ылыми мааланы кіріспесін

Кіріспе – р нрсені басталу жайы (С.Н.Ожегов, Словарь русского языка). Бл блім екі бет клемінде болады да, жоба таырыбыны зектілігін сипаттайды. Сондай-а, жмыс масатын айындап, негізгі міндеттер мен оны шешу дісін белгілейді. Таырып жаалыы, ндылыын, оны теориялы жне практикалы мселелерді шешу ммкіндігін сынады.

  • Кіріспеде (кемінде 2 бет): тадалан зертеу таырыптарыны ккейкестілігі, масаты, тапсырмалары келтіріледі;
  • Кіріспе жаа беттен басталады, 3- ші бет болып нмірленеді;
  • Бет нмірлері бетті тменгі блігіні, о жаында крсетіледі.


Мтінді рсімдеуді жалпы ережесі.

 

  • Мтін компьютерде терілу керек.
  • Сызы клемдері: сол жа-2,5 см, о жа – 1 см, жоары – 2 см, тменгі – 2 см.
  • ріп- Times New Roman KZ Times New Roman 14 кегль;
  • абзац болу керек;
  • жол араашытыы- біратарлы;
  • кіріспе, р жаа тарау, орытынды, дебиеттер тізімі, осымша жаа беттен басталады;
  • тарау тармашалары жаа беттен басталмайды, бірінен кейін бір жазылады, олар аздаан араашыты арылы ажыратылады;
  • ылыми жобаны р блімні атауы майлы ріптермен, ортаа жазылады. Тараулар мен тармашаларды жазу кезінде міндетті трде оларды нмірі (1.2., 1.1.,1.2. ) крсетіледі.
  • ылыми жобаны жазу кезінде беттерді нмірленуі жне жобаны жекелеген блімдеріні орналасу реттілігі саталу керек,
  • Мтінде міндетті трде пайдаланылатын дебиеттерге сілтеме берілуі керек. (тртбрышты жашада).
  • Теориялы блімні бет саны 20 беттен кем болмау керек;
  • орытындыда (кемінде 1 бет) жмысты негізгі нтижелері жне оларды негізінде жасалынан орытындылар, жмыс нтижелерін ылыми жне практикалы масатта пайдалану бойынша сынымдар болады;
  • Пайдаланылан дебиеттер жмыс соында жалпы тізіммен келесі тртіпте беріледі: авторды тегі, аты- жні,маала жне журнал атауы(журнал маалалары шін),журнал жне кітап атауышыан жері жне баспасы (кітаптар шін),шыан жылы, шыу нмірі, беттері.
  • дебиеттер алфавиттік тртіппен орналасады;
  • осымша (егер ажет болса) дебиеттер тізімінен кейін орналасады жне карталар, суреттер, сызбалар, кестелер, диаграммалар, млімет кестелері болуы ммкін. осымшалар да мтінде кездесуіне арай орналасады жне нмірленеді.

23) ылыми мааланы пайдаланан дебиет тізімін дайындау

Жмысты соында міндетті пайдаланан дебиеттер тізімі болады. Пайдаланан дебиеттер осы жмыса атысты мселелер бан дейін де арастырыландыын крсету масатын кздейді. Пайдаланан дебиеттер тізімін рсімдеген кезде де ателер кездеседі. Авторефераттарды, диссертацияларды атаулары, авторларын рсімдеуде иындытар болады. Наты беттер, сілтемелер крсетілмейді. Мндай ателіктерді рдайым ескеріп, ылыми жоба нтижиелі болу шін болдырмау ажет.

Кейде ылыми жобаларда [46], [95] – деген дебиет крсеткіштері беріледі. Ал жмыс соында оушы пайдаланан 10 ылыми дебиеттер сынылан. Демек, бл крсеткіш оушыны дайын дипломды, магистрлік диссертациядан кшіргендігінен туан кемшілік. ылыми ебектерде сілтеме жасаан те орынды. Біра ттас кшіріп алу бл оушыа андай трбие береді. ылыми жоба бірнеше алымдар ебегіні кшірмесі деген кзарас алыптасуы ммкін деген сз.

