туызу.

- Оушылар затты немесе былыстар мен оиаларды бейнелерiн, клемiн, тр-тстерiн сзбен емес кру арылы рi жеiл, рi тез есте сатайтынын амтамасыз ету.

- олданылатын крнекi ралдарды мiрмен байланысын амтамасыз ету.

- Оушылар тiкелей тйсiну, кру, есту мшелерi арылы ртрлi заттарды формасын, тсiн, клемiн, бейнесiн крiп, дыбысын естуi негiзiнде оларда ой пайда болады.

- Крнекiлiк - крсету масатында емес, логикалы ойлауды дамыту ралы ретiнде

пайдаланылады.

- Оушылар заттарды олымен стап, клемiн, тр-тсiн байап, кзiмен круге жне р трлi дыбысын естуге жадай туызу.

- Крнекiлiк заттар мен былыстарды зiн тiкелей крсетуге ммкiндiк болмаан жадайда да олданылады.

- Крнекiлiктер оушыны былыстарды байауа, абылдауа деген ынтасын оятып, iзденiс дадыларын алыптастырады.

- Крнекiлiк баылай бiлуге, салыстыру, атар оя бiлуге, абстракты ымдарды дамытып, жетiлдiруге жол ашады. - Крнекiлiктi оытуды белгiлi масатына сай олдану.

- Крнекiлiк ралдарын олдану барысында алаш оны бтiндей, кейiн бас жне осалы блшектерiн, соында таы бтiндей крсету керек.

- Крнекiлiктi оушылармен бiрiгiп жасау.

-Крнекi ралдарын оу пндерiнде натылы з орнында оушыларды жас, таным ерекшелiктерiн ескере отыра пайдалану. - Крнекiлiктердi олдануда сан емес сапасына кiл аудару.

Беріктік принципі. Оытуды тиiмдiлiгiн, сапасын жасарту шiн оушыларды бiлiмдерiнi берiк болуы даусыз. Бл принцип кптеген тжiрибелiк жне теориялы задылытара сйенедi: оушыларды бiлiм мазмнын мегеруi мен танымды дамуы, оу процесiнi зара байланысты екi жаы; бiлiм берiктiгi оушыны малiмге, оу пнiне, жалпы оуа деген субъективтi атынасына туелдi; оушыларды бiлiм берiктiгi оытуды йымдастырылуы, трi, дiстерi, уаыты арылы амтамасыз етiледi; ызыты жне маызды материал за рi берiк есте саталады.

Осы принциптi iске асыру шiн малiм бiрнеше ережелердi орындауы ажет.

- Оушылар бiлiмдерiн сабатар барысында; таырып, тарауды оыту аяталан жадайда; тосан мен оу жылыны басында, соында айталауды немi йымдастыру.

- азiргi мектеп жаттаудан ойлауа кшуiне байланысты оушыларды жадын зорламай, бiлiмдi санасы мен сезiмдерiмен абылдауды йрету.

- Жасы тсiнбегендi оушыны есiнде сатауына жол бермей, тек саналы бiлiмдi жадында сатату.

- Басты, негiзгi идеялар мен ымдарды есте сатауды амтамасыз ету шiн оушыларды анытамалармен, энциклопедиялармен жмыс iстеуге машытандыру.

- Оыту жйесiнде трлi (ауызша, жазбаша, лабора-ториялы-практикалы жмыстары) жаттыу жмыстарын йымдастыру.

- Оуа, бiлiмге ынта-ыылас, ызыушылы, малiмнi зiне сенiмi болса, оушыларды оу-таным рекетi ерiктi, уанышты болып, бiлiмдерi за уаыта дейiн саталады. - Бiлiмнi берiктiлiгiне кедергi жасайтын сабаа кешiгу, келмеу, саба кезiнде бос не баса нрселермен шыл-данып отыру, жалаулыа жол бермеу.

