Ашы тау кен саласындаы азу-тиеу жмыстары
ТСІНІКТЕМЕ ЖАЗБА
Тау-кен ісі мамандыы
Алматы 2014
азастан республикасы білім жне ылым министрлігі
.И. Стбаев атындаы аза лтты техникалы университеті
Тау-кен металлургия институты
Техникалы рдістерді компьютерлендіру жне
жобаларды басару кафедрасы
Орауа ЖІБЕРІЛДІ
Кафедра мегерушісі
техн. ыл. канд., доцент
___________Слтанбекова Ж.Ж.
«____» ___________2014ж.
Дипломды жобаа
ТСІНІКТЕМЕ ЖАЗБА
Таырыбы: Карьерлердегі тау жыныстарын азу-тиеу жмыстарыны параметрлерін есептейтін бадарламалы жйе ру
050707 – Тау-кен ісі мамандыы
| Орындаан | Олжабаев С.С. | |
| Пікір беруші аа ылыми ызметкер _____________В.С. Музгина «______»_________2014ж. | ылыми жетекші техн.ыл.канд., доцент __________ Цеховой П.А. «______»__________2014ж. |
Алматы 2014
азастан республикасы білім жне ылым министрлігі
.И. Стбаев атындаы аза лтты техникалы университеті
Тау-кен металлургия институты
Техникалы рдістерді компьютерлендіру жне
жобаларды басару кафедрасы
050707 – Тау-кен ісі
БЕКІТЕМІН
Кафедра мегерушісі
техн. ыл. канд., доцент
_________Слтанбекова Ж.Ж.
«21» апан 2014ж.
Дипломды жобаны орындауа
Тапсырма
Білім алушы Олжабаев Серік Срайллы
Таырыбы Карьерлердегі таужыныстарын азу-тиеу жмыстарыны параметрлерін есептейтін бадарламалы жйе ру
Университет ректорыны № « » бйрыымен бекітілген
Аяталан жмысты тапсыру мерзімі «15» суір 2014ж.
Дипломды жобаны бастапы мліметтері Диплом алды практикадан алынан мліметтер
Дипломды жобада арастырылатын мселелер тізімі:
а)Зерттеу нысанын сипаттау; ) бадарламалы жйе ру;б) ауіпсіздік жне ебекті орау; в) экономикалы блім.
Графикалы материалдарды тізімі: жмыс презентациясы 11 слайд трінде крсетілген жне бадарламаны осымшасы бар
сынылан негізгі дебиеттер тізімі:
1 . Бегалинов, Н. А. Жайсабаев, Е. С. Зларнаев, Т. алыбеков, М. Н. Сндібеков. Ашы тау-кен жмыстарыны технологиясы. Алматы,2012. 31-51 беттер.
2 Ржевский В.В. Открытые горные работы. Часть 1. Производственные процессы, М.: Недра, 1985, с. 123-126.
3 Архангельский А.Я. Программирование в Delphi 7 – М, «Бином», 2005.
Дипломды жобаны дайындау
Кестесі
| Блім атауы, арастырылатын мселелер тізімі | ылыми жетекші мен кеесшілерге крсету мерзімі | Ескерту |
| Зерттеу нысанын сипаттау | ||
| Бадарламалы жйе ру | ||
| ауіпсіздік жне ебекті орау | ||
| Экономикалы блім |
Дипломды жоба блімдеріні кеесшілері мен норма баылаушыны аяталан жобаа ойан
Олтабалары
| Блімдер атауы | Кеесшілерді аты-жні (ылыми дрежесі, атаы) | ол ойылан кні | олы | |
| Зерттеу нысанын сипаттау | ||||
| Бадарламалы жйе ру | ||||
| ауіпсіздік жне ебекті орау | ||||
| Экономикалы блім | ||||
ылыми жетекшісі __________________П.П. Цеховой
Тапсырманы орындауа алан білім алушы ______________ Олжабаев С.С.
Кні « » апан 2014ж.
Адатпа
Ашы тау-кен саласындаы азу-тиеу жмыстарыны параметрлерін есептеитін бадарламалы жйе ру бойынша жоба жасалды. Жобада азу-тиеу жмыстарында олданылатын экскаваторларды параметрлері мен німділігін есептейтін бадарламалы модуль растырылды. Бадарлама Delphi XE3 нысанды-бейімдеу бадарламалы ортасында жасалынды. Бадарламалы жйе есепті орындау барысында жоары длдікпен рі тез орындайды.
Бадарламаны кіріс мліметтері “ Шыыс Аят боксит кен орынын ашы діспен игеру” жобасыны тсініктеме жазбасынан алынды. Бадарламалы жйе тау-кен саласына ажет бадарламалы амтамасыздандыру талаптарына сай келеді.
Аннотация
Сделан проект на разработку программной системы для расчеты параметров выемочно-погрузочных работ на открытых горных разработках. В проекте составлен программный модуль для расчета параметров и производительность экскаваторов на выемочно-погрузочных работах. Программная реализация осуществлена в объектно-ориентированной среде программирования Delphi ХЕ3. Модуль существенно облегчает деятельность по расчету, обеспечивает точность вычислений и быстроту выполнения операций.