Пайдаланылан дебиеттер тізімі алфавиттік ретпен авторды фамилиясяна байланысты орналастырылады, зге дебиеттер аталуына байланысты тізіледі.

1. Аманжолов С., Бегалиев . аза тіліні грамматикасы. Оулы. –Алматы: азбірмембас., 1943. –136 б.

2. Емлесі иын сздер (Мектеп оушыларына арналан анытамалы сздік). раст.: Н.Улилы, .Жаманбаева, .Кдеринова. – Алматы: «Балауса», 2000. – 512 б.

3. азастан лтты энциклопедия. 1 том. – Алматы: «аза энциклопедиясыны» бас редакциясы, 1975. – 719 б.

4. ордабаев Т. Тарихи синтаксис мселелері (Х-ХІІІ асырлар материалдары бойынша). Монография. – Алматы: ылым, 1964. –244 б.

5. Мамытбеков . рмалас сйлемдерді кейбір мселелері // аза тілі жне дебиеті. Аспиранттар мен ізденушілер жинаы. ІІ шыуы. –Алматы, 1971. –74-77 бб.

 

24) ылыми мааланы концептуалды моделін дайындау

  • Жоба рылымы:
  • Таырыпты зектілігі;
  • Масаты, міндеті;
  • Болжамы;
  • Зерттеу кезедері;
  • Эксперимент дістемесі; Зерттеу жаалыы;
  • орытынды.

жобаны рылымы - з есебінен осы басару рылымы крделі іс-шаралар жаласы амтамасыз ету шін компанияны ажеттілігі шін те маызды ата шектеулер бойынша экспозиция йлестіру жне интеграциялау Жмысты ны кестесі мен сапасы.

Жмысты зерттелу блімі - – зерттеу жмысыны зекті блігі. Негіз – бір нрсені тп-тркіні (аза тіліні сздігі,1999). Жалпы, клемі – 15-18 бет. Таырып мазмныны ашылуына арай негізгі блім тараулара, тараулар іштей бірнеше тарма-тармашалара жіктелуі ммкін. Жоарыда айтылан трлі діс-тсілдерді барынша ашылуына негіз жауап береді. Мнда ала ойылан масат пен оан жетудегі міндеттерді шешу кзделеді. Негізде, алдымен, таырыпа атысты тілші-алымдарды білдірген ой-пікірлері талданады, олара деген зерттеушіні зіндік кзарасы білдіріледі. Кейіннен таырыпты теориялы ыры наты фактілермен, материалдармен длелдене отыра сараланады. Наты алынан нтижелерді талылау да осы негіз ішінде іске асып отырады. Сонымен атар жмыс нтижесін білдіретіндей тжырымдар тиянаталады. Безендірілген материалдара (сызба, кесте, фотосурет, суреттер) да жол ашылып, оларды кеінен крсетуге ммкіндік туады. Пайдаланылан дебиетке сілтемені тртбрышты жашада беру керек, мысалы: Мтінде кездесетін сілтемелерге орай нмірлеу жйелі болуы тиіс.

орытынды - логикалы ой орыту арылы алынатын жаа пікір (азастан лтты энциклопедиясы). «аза тілі сздігінде» орытынды белгілі бір істі орытындысы, байламы, шешімі деп тсіндіріледі. Клемі де аз: бір бет. Біра мнда баяндалан жмысты нтижелері, соны негізінде жасалан орытындылар санамалап берілгені абзал. Сонымен атар ылыми жне практикалы масаттаы наты сыныстар боланы жн.

Экспериментальды (практикалы блім) зерттеумселелер мнісін тсіндіретін немесе оны шешуге ммкіндік беретін ылыми дістерді пайдалануды болжайды. Зерттеу жмыстарыны бл кезеі маызды болып табылады, бл кезеде жоба авторы зіні шыармашылы ммкіндігін крсете алады. Бл кезеде эксперименттер, байау, сауалнама, гімелесу, сра ою, интервью алу т.б. зерттеу дістері пайдаланылады. ылыми зерттеуді жргізу кезінде дрыс апарат алу шін бір емес, бірнеше дістер жиынтыы олданылады.

