Дріс 5. «Педагогикалы риторика» курсын оытуды трбиелік негіздері

«Педагогикалы шешендіктану» курсын оытуда, е алдымен, тілдік мдениетке йрету, адамгершілік аидаттар арылы ізгі арым-атынаса йрету деп тсінген абзал, себебі Д.С. Лихачевті пікірінше: «...язык человека – точный показатель его человеческих качеств, его культуры». Адамны арым-атынас мдениетін алыптастырар бірден-бір ылым саласы – шешендік нер, яни риторика болып табылады. Шешендіктануды трбиелік ырлары жайында кптеген алымдар тарапынан айтылан ой шындарынан аталмыш ылым саласыны трбиелік ндылыына кз жеткіземіз. Белгілі алым-зерттеуші З.И. Курцева шешендікке йретуді трбиелік ырлары жайында тмендегідей тжырым айтады: «Роль непрерывного курса риторики в воспитании и развитии личности» [107, 26 б.]. Ал ресейлік шешендік нер тарихы мен теориясын зерттеуші таы бір алым В.И. Аннушкин бл турасында былай дейді: «Речевое (риторическое) воспитание не есть воспитание "контактности" или "коммуникабельности", оно предполагает прежде всего философичность и образованность, ответственность за сказанное или написанное слово, нравственно-этическую основу поступков» [108, 41 б.]. Сол секілді зге де алым-діскерлер пікірі осыан келіп саяды:«В настоящее время риторическая культура понимается как «гуманистическая культура в целом, переведенная в форму речевой деятельности, направленной на поиск истины, совершенствование и духовное обогащение личности» [109], «Риторическую культуру определяют и как «культуру мыслеречевой деятельности – мысль –слово – поступок» [110]. Тптеп келгенде, риторикалы мдениет адама з мірін пайымдауа йретеді, «Мен кіммін?», «Мен андаймын?», «Мені масатым андай?», «оршаан мір мен ортаны жасарту, ізгілендіру жолында мен не істей аламын?» деген сратара жауап іздей отырып, оны зін-зі саналы трде тануына жол ашады. Сондытан да азіргі тада риторикалы білімді, яни адамгершілігі мол, тлалы арым-атынас абілетіне ие, диалогты негізде мдени, зара сыйластыа толы арым-атынас жасауа бейімді ксіби педагог тланы трбиелеу – зекті мселелер атарында.

Педагог-шешенге ойылатын талаптар:

– Педагог іс-рекетіні (сйлеу кезіндегі) барлы кезедеріндегі тілдік жауапкершілік: сйленер сз мазмны мен оны жзеге асыруды (айту немесе жазуды) алдын-ала ойластыру, з тілдік мінез-лын ркез баылауда стау;

– Педагог сзі мен ісіні зара берік байланысы;

– Педагогті мдениетті, кішіпейіл сйлеуі – шкірттеріне деген мейірбанды жне рмет сезіміні крінісі;

Міне, осылайша, болаша педагог мамандарды педагогикалы шешендіктанумен сусындату рдісінде оларды рухани мдениетін алыптастыруа байланысты алуан трлі міндеттер з шешімін табады деп ойлаймыз:

– стазды жне адамгершілік парыз, лтына жне Отанына деген сйіспеншілік, стазды имидж; ар-намыс, слулы, ділдік жне т.б. асиеттерді трбиелеу;

– оршаан ортаа, оама, жеке тлаа, сондай-а шкіртке деген игі кзарас орнату, толеранттылыа трбиелеу, сыйласымды зара іс-рекетке йрету;

– атыгездіктен, жаландытан, ділетсіздіктен жне т.б. жаымсыз асиеттерден бойын аула стау.

Жоарыда айтып кеткеніміздей, рухани-риторикалы идеялар, станымдар бір-бірімен тыыз байланыста болады. Олар студенттерді курс барысында танысатын ым-тсініктер мен сыныс, ереже, кеес жне т.б. секілді олданбалы дадылардан крініс табады (мысалы, пікірталас трлері туралы тсінік, пікірталасты жргізушіге арналан ережелер немесе т.б.)

«Педагогикалы шешендіктану» курсын оыту дерісінде студенттерді рухани трбиелеу жмыстары алуан трлі діс-ралдар арылы жзеге асырылады. Оларды е негізгілері:

– Саба барысында ке олданылатын рухани сипаттаы проблемалы сратар (мысалы, ріптесіні жмысы, сырт пішіні немесе мінез-лына мдениетті, кішіпейіл трде баа бере аласы ба? Себебі шындыты, яни зіні шынайы ойыды айта трып, адамды ренжітіп алмау те маызды. Бл – педагогті негізгі асиеті болуы тиіс. Осы сияты проблемалы сратар педагог-студент бойында сйлеудегі кішіпейілділікке жауапкершілікпен арауды йретеді);

– Педагогтік іс-рекеттегі арым-атынас тжірибесін пайымдау баытындаы тапсырмалар («Сзді клдіретін, жбататын, жылататын, ренжітетін немесе т.б. жадаяттарынан мысалдар келтір» («Малім болу – нер» сзін длелдеу масатында), «з біліміе, тжірибее сйене отырып, сзді мн-маызы туралы айтып бер». Мндай тапсырмалар сз маынасын зерделеуге, оан тере ілуді крсетеді);

Рухани, адамгершілік сипаттаы трлі шешендік тапсырмаларды, жадаяттарды шешуге баытталан тапсырмалар («з замандастарыны сздерінде жаргонды сздерді пайдалануына алай арайсы?». Мндай тапсырмалар сйлеудегі жауапкершілік пен толеранттылыа трбиелеуге арналады). Сан-илы тілдік жадаяттарды сипаттауда студенттер трлі студенттік конференциялар йымдастырады. Олар з салаларына атысты біреуі филолог, біреуі математик, біреуі загер, т.б. болып, р трлі баяндамалар жасап, педагогтік мінез-лыа бейімделеді, арым-атынасты алуан жадайларын ескере отырып, зін алыптастырады. Осы сияты жаттыулар арылы студенттер бір-бірін тсінуге, аудиторияны атысымды ниеттерін аарымпаздыа, жасы тыдаушы болуа йретеді;

– «Педагогикалы шешендіктану» курсында жргізілер ойындар мазмнында сайыскерлік элемент болады да, ойын барысында белгілі бір жеімпаздарды анытау – бл ойындарды басты ерекшелігі боп табылады: кім (немесе андай топ) тезірек (кбірек, батылыра, кілдірек, длірек немесе т.с.с.) айтады (срайды, оиды, ойлап табады немесе т.б.). шешендіктану сабатарында олданылатын пікірталас ойындары студенттерді есту жадысын, байаыштыын, апаратты абылдау абілетін дамытып, оларды арым-атынаса жаттытырады, аудиторияда тиімді де игі алып-кй орнатып, студенттерді эмоционалды шаршауын жояды. Трлі пікірталас ойындарында трлі тілдік жадаяттардан шыа отырып, студенттер

– исынды ойлауа,

– з іс-рекетін жоспарлауа;

– схбаттасушысыны уж-ниетін ааруа;

– з ойлары мен сезімдерін игеру ралдарын мегеруге;

– тлалы жне топты арым-атынаса йренеді.