Входные данные программы были выбраны из пояснительной записки проекта "Разработка Восточно-аятского месторождения бокситов открытом способом" . Модуль отвечает требованиям, предъявляемым к программному обеспечению, разрабатываемому для нужд горной промышленности.
Annotation
A project is done for development of the programmatic system for calculations of parameters of extraction-and-loadings on mountain openworks. In a project the programmatic module for the calculation of parameters and productivity of power-shovels are made on extraction-and-loadings. Programmatic realization is carried out in the object-oriented programming of Delphi ХЕ3 environment. The module substantially facilitates activity upon settlement, provides exactness of calculations and quickness of implementation of operations.
Program inputs were chosen from the explanation message of project "Development of East-aiat of deposit of bauxits open a method" . The module answers the requirements, produced to the software developed for the needs of mining industry.
Кіріспе
азастан Республикасыны бгінгі тадаы басты баыты, экономикасыны айнар кзі – жер асты кен байлытарымыз. Кенорындарын игеруде тау-кен нерксібіні алатын орны ерекше. Техникалы , экономикалы жне леуметтік жаынан пайдалы азындыны ашы діспен ндіру келешегі зор жне тиімді діс болып саналады. азіргі кезеде елімізді халы шаруашылыында пайдаланылатын атты минерал шикізатты шамамен аланда 75% -тен астамы ашы тау-кен азбаларымен ндіріледі. Пайдалы азынды кендерін ашы діспен азу тау-кен ндірісіні техникасын , технологиясын жне йымдастыруын жетілдіру негізінде келешектеде дами тседі.
азу-тиеу жмыстары- карьерлердегі негізгі жне маызды процестерді болып саналады. азу-тиеу жмыстары ашы кен орынын игеруге кеткен шыынны 25%-35% алады. азу-тиеу жмыстары циклдік (бір шмішті экскаваторлар жне тиегіштер) жне здіксіз (роторлы жне шынжырлы экскаваторлар) азу-тиеу машиналарымен орындалады. азу-тиеу жмыстарында олданылатын техниканы трін тадау брылап аттырудан бастап байыту фабрикасына немесе йіндіге тасымалдауа дейінгі барлы технологиялы рдістер арылы жргізіледі. азу-тиеу жмыстарындаы жынысты автосамосвал немесе темір жол клігіне тиеуді тиімділігі азу-тиеу машинасыны баса процесстермен байланысы, кемерлерді ыайлы орналасуы, азу-тиеу машиналарына техникалы кмекті уаытылы жргізу жне т.б. факторлара байланысты. Егер осы жмыстарды тиімді жргізсе онда уаытты екі есе немдеуге болады. Сонымен атар ебек ауіпсіздігімен экономикалы серін мытпау керек. азу жне тиеу процестеріні баса жмыстармен байланысы (азуа дайындау жне т.б.) технологиялы слбаларды процессін жне кенжарды паспортын жасауда крсетіледі. Бгінгі тада кптеген тау-кен компанияларында азу-тиеу жмыстарын жобалауды ааз немесе санды трінде жргізіледі. Біра апаратты технологияларды олданылуы аз. азіргі кезде белгілі тау-кен ксіпорынына ыайланып жасалынан кптеген бадарламалы жабдытар бар жне олар тапсырыспен орындалады. Оларды кемшілігі жмыс істеу аймаыны шектеулі болуы.
Осы факторларды ескере отырып дипломды жобаны маыздылыы кмн тудырмайды. Бадарламалы жабдыты енгізіп жмыс істейтін болса, онда жобаа кететін шыындармен уаытты немдеп сапасын арттырады.
Дипломды жобаны орындау барысында келесі тапсырмалар ойылды:
1. Ашы тау-кен жмыстарындаы азу-тиеу процессін жобалау бойынша сараптама жасау;
2. Тек бір тау-кен ксіпорынына арналан бадарламалы жйе емес осындай тектес тау-кен ксіпорындарына арналан бадарламалы жйе ру;
Бадарламалы жйені жаашылдыы:
1. Бадарламалы жйені мбебап болуы;
2. азу-тиеу жмыстарына атысты соы уаытта олданылатын техникаларды мліметтер базасы ;
3. Алдыа ойлыан тапсырманы бадаламалы шешімін бір модульге біріктіру (ВПР);
Зерттеу нысанын сипаттау
Апаратты жйелерді енгізу арылы ашы тау кен саласындаы азу-тиеу жмыстары бойынша жобалау тапсырмаларын шешу маыздылыы
мірімізді кез-келген саласында ылыми-техникалы прогресс жріп жатыр. Бл прогресстен тау-кен саласыда тыс алан жо. Машина жасау жне прибор жасау салаларындаы жетістіктер тау-кен саласынада біратар згерістер алып келді. Біра соы кездері инновациялы апаратты технологияларды енгізілуі тау-кен саласындаы жобалау бойынша уаытты немдеу жне экономикалы тиімді болуына септігін тигізуде. Осыдан бірнеше жылы тау-кен саласы осы кезбен салыстыранда арасы жермен кктей. Оны басты себебі шетелдік жне отанды компанияларды инновациялы апаратты технологиялара басым беруі, бсекелестікті жоары болуы жне бадарламалы жйе шыаратын компанияларды саныны кбейуі т.б.. Осыны нтижесінде пайдалы азбаны игеру саласы жне жекелей салаларыны (азу-тиеу жмыстары) жан-жаты дамуына алып келді. Кен орынын жобалау бірнеше сатыдан трады. Техника-экономикалы негіздемесі одан сараптама жасау жан-жаты зерттеу т.б. жмыстары жобалауа жатады. Жобалау институтарыны жне де баса да йымдарды кп жылды тжірбиесі крсеткендей жобалау белгілі этаптар арылы теді. Параметрін , німділігін жне экономикалы тиімділігін анытау осыларды брі белгілі бір алгоритммен орындалады жне ол стандартталан. Осы алгоритмдерді апаратты технологиялара енгізуді арасында жобаны тиімділігін жоарылату жне автоматттандыруа баытталан бірнеше жобалар сынды. Ол тек жобалай емес тікелей ндіріс орынында олдануа ммкіндік береді.