ылыми болжам – зарттеу себебін туызатын болжам.

Егар ылыми болжам зерттелетін фактімен дл келсе, оны ылымда теория немесе за деп атайды. Таным процесінде рбір ылыми болжам тексеріліп, нтижесінде ылыми болжам салдары баыланатын былыспен сйкес келетіні, берілген ылыми болжамны баса ылыми болжама арама – айшылы туызбайтыны аныталады.

Жаа деректерді жинаталуымен бір ылыми болжам екіншімен, егер осы жаа деректер ескі ылыми болжаммен тсіндірілетін болса немесе арама-айшы келсе ана ауыстырылады. Бл жадайда ескі ылыми болжам тгел алынбайды, тек ана жнделіп, натыланады. Натылау жне жндеу шарасынан ылыми болжам заа айналады.

 

25. Интервью— ксемсз жанры, журналисті бір не бірнеше адаммен андай да бір зекті мселе тірегінде схбат жргізуі. Интервью барысында белгілі бір оианы, былысты мн-мазмны маман гімелесушіні тсіндіруі, айтуы бойынша тере ашылады. Интервью жанры, негізінен, хабарламалы интервью жне тсідірмелі интервью болып екіге блінеді. Оларды зі іштей жіктеледі.

· Хабарламалы интервью тріне — тілші мен гімелесуші екеуіні сра-жауап тріндегі диалог интервью тілшіні бір ана срау беріп, оан гімелесушіні затау жауабы монолог интервью, гімелесуші айтаныны мазмны ана тйіліп берілетін мазмндама интервью жатады. Бларда тсіндіру талдау болмайды, схбатты есебі ретінде ана танылады.

· Тсіндірмелі интервью трлеріне — интервью суреттеме, баспасз маслихатты дгелек стел басыдаы гіме, брифинг, анкета жатады. Бларда дерек, оиа, былыс хабарланып ана оймайды, оларды ыр-сыры кеірек тсіндіріліп, крделі жайттара тсіндірме беріледі.

Брифинг схбат берушілерді сынымен, жрта ажетті нрсені тсіндіріп ою ниетімен ткізіледі. Баспасз мслихатында кптеген баралы апарат ралдары (БА) кілдері атысуымен бір сала немесе лденеше маманмен атар схбат жргізіледі. Журналистер кезекпен срау ойып, схбаттаушыпар оан жауап береді. Дгелек стел басындаы гімеде наты бір проблемамен айналысатын мамандар шаырылып, олара атар сратар ойылады да, жауаптары тыдалады.

Интервью дісі - леуметтік психологиялы зерттеу дістеріні бірі.

Мнда зерттеуші (интервьюер) сыналушымен (респонденті) гімелеседі, жол-жнекей оны сз саптауына, трлі реакцияларына, ілтипатына зер салып отырады. гіме белгілі сраты айналасында, зерттеуші кздеген масата орай, арнаулы жоспар бойында жргізіледі. Зерттеуші сыналушыны ниетін ас-абаынан біле алатындай дісой, тсілшіл, білгір кісі болуы ажет. Интервью дісінде анкета арылы аныталуы иын, са-тйек детальдармен мселені тп-тркінін аша тсуге ммкіндік туады. Осы діс арылы жиналан материалды объективтілігіне ерекше мн бермейінше болмайды. йткені зерттеушіні гімесіне ыыласталан адам кейде жаса, екі шты мліметтер беріп оюы ытимал. Зерттеуді натылы талап-тілегіне орай интервью бірнеше трлерге блінеді. Ол жеке адамдармен (дара интерьвю), сондай-а арнайы йымдастырылан топтармен де (семья улеті, комсомол активі, дос жарандар тобы т.б.) жргізіледі. Интервьюды стандартты (алдын-ала жасалан наты программа бойынша), лкен таырыпты тірегінде рылан дейтін трлері де бар.