- Логикалы трде берiлген, алынан, айталанан бiлiмдер мен бiлiктер байланыссыз апаратпен салыстыранда берiк екенiн мытпау.

- Оушыларды ерiктi жне ерiксiз зейiнiн тиiмдi пайдалану: тiкелей сынысты орнына ызыты тапсырма, тртiпке шаыру орнына мысал, маал-мтелдердi олдану.

- Оушыларды алан бiлiмдерiнi берiктiлiгiн ныайту-ды р трлi дiс-тсiлдерiн (сезiмге толы гiме, заманауи крнекiлiктер, техникалы ралдар, оу ойындары, пiкiр таластар) iске асыру.

- Жаттыуларды орындаан кезiнде оушылар шаршауыны алдын-алу.

- Жаа оу материалын ескi, таныс апаратпен байланыстыру.

- Оушыларды з бiлiмiн алу мен тексеруге бейiмдеу.

Оытуды аталмыш ережелерге баындыру - оушылар бiлiмiнi за уаыт бойы есте саталуын, сол бiлiмдi з мiрiнде пайдалануын амтамасыз ету.

Сйкестік принципі.Бл принцип асырлар бойы жинаталан педагогты тжiрибеге негiзделiп, оушылара жеке-дара арауды талап етедi.

Демек бл оушыны бойында бар бiлiм, бiлiк, дадылар дегейiне сай жаа апаратты ана мегере алады. Сйкестiк принципiн длелдейтiн задылытар: оыту жас жне дара ерекшелiктерге, оу процесiнi йымдастырылуы мен дiстерiне туелдi; аыл-ой дамуы мен алашы бiлiмдерi жетiк оушы жаа материалды тез мегередi, оудаы иыншылытарды жою баланы мiнез-лына, абiлеттерiнi алыптасуына, бiлiмiнi сапасы мен нтижелiлiгiне о /дрыс/ ыпал етедi.

Сйкестiк принципiн жзеге асыру шiн орындалатын ережелер:

- Оайдан иына, таныстан бейтаныса, жеiлден крделiге кшiп оыту.

- Бiлiм беруде оушы рашан дара, зiнше ерекше екенiн мытпау.

- Балаларды аыл-ойы, абiлеттерi мен ммкiндiктерi ртрлiлiгiн ескере оыту.

- Оуда барлы оушылар табыса бiрдей жетуiн талап етпеу, алдыы дайынды дегейiне сйену.

- Оушыны жас ерекшелiктерiне сйкес дiстердi анытау.

- Оушылардан ммкiн еместi талап етпеу, тапсырма те жеiл де, те иын да болмауын

ойластыру.

- Оыту жылдамдыы озат оушыны тотатпай, лсiз оушыны iлгерi тарту масатын кздеу.

- Жаа крделi материалды ткенде озат оушыа, айталаанда орташа жне нашар оушыа сйенiп оыту.

- Е крделi бiлiмдi игерту шiн аналогия, салыстыру, тедестiру, арсы оюды пайдаланып оушы ойын оздыру.

- Жалпы задар мен задылытарды тсiндiру иын боландытан, ртрлi пнаралы байланыстар арылы сол задылытарды крiнiсiн айындау, методологиялы бiлiмдердi сiiрту.

рбiр малiм оыту процесiне байланысты бiлiм беру, трбиелеу жне дамыту ызметiнде немi дидактикалы принциптердi басшылыа алуы шарт.

Бекіту сратары:

3. 4. Жйелiлiк пен бiрiздiлiк принципi деген не?

йге тапсырма :

дебиеттер:

1.С.Б.Бабаев, Ж.К.Оалбеков. Жалпы педагогика.Алматы-2005ж

2.Ж.Б. оянбаев, Р.М. оянбаев. Педагогика. - Алматы, 2000. 213-2206.

3. Т.Сабьфов. Оыту теориясыны негіздері. - Алматы, 1993. 21-366.