Апаратты жне автоматтандырылан жйелерді ыса уаытта пайдалы азбаны игеру саласына енгізілуі шешімі таппай жрген крделі немесе кп шыынды ажет ететін (уаыт, аша, аазбастылы жне т.б.) мселелерді шешімін тауып берді. Біра ліде болса шешімі лі табылмаан мселелер кп болып саналады. Ондай мселелер азу-тиеу процессінде де бар. Осы мселелерді шешуге отанды жне шетелдік алдыа атарлы компаниялар бірнеше баытта жмыс істеп жатыр. Атап айтса жаа технологияларды енгізу, отанды жне шетелдік білікті мамандарды тарту, инженерлік жйелерді згерту , ксіпорынны орын жаарту жне осыларды бріне тиімді басару жйелерін енгізу. азіргі тада пайдалы азбаны игеру саласындаы отанды ксіпорындар шетелді автоматтандырылан жне апаратты жйелерін, білікті мамандарын тарту шін кп аражат жмсайды. Осыдан орытынды шыара келіп отанды ксіпорындара жергілікті мамандармен бадарламалы жйелерге кп кіл блу керек.
Ашы тау-кен саласында азу-тиеу жмыстары негізгі рдістерді бірі болып саналады жне ол осы тау-кен жмыстарыны 25-30% шыыны болып саналады. азу-тиеу машинасыны параметрлері , німділігі жобалануы, кенжарларды саны тікелей кен орынын игеруге байланысты. азу-тиеу машинасына байланысты сіз тасымалдау клігін тадайсыз жне олар бір-біріне баынышты. Ашы тау-кен саласына апаратты жйені енгізу ол мірлік ажеттіліктен туындаан. Себебі ксіпорындаы кез-келген баыт бойынша тиімді жне рі наты нтиже бере алады.
Ашы тау кен саласындаы азу-тиеу жмыстары
Карьердегі тау-кен жыныстарын азып клік жабдытарына тиеу немесе азып ,машинаны жмыс ралымен тасымалдап йіндіге тгу азу-тиеу жмыстары немесе тау-кен жыныстары оспасын экскавациялау деп аталады.
Карьерді німділігі жоары кезінде жмса аршыма тау жыныстарын ауа райы орташа болан жадайда азу шін роторлы кп шмішті экскаваторлармен драглайндарды олданан тиімді. азу жабдытарын те ыса мерзімде олданып жмыс жасау кезінде шміш сыйымдылыы кбірек скреперлерді пайдаланан жн.
німділігі аз карьерлерде, сіресе жмысты маусымды тртіппен жасаанда жне жазы уаытта бульдозерлерді, шміш сыйымдылыы аздау скреперлерді жне мнаралы экскаваторларды олдану ммкіншілігі болады. Осы процесті механикаландыру шін р трлі технологиялы жне эксплуатациялы сапасы бар карьерлік жне мбебап машиналар олданылады.
Ауа райы алай болсада жартылай тасты жне тасты тау жыныстарын алдын-ала опсыту арылы азу шін механикалы кректер, ала ауа райы жмса жадайда жк тиеуіштер, шміш сыйымдылыы жоары драглайндер олданылады.
Жартылай тасты тау жыныстарын, сіресе кмірді азуа кесу кші жоары роторлы экскаваторларды, шнекті брылау ондырыларын жне ндіру комбайндарын олданады.
Оларды олдану натылы тау-кен техникалы жне мбебап машиналар олданылады. Тау-кен клік машиналарыны технологиялы жинаыны негізгісі экскавациялы машиналар болып есептеледі жне олар циклды жне здіксіз рекет ететін экскавациялы машиналар болып блінеді.
Циклды рекет ететін машиналар (бір шмішті экскаваторлар, доалаты жне шынжыр табанды бульдозерлер, тиеуіштер жне доалаты скреперлер) