Леуметтік педагога ке жне тар маанасына анытама берііз

«леуметтік педагог» мамандыыны аталуыны зі «педагог» сзінен туындайды. Сондытан леуметтік педагог мамандарын педагогикалы оу орындарында дайындап шыарады. Бл екі мамандыты да теестіріп отыратын нрсе - оларды екеуіні негізгі назарыны объектісі бала жне оны дамуы мен леуметтік алыптасуы болуында. Соан арамай, бл мамандытар бір-бірінен ерекшеленеді де. Оытушы зіні негізгі білім

берушілік ызметін орындаса, ал леуметтік педагог оушыны оама бейімделуін басты назарда стайды. леуметтік педагогті ызметіні объектісі - леуметтендіруге мтаж болып табылатын балалар мен жастар болады. Бан бойында ртрлі интеллектуалды, педагогикалы, психологиялы ауытулары бар балалар (кзі крмейтін, естімейтін, аыл-есі кемтар жне т.б. балалар) да жатады. леуметтік педагогті ызметіні масаты - баланы дрыс сіп жетілуі мен дамуына психологиялы ммкіндіктерді жасау.Мамандануды негізіне леуметтік педагог ызметіні баыттарына икемділік танытан тип тлалары алынады. Осыан байланысты мынадай мамандарды ажыратып крсетуге болады:

-девиантты мінез-лыты жасспірімдермен жмыс істейтін леуметтік педагогтар;

-мгедектермен жмыс істейтін леуметтік педагогтар;

-жетім балалармен жмыс істейтін леуметтік педагогтар;

-ашын балалармен жмыс істейтін леуметтік педагогтар жне т.б.

леуметтік педагогті бгінгі тада ызмет ету салалары те ауымды. Олар: білім беру мекемелері, жастар ісі жніндегі комитет мекемелері, денсаулы сатау мекемелері (балалар ауруханалары, психикалы ауру балаларды арнайы ауруханалары, наркоман балалар санаторийлері жне т.б.), халыты леуметтік орау мекемелері, ішкі істер блімі жйесіне арайтын мекемелер (балалара арналан интернаттар мен тртіп бзушы балалар колониясы жне т.б.). Жоарыдаы талаптарды ескере отырып, леуметтік педагогты мынадай негізгі ызметтерін(функцияларын) бліп крсетуге болады:

1. Трбие берушілік;

2. Диагностикалы ызмет;

3. йымдастырушылы;

4. Алдын ала болжау ызметі;

5. леуметтік-терапевтік;

6. Делдалды ызмет;

7. Реттеушілік ызмет;

8. ораушылы ызмет;

9. Алдын алушылы ызмет.

Бл ызметтер белгілі бір ралдарды олдану арылы жзеге асырылады. ралдара барлы іс-рекеттер, пндер, рал-саймандар, діс-тсілдер, формалар мен технологиялар жатады. леуметтік педагог маманды ерекшелігі бойынша байаышты, жадаяттардан тез шыуа абілетті болу, интуиция жне т.б. асиеттерге ие болуы керек. Ал жеке адам ретіндегі асиеттері:

1. Ізгіліктілік асиеті (мейірімділігі, жоары сезімталдыы, адалдыы, ділдігі жне т.б.);

2. Психологиялы мінезділігі (психикалы процестерге жоары дегейде талдау жасай білуі, траты психологиялы кіл-кйде болуы, ерік кші мен кіл кйін басара бiлуi жне т.б.);

1.Психоаналитикалы асиеті (зін-зі баылай білуі, зіне-зі сын кзбен арай білуі, зіне-зі дрыс баа бере білуге абілетті болуы);

2.Психологиялы-педагогикалы асиеті (тез тіл тапышты, кпшіл болу, салматылы жне т.б.).

леуметтік педагогты з ызметін атару барысында білуі тиіс біратар міндеттері айындалан. Олар:

- отбасы трбиесіні бгінгі кнгі мселелері мен иындытарын, отбасы міріні психологиясы мен этикасын, бгінгі отбасы дамуыны тенденцияларын білуі тиіс;

- балаларды, жасспірімдер мен жастар тласыны даму задылытарын, оларды сраныстары мен ызыушылытарын, мотивтері мен оларды анааттандыру дегейлерін білуі тиіс;

- балаларды орауды леуметтік-ыты жне мемлекетті леуметтік саясатыны негізін, мгедек балаларды орау, кмелетке толмаандар ыын орау, балалы пен аналы ытарды реттейтін ыты актілерді білуі тиіс;

- отбасыларына кмек крсету мселелері бойынша оамды мекемелер мен мемлекеттік институттар жйесіні функцияларын білуі тиіс;

- леуметтік ортада, мектепте, отбасында, трылыты мекенжайда, бірлестіктерде, топтарда жне т.б. жерлердегі жмысты ерекшелігін білуі тиіс;

- жмыс йымдастырылатын ортаны экологиялы, демографиялы, леуметтік-педагогикалы ерекшелігін білуі тиіс;

- тланы жне ол мір сретін микроортаны диагностикалауды дісі мен дістемесін білуі тиіс;

- отбасыларымен, ртрлі топтар мен ртрлі категориядаы адамдармен леуметтік-педагогикалы жмыс жргізуді дісі мен дістемесін білуі тиіс;

- отбасындаы бос уаытты йымдастыруды, арым-атынасты, отбасындаы балаларды, жасспірімдер мен ересектерді бос уаыттарын йымдастыруды принциптерін білуі тиіс;

- ебек задарыны негіздерін білуі тиіс.

Сонымен атар, леуметтік-педагогикалы ызметте маманны мегеруі тиіс жне бойынан табылуы тиіс абілеттіліктеріне де біратар талаптар ойылады. Олар тмендегідей:

- балалар мен жасспірімдерді ызыушылыын анытау жне оларды аыл-ойыны, дене жне таланты жаынан дамуына жадай туыза білуі тиіс;

- ртрлі леуметтік мдени жадайда білім беру процесін йымдастыру;

- отбасылы-трмысты жадайда трбиеге о ыпал жасау, отбасыларына ксіби кмек беру;

- леуметтік ауіпті отбасыларымен, ондаы педагогикалы араусыз алан жасспірімдермен байланыс орната отырып, зара тсіністік табу, олара кмек пен олдау крсету;

- балалардаы девиантты мінез-лыты пайда болуын диагностикалау жне байалан девиантты мінез-лыты коррекциялау жне йрету;

- клиенттерді тсіністікпен тыдай білу жне ткір таырыптардаы талылауларды позитивті эмоционалды кіл-кймен тсіндіру;

- табысты ксіби ызметке ммкіндік туызатын арым-атынасты алыптастыру жне дамыту;

- балалар мен жастарды з проблемалары бойынша мселелерін з кштерімен шешуге кш салуына белсенділіктерін алыптастыру;

- отбасыны беріктігін сатауда жне олара бала трбиесінде натылы педагогикалы кмек крсетуде леуметтік институттарды ммкіндіктерін пайдалану;

- леуметтік институттар арасында байланыстар орнату;

- ксіби ызметте леуметтік зерттеулер дістерін пайдалану.

38. Тланы леуметтік алыптастыруна кесте сызып ылыми негіздеіз.

«леуметтендіруді міндеті - оамда жаа рпатарды трбиелеу» деген Э. Дюркгейм мен Т. Парсонсты теориялары кптеген зерттеушілерге трткі болды. Сйтіп, педагогикалы терминдер сздігінде «леуметтендіру - бл отбасымен жне оаммен арым-атынас кезінде адамдарды рлдеріні алмасу процесі» деп сипаттама берiледi.

Бгінде леуметтену процесіні рбір кезеіндегі ш топты міндеттері тмендегідей аныталан:

1.Мдени-жаратылыстану міндеті - бл дене жне жынысты дамуды белгілі бір дегейге жетуiмен сипатталады;

2.леуметтік-мдени міндеті - танымды, адамгершілік-моральды, ндылы асиеттердi ртрлі жастаы адамдара тн болуымен сипатталады.

Адамны леуметтік-мдени міндеті:

а) институттар мен баса да жоары оу орнындаы трбиелік жмыстар арылы жзеге асырылады;

) ол адамны з практикасынан, мірдегі крген-білгенінен трады.

3.леуметтік-психологиялы міндеті- жеке адамны зін-зі танып білуi немес з идеяларын болашата жзеге асыруа абілетті бола білуi арылы аныталады.

Жеке адам туралы ой-пiкiрлер ерте кездегi шыыс ламалары, атап айтанда М. ашари, айаус, . Иассауи жне т.б. ебектерiнде кеiнен орын алан. Мселен, айаус зiнi «абуснама» атты ебегiнде: «Адамдыты бiлдiретiн ш асиет бар, соны бiрi - жуанмртлiк. Жунмрт болам десе кзiдi жаман араудан, тiлiдi жаман сзден, олыды жаман iстен сата» деп крсетедi.

Баланы дамуы крделi айшылытары бар процесс болып табылады. Бан негiзгi педагогикалы ш фактор сер етедi.

1.Тымуалаушылы

2. Орта

3. Трбие.

1. рпатарда ата-аналара тн биологиялы састыты болуы тымуалаушылы деп аталады. Мысалы: балаа ата-анадан дене алыптасуы, шашты тсi, кздерiнi, терiлерiнi тсi ауыса алады. Осыны брi туа бiткен дене ерекшелiктерi деп аталады. И.П.Павловты iлiмiне сйкес адам туылан кезде толып жатан туа бiткен асиеттермен туылады. Олар: таматану, орану, бадарлау, тiлдi дамуы, тiк жру жне т.б. Бл асиеттер адамдармен араласу барысында алыптасады. Егер бала адаммен арым-атынаста болмаса, ол жре де, сйлей де алмайды.

