П. Студенттерді оытушылармен бірлесіп істейтін жмыстары.
Берілген тапсырма бойынша сратарды талылап, пікір алысу.
р топа технологиялы карта жоспарын рып, талдау, ткізу.
Ш. Студентті зіндік жмыстары.
Балаларды жас ерекшелігіне байланысты балаларды байланыстырып сйлеуге йретуді міндеттерін талдау.
Пайдаланылан дебиеттер:
1.Б.Баймратова. Мектеп жасына дейінгі балаларды тілін дамыту методикасы-Алматы: «Рауан»1991
2..Дкенбаева. Мектеп жасына дейінгі балаларды ойын арылы адамгершілікке трбиелеу.-Алматы,1992.
3.Баймратова Б. Мектеп жасына дейінгі балаларды сйлеуге йрету. – Алматы: Мектеп, 1991. – 95 б.
4.Нрмухаметова Р.. Мектеп жасына дейінгі балалара аза фольклоры арылы эстетикалы трбие беру: пед. ыл. канд... автореф. 13.00.07. – Алматы, 2004. – 23 б.
5.Баймратова Б. Тіл дамыту дістері. – Алматы: Мектеп, 1991. – 80 б.
6.Бтібаева С.. азастанда аза балабашаларыны алыптасуы мен дамуы (1946-2001): пед. ыл. канд... дис. 13.00.01. – Алматы, 2004. – 144 б.
7.Метербаева К.М. оршаан дниемен таныстыру арылы балаларды байланыстырып сйлеуін алыптастыру (5-7 жас): пед. ыл. канд... дис. 13.00.02. – Алматы, 2005. – 150 б.
Дріс №11
Таырып:Балаларды байланыстырып сйлеуге йретудін дістері.
Масаты:. Балаларды байланыстырып сйлеуге йретуді дістерімен таныстырып, оларды ерекшеліктерін анытау.
Жоспар
· Баылау, топсаяхат дісі.
· Баядау дісі.
· Байланыстырып сйлеуде кркем шыармаларды рлі.
· Сауалнама, гімелесу.
· Трбиешіні гімесі.
· Модульдік тапсырма беру дісі.
Масаты:1. Шолу дріс. Мектеп жасына дейінгі баланы оршаан ортадан алатын білімі, мегеретін дадысы оларды тіл байлыын жетілдіруді алашы негізі болма. Трбиеші-педагогты масат оя йымдастырылан іс-рекеттері (баылау, топсаяхат, серуен, т.б) арылы бала оршаан орта жайында алашы малматтар алып айналасындаыны байап, ызыушылыпен арап, оны гімелеп айтып беруге талпынады.
Балаларды байланыстырып сйлеуге йреуде жиі олданылатын діс баяндау дісі. Баяндау кезінде айтылатын тіркестер аны, сйлемдер ыса, жеіл грамматикалы формамен берілуі ажет. Баяндау кезінде мнерлі сйлеуге дадыландыратын тл сздерді де кірістіруге болады. Баяндауды рылысы тмендегідей болуы тиіс.
· Кіріспе блім.Балаларды жаа материалды абылдауа даяарлау.
· Мтінді оып беру.
· Шыарманы балалар есте жасы сатау шін екінші рет оу.
· Шыарма мазмнын талдау.
5. Талдаудан кейін балаларды шыарма мазмнын алай тсінгенін байау шін таы да шыарманы айталап оу.
6. Балалар оылан материалды естеріне тсіріп жауап беруге дайындау шін бірнеше секунд уаыт беру.
7. Балаларды баяндауы.
Кейде мндай сабаа жаа тілген материалдармен атар олара брыннан таныс шыармаларды да естеріне тсіріп, атар баяндату оларды сабаа деген ынтасын арттырады. Сонымен атар гімелесу, баяндау сабатары бір-бірімен байланысты, бірін-бірі толытырып отыратындай дрежеде тілуі керек. Балаа йретілетін рбір жаа сзбен сол сз бейнелейтін зат арасында байланыс болуы ажет. Балабашадаы оыту жмысын балаларды шаын жымда ткізілетін педагогикалы процесс боландытан, ол сбиге берілетін білімні длдігі, сапалыы, дамыта оытылуы сияты дедактикалы принциптерге сйенеді.
Балаларды байланыстырып сйлеуге йретуде баылау іс-рекеті жиі олданылып йымдастырылады. детте баылау белгілі бір жйемен, яни жеілден крделіге арай біртіндеп ту арылы балаларды здерін жиі сзге атынастыру арылы заттармен былыстарды айырмашылытары мен састытарын таба білу арылы жргізіледі.