 

26. Фокус-топтар дісі - XX асырды 60-жылдарыны соында пайда болан саяси леуметтану ылымыны сапалы дісі. азіргі кезде маркетингтік зерттеулерде кеінен олданылуда. Саяси леуметтануда андай да бір оиаа сараптамалы баа беру ажет жадайда олданылады (мысалы, сайлау стратегиясын тадауда, айматы, ауданны трындарымен кездесу барысында кездесетін сратарды анытауда жне таы баса). Мні жаынан фокус топтар - талыланып отыран сала бойынша сарапшы болып танатын адамдардан схбат алу. Кез келген схбат трі сияты мнда да, алдын ала жоспар рып, пікір алмасуа ажетті сратарды зірлеп алу ажет. Бл діс фокус-топ модераторыны суырып салмалыына жол береді. Фокус-топты зерттеулер масаты андай да бір мселе бойынша пікір алуандыын анытау болып табылатын бірнеше пікір алмасудан трады.

Фокус-топ — рылымды емес сипаттаы апарат алу масатында модераторды басаруымен ткізілетін респонденттерді кішігірім тобы. Бл дісті мні — р трлі ттынушылар тобыны ойларын айындау.

Фокус — топ таламдары, ажеттіліктері, ойлары р трлі болып келетін респонденттерден трады. Топпен жмыс затыы 1,5-2 саата созылады. Toп 8-12 адамнан трады. Топты жмысын басарушы модератор атысушыларды назарын наты мселеге бейімдеп отырады.

Фокус-топтарды болашата санды трде анытауа болатын болжамдарды анытау жне жаа тауар тжырымдамасын тексеру шін пайдалану тиімді.

Барлы сапалы дістемелер ішінен соы кездері е кп тараланы фокус-топтар болып табылады. Бл - зерттелетін объект жнінде апарат алу масатындаы топты пікір алысулар. Соысы оларды масат - белгілі бір кзарасты жеісі болып табылатын ылыми немесе саяси пікір алысулардан згеше етеді.

Фокус-топты жргізушісі модератор деп аталады. Модераторды жмысы жоары біліктілікті ажет етеді, кбінесе фокус-топты ксіби психологтар немесе социологтар жргізеді. Модераторда тере схбатта гайд деп аталатын пікір алысуды жалпы жоспары болады. Біра, тере схбата араанда, фокус-топта гайд одан да тмен натыланан. детте, ол компьютермен терілген мтінні 2 бетін алады. Фокус-топты зі 2-2,5 саат жргізіледі. Бл модераторды суырып салма абілетіні лкен рлін крсетеді. Модератор фокус-топты ымбат уаытын тек ана зерттеу масаттары шін пайдалануды амтамасыз етіп, ызыты пікір талас тудырып, рбір атысушыдан барынша кбірек пайдалы апаратты “сыып алып”, гайдты барлы сратары бойынша “пікірлер таратуды” белгілеу тиіс. сіресе кез келген топта таныс емес адамдар арасындаы гімеде кездесетін “лидерді басу” міндеті трде иындыа келеді. Модератор те шамада, пікір алысу шін барлы атысушыларды гімеге тартуы тиіс, йткені оларды райсысы апаратты бірегей айнар кзі болып табылады.

Фокус-топтар аудио немесе бейнепленкаа жазылады, жазбалар негізінде арнайы дістемен тсіндіру (транскриптер), резюме мен есептер дайындалады.

 

27. Дискуссия (лат. discussio) - пікірталас, белгілі бір мселе бойынша пікір сайысы[1], андай да болсын мселені немесе зара байланысты мселелер тобын білікті тлалармен бір ммілеге келу шін талылау.[2]

Пікірталас (дискуссия) те ежелден белгілі, орта асырларда те ке олданылды (мысалы, пікірталас арылы шындыты табу). Бл дісті негізгі ызметі белгілі бір мселе бойынша кзарастарды пікірталасы арылы жаа білімді игеру, з пікірін бекіту болып табылады. Дискуссияны міндетіне таным процесін дамыту, стимулдау жатады.