1.Адамны дамуына орта ыпал етедi. Олар: географиялы орта, й-iшi ортасы, леуметтiк орта жне жымды орта болып блiнедi. Мысалы солтстiк аймата мiр сретiн адамдар мен отстiкте мiр сретiн адамдарды мiнез-лы мен рекетiнде згешелiктер кездеседi. йткенi олар мiр сретiн ортаны температурасы мен табиаты оларды болмысына з ыпалын тигiзедi.

Отбасыны зi ондаы баланы алыптасуына ртрлi сер етедi. Тiптi бiрдей ортадаы ртрлi отбасыларында трбие алан балалар ртрлi болады. Оан отбасыны мынадай белгiлерi серiн тигiзедi:

- отбасыны рамы;

- отбасындаы адамдарды жас млшерi мен баланы отбасындаы туылу реті (тышы, кенжесі секілді);

- отбасындаы леуметтiк-материалды жадай;

- отбасындаы психологиялы климат жне зара арым-атынас;

- отбасында олданылатын салт-дстрлер.

2.Трбие - баланы дамуына ыпал ететiн негiзгi рi шешушi фактор болып табылады. Трбиенi баса факторлардан айырмашылыы - ол адамны дамуына рашан да масат кздеп ыпал етуi.

леуметтену процесiне бiрнеше негiзгi факторлар сер етедi. Олар: мегофакторлар, макрофакторлар, мезофакторлар жне микрофакторлар (1-Сурет).

Мегофакторлара (мего - те лкен, жалпы деген маынаны бiлдiредi) космос, планета, лем жне т.б. жатызуа болады.

Макрофактор (макро - лкен деген маынаны бiлдiредi), оан ел, оамды этнос, мемлекеттi леуметтенуге серiн тсiнемiз.Ел - мдени-географиялы феномен. Бл географиялы жадайы мен табии ерекшеліктері арылы айын ерекшеленетін, белгілі шекарасы бар территория. Ол мемлекеттік егемен немесе баса елді билігінде болуы ммкін. Сонымен атар, бір елді рамында бірнеше кішкентай мемлекеттер болуы ммкін.

Мезофактор (мезо - орта, аралы деген маынаны бiлдiредi) - блар лкен адамдар тобыны леуметтенуге тигiзетiн серi. леуметтендіруді мезофакторларына этнос, айма, халы жатады.

Баралы арым-атынас ралдарыны негізгі ызметтерін арастырайы:

1. Апаратты ызмет. Теледидардаы бадарламалар, радио, газеттердегі хабарлар жне т.б. арылы адам зіні апаратты лемін алыптастырады.

2. Рекреативтік ызмет. Баралы арым-атынас ралдары кп жадайда топты немесе жеке-дара адамдарды бос уаыттарын алай ткізетіндіктерін айындайды. Бл ызмет барлы адамдарды кнделікті трмысты кйбеленен біршама ауытытып, сергітеді.

3. Релаксациялы ызмет. оршаан леуметтік ортамен немесе баса да мір былыстарындаы арым-атынаста иынды кріп отыран жастар мен жасспірімдер шін бл ызмет ерекше сипата ие.

4. Нормативтік ызмет. Баралы арым-атынас ралдарын пайдалану барлы жас ерекшеліктеріндегі адамдарды белгілі бір нормалар спектрін игеруіне ыпал етеді.

Мезофакторларды жекелеген адамдара сері арылы тртiншi топ факторы аныталады. Оны микрофактордеп атаймыз (микро - кiшi деген маынаны бiлдiредi).

леуметтендіруді микрофакторларына отбасы, трбие институттары, рдастар тобы, микроорта, йымдар (соны ішінде діни йымдар да) жатады.

Трбие институттары - натылы леуметтік-ксіби рылыма немесе натылы жас аралыындаы адамдарды дамуы шін масатты да жоспарлы йымдастыру масатында оам мен мемлекет тарапынан арнайы йымдастырылан йымТрбие леуметтік институт ретінде оамды мірде натылы ызметті амтиды. Олар мыналар:

- масатты баытталан жадайды жасау арылы оамны мшесін дайындау мен дамыту мселесі тек трбие процесі арылы ана жзеге асырылады;

- оамды мірді тратылыын амтамасыз етуді мдениетті ола алу жне оны жаартып, олдануа ыайлы ету арылы жзеге асыру;

- оам мшелеріні арым-атынасы мен іс-рекетін жне талпынысын иинтеграциялау.