Баылау іс-рекеті кезінде оларды сраа дрыс жауап беруін адаалап отыру трбиешіні басты міндеті десек, бл жнінде Е.И.Тихеева мынадай талаптар сынады:
1. Баядау,гімелеу кезінде бала негізгі таырыптан алша кетпеуге тиісті.
2. Сол тсіндірілген таырып бойынша баланы орытынды пікірге жеткізуі керек.
3. Баядау кезінде баланы ойын блмеу ажет. Кейбір ескерту тзетулерді бала жауап беріп боланнан кейін айтып тсіндіру ажет.
4. гімелесу кезінде балаларды здері бір-біріне сра ойып дадылануы керек.
5. Баядалатын оиа баланы зіне брыннан таныс болса трбиешіні тсіндіруінсіз бала жауап беруі ажет.
6. Берілген жауаптарды баалауа балаларды здерін атыстыру ажет.
Балаларды байланыстырып сйлеуге йретуде топсаяхатты алатын орны ерекше. Балаларды оршаан мірдегі байланыстар мен арапайым задылытарды тсінуге ол жеткізу, жылды жне кнні р уаытында топсаяхата апару трбиешіден лкен шеберлікті талап етеді.
Топсаяхатты тмендегідей міндеттер арылы йымдастыруа болады:
· баылаушылы пен ызыушылыты дамыту;
· оршаан ортаны объктілері мен былыстарына белсенді жне дрыс арым –атынасты трбиелеу. оршаан дниедегі заттар мен былыстарды біріктілігін, бірттастыын аара білуге йрету, байланыстырып сйлеу дадыларын жетілдіруге болады.
Балаларды байланыстырып сйлеуге йретудегі тиімді дістерді бірі — гімелесу, сауалнама.
Зерттеуші — педагог алдына масатты аны, дрыс оя білсе, гімелесу, схбат, сауалнама дістері арылы лкен жетістіктерге жетуге болады. Бл шін негізгі жне осымша сратарды да дл, мазмнды ету ажет. Егер де трбиеші ажетті моральды — психологиялы жадай туыза алса, гімені, схбатты тиімділігі жоары болады.
Топ балаларды талап-тілегін білу шін трбиеші сауалнама жргізіп, онда мыналара кіл аударылады: сратарды натылыы, жауапты дл берілуі, жабы сауалнама ткізу (жауаптары шектеулі), ашы жауап алуа да болады, бала ойын, кзарасын айта алады.
Балаларды байланыстырып сйлеуге йретуде модульдік тапсырмаларды орындау дісі маызды.
Дербестік пен жауапкершілік педагогикалы процесті модульдік технология арылы йымдастыруда шешуші фактор болып табылады. Балаларды аблеттері, дадылар мен іскерліктері, ммкіндіктері мен сйлеу дегейлері берілген модульдік тапсырмалар барысында длелденелі. Яни, масат оя білу, оны жоспарлау абілеті, ажетті информацияны ала білу,зін -зі баылай отырып іс-рекетті нтижесін кре білу абілеті байалады.
Модульдік тапсырма беруді трт баытта іске асыруа болады:
· іскерліктерді мегеру дегейлері;
· модуль-информацияны мазмнын алыптастыру;
· оыту ызметін басару жне зін-зі басару жйелерін ру, дістемелік жабдытау;
· кері байланыс жйесін ру.
Модульдік тапсырманы йымдастыруды алашы кезеі йрету материалдарды кіріктіріп оыту масатында баытталып жргізіледі. рбір модуль модульдік йрету элементінен басталып, белгілі бір масаттарды, міндеттерді кздейтін, балаларды танымды іс-рекетін баыттайтын масатты компоненті болады.
Модульдік тапсырманы оыту барысында тмендегідей ммкіндіктерді жзеге асыруа болады:
· йрету рдісін жаарту (йрету амалдары алдын ала жоспарланады);
· балаларды білімді мегеруі жоспарланан дегейге жеткізіледі;
· оу рдісіні компоненттерін кешендендіруге байланысты білім беруді тиімділігі: масат, мазмн, баылау, баалау, т.б. артады.