Айтысу, станымдарды арама-айшылыы, талыланып отыран материалды мазмнына ерекше маыз беру секілді пікірталас лементтері оытуды барлы формаларында тіпті лекцияларда да олданылуы ммкін. Пікірталас-лекцияларда детте ктерілген мселеге арама-айшы кзарастары бар екі оытушы шыады немесе артистік дарыны бар бір оытушы шыады. Бндай жадаятта дауысты згерту, маска пайдалану тсілдері де олданылады.

Пікірталаса ммкіндігінше оытушылар емес, студенттерді атыстыру керек. Бл жадайда леуметтік механизмдерді алыптастыратын белгілі бір топтар рыланы дрыс. Олар іс-рекетті жаа дістерін кшейтеді немесе жаа тсілдерді ойлап табады.

Дискуссиялы дістерді тиімді трде жзеге асыруды бір жолы пікірталаса тсушілерді алдын ала білікті дайындыы болып табылады. Оан ктерілетін мселе бойынша ажетті білімді жинатау, з ойын шбалаы емес, ыса да нса жеткізе білу, зіні эмоциясын баылай білу, сраты на рі аны ою, оппонентті ой-тжырымына рметпен арау т.с.с. жатады.

Дискуссиялы дісті тек гуманитарлы пндерді жргізу барысында пайдаланан тымды деген пікір жаса, йткені бл дісті тарих, леуметтану, этика, дебиет сынды пндермен оса химия, физика, биология т.б. пндерді ткізу шін олдануа бден болады. Бл жадайда дискуссия ылыми-танымды пікіралысуа айналу керек.

Соы кездері аралы жне орытынды баылауды тест арылы ткізу студенттерді сйлеу абілетін, ойын жеткізе білу абілетін тмендетті деген пікір айтылуда. Сондытан практикалы сабатар барысында бл дісті пайдалану – жоарыда айтылан зекті мселені тиімді шешімі.

Бл дісті трбиелік мні де жоары. Оны кмегімен білім алушыларды мінез-лы, темпераменті, есте сатау жне ойлау абілеті сияты танымды процестерді диагностикалаумен атар, оларды тртібін, рекетін, зін-зі стай алу абілетін трбиелеп, дамытуа ммкіндік туады.

Дискуссия таырыбын тадаанда тере мазмнды таырыптармен атар, адамгершілік мселелері, адамдар арасындаы арым-атынас жнінде пікірталастыруа болады. Сонымен, пікірталас (дискуссиялы) дістері – тек оыту ана емес, сондай-а, трбие тсілі болып табылады.

Топты дискуссияда бірнеше фазалар олданылады:

1. Бадарлану. Дискуссияны мселесімен масатын анытайды. Аныталан мселе барлы топ мшелеріне тсінікті болу ажет.

2. Апарат жинау. атысушылар з ойларын, сезімдері мен жаа идеяларын бліседі.

3. Реттестіру. Апартты жинау барысында нтижелі баалау.

4. Дискуссияны аяталуы. орытынды шыару, алынан нтижелерді салыстыру

 

28. Этнография термині кне грек тіліндегі «этнос» – халы, «графейн» – жазу, тсіндіріп жазу дейтін маына беретін сздерден жасалан.
Кей кездерде этнография ылымы зерттейтін, айналысатын объектілерді арастыратын ылыма этнология термині де олданылан. Біра бл термин дниежзілік шеберде этнография терминіні баламасы ретінде айналыма жаппай кіре алан жо.
азіргі ылымда дние жзі халытарын зерттейтін ылым атауы ретінде этнография термині абылданан. Этнографияны зерттеу обьектісіне жер бетіндегі барлы лттар, халытар саныны аз-кптігіне, даму дрежесіне, ертедегі немесе азіргі лтты ерекшеліктеріне арамастан жатады. р этноса тн белгі – оларды елеулі тратылыы: детте олар кптеген жз жылдытар бойы саталады. р этносты белгілі бір ішкі бірлігі болады, сондай-а оны осындай типте пайда болан баса барлы этностардан айырып тратын згеше сипаты болады.