Балаларды байланыстырып сйлеуге йретудегі тиімді дістерді бірі проблемалы жадаят жасау. Проблемалы жадаят жасауды масаты бала ойын рбіту. Балалар здеріне брыннан бар ымдарына лі таныс емес былыстар мен заттарды, оларды ерекшеліктерін наты алпына абылдайды. Мндай жадайда баланы алашы реакциясы – таалу. Таалу ызыушылыа, ызыушылы танымды марлыа, білгісі келу, ала ойан міндетті шешуге даяр болуа ласады. Бала бан дейін оан деттегі болып крінген нрседен ерекшелік табады. Таныс, талай рет крген былыстардан ол ктпеген жне оаш жадайларды аарады. Оны бойына осы бір тааларлы жайды тануа деген ынта пайда болды. Сйтіп, баланы таырауы танымны бастамасы ызметін атарады, оны белсенді ой ызметіне жадай жасайды. Бл проблемалы жадаяттар мірде оршаан заттар мен былыстар арасында бар арым-атынастарды абстракциялау абілетін дамытуа, оларды мнен анытауа айтарлытай кмектеседі. Сонымен бірге бала білімді дайын факті трінде емес, ызмет, іс-рекет рдісінде ол жеткізген нтиже ретінде алып, з ойларын жйелі трде баяндап гімелеп бере алады. Проблемалы жадаят балаа тек жаа білімді хабарлау кезінде ана емес, брыны білімдерін тжырымдау барысында да олданылады. Осыны нтижесінде брын бала ескермеген затты жаа асиеттері ендігі жерде ол шін бірінші атара шыады. Бала рбір былысты крнекілік арылы-а ажыратып, белгілерін анытай алады. Мндай жадайда баланы ойлау абілетіні алыптасуы артып, байланыстырып сйлеуі алыптасады.
Трбиеші тілі балаларды сйлеу тілін дамытуды негізгі кзі. Балабашада тіл дамыту ммкіндігі тгелімен трбиеші сзіні сапасына байланысты яни лгілі сйлеу тілін мегеру трбиешіні ксіби даярлыыны крсеткіші болып табылады. Трбиеші алдымен сйлеу мдениетін мегеруі ажет, ол тілді барлы элементтеріні маыналарын тсініп ана оймай оны деби тілде алай олдану керектігін немі есте сатауы керек. Сондытан трбиеші бейнелі сздерді кп білсе, синонимдерді, онтонимдерді жетік мегереді. Топтаы балалара тіл йрету жеілге тседі. Балабашадаы білім беру жне трбиелеу бадарламасыны алдына мынадай міндеттер ояды. Баяндалатын таырыпты баланы жас ерекшелігіне сай тсінікті тілмен жеткізе білу, ойылатын сраты дл, наты болуын адаалау, айтылуы иын жаа сздерді лгісін дрыс бере білу, таырыпа байланысты дістерді дрыс пайдалана білу. Баяндаан немесе оыан шыармаларды серлі болуы шыарма мазмнына орай дауысты згертіп былтып отырып, шыармадаы авторды ойына зіні пікірін білдіру жне сол пікірді балалара жеткізе білу, рбір кейіпкерді ерекшелігін ммкіндігіне арай бейнелі сздермен жеткізу т.б.
Балаларды оршаан дниемен таныстыру кезінде кркем деби шыармалар кеінен олданылады, рбір былысты тек тсіндіріп, крсетіп ана ою емес, оларды семдігін, образды сздер, тееулер, салыстырулар арылы балалар ымын танымын кеейту масаты да ойылады. Ол шін кркем дебиет шыармаларыны барлы жанры тгел дерлік пайдаланылады. Баланы тілін стартып, аыл-ойын дамытуда, байланыстырып сйлеуге йретуде кркем дебиетті, ауыз дебиетіні ай-айсысыны болсын мні ерекше. Мндай жмыс трлерін арнайы таырыптара арналан ертегіліктерде кеінен олдануа тура келеді. Мселен, балабашада йымдастырылан «Табиат аясында» атты ертегілікте балалар табиат былыстары туралы ысаша гімелерден зінді тыдап, тапатар айтады.
ледер мен гімелерді пайдалану арылы балалар табиат былыстарыны ажайып кріністері мен оны ерекшеліктерін мегеруде оны сипттайын сз, сйлем ру ммкіндіктерін мегереді. Сонымен бірге оларды логикалы ойлары дамып, леді айтып ана оймай, оны мазмнын тсінуге, тсінгенін гімелеп айтып беруге тселеді.
Студенттерге берілетін тапсырма:
1. Трбиеші тілі балаларды сйлеу тілін дамытуды негізгі кзі.
2. Балаларды байланыстырып сйлеуге йретуді дістері:
а) баяндау;
) баылау;
б) топсаяхат;
в) сауалнама, гімелесу;
г) модульдік тапсырма беру;