Зерттеу жмысыны масаты: этнография ылымыны дамуын зерттеу
Зерттеу масаттарына сай келесі міндеттер аныталды:
- азастанда этнографияны ылым ретінде алыптасуыны алы шарттары
- Академиялы этнографияны тратануы мен дамуы
- 1940-50 жж этнографиялы зерттеулер тарихы
- 1960-80 жж этнографиялы білімдер
- Туелсіздік жылдарындаы этнология ылымыны даму ерекшеліктері

 

29. Барлы сапалы дістемелер ішінен соы кездері е кп тараланы фокус-топтар болып табылады. Бл - зерттелетін объект жнінде апарат алу масатындаы топты пікір алысулар. Соысы оларды масат - белгілі бір кзарасты жеісі болып табылатын ылыми немесе саяси пікір алысулардан згеше етеді.Фокус-топтар рамы (6-дан 12-ке дейінгі рбір адам) зерттелетін жиынты ішіндегі пікірлер, кіл-кй, ажеттіліктер, таламдар айырмашылыын барынша крсету шін іріктеп алынады (фокус-топты іріктеп алу рекруттеу деп аталады). Сонымен бірге, топтар ішінде жасы немесе білім дегейі бойынша лкен айырмашылытара жол берілмейді. Олай болмаанда, фокус-топтар дісінде апарат алуды аса маызды тсілі болып табылатын топты динамика жмыс істемей алуы ммкін.Фокус-топты жргізушісі модератор деп аталады. Модераторды жмысы жоары біліктілікті ажет етеді, кбінесе фокус-топты ксіби психологтар немесе социологтар жргізеді. Модераторда тере схбатта гайд деп аталатын пікір алысуды жалпы жоспары болады. Біра, тере схбата араанда, фокус-топта гайд одан да тмен натыланан. детте, ол компьютермен терілген мтінні 2 бетін алады. Фокус-топты зі 2-2,5 саат жргізіледі. Бл модераторды суырып салма абілетіні лкен рлін крсетеді. Модератор фокус-топты ымбат уаытын тек ана зерттеу масаттары шін пайдалануды амтамасыз етіп, ызыты пікір талас тудырып, рбір атысушыдан барынша кбірек пайдалы апаратты “сыып алып”, гайдты барлы сратары бойынша “пікірлер таратуды” белгілеу тиіс. сіресе кез келген топта таныс емес адамдар арасындаы гімеде кездесетін “лидерді басу” міндеті трде иындыа келеді. Модератор те шамада, пікір алысу шін барлы атысушыларды гімеге тартуы тиіс, йткені оларды райсысы апаратты бірегей айнар кзі болып табылады.

 

30. Интервью дісі - леуметтік психологиялы зерттеу дістеріні бірі.

Мнда зерттеуші (интервьюер) сыналушымен (респонденті) гімелеседі, жол-жнекей оны сз саптауына, трлі реакцияларына, ілтипатына зер салып отырады. гіме белгілі сраты айналасында, зерттеуші кздеген масата орай, арнаулы жоспар бойында жргізіледі. Зерттеуші сыналушыны ниетін ас-абаынан біле алатындай дісой, тсілшіл, білгір кісі болуы ажет. Интервью дісінде анкета арылы аныталуы иын, са-тйек детальдармен мселені тп-тркінін аша тсуге ммкіндік туады. Осы діс арылы жиналан материалды объективтілігіне ерекше мн бермейінше болмайды. йткені зерттеушіні гімесіне ыыласталан адам кейде жаса, екі шты мліметтер беріп оюы ытимал. Зерттеуді натылы талап-тілегіне орай интервью бірнеше трлерге блінеді. Ол жеке адамдармен (дара интерьвю), сондай-а арнайы йымдастырылан топтармен де (семья улеті, комсомол активі, дос жарандар тобы т.б.) жргізіледі. Интервьюды стандартты (алдын-ала жасалан наты программа бойынша), лкен таырыпты тірегінде рылан дейтін трлері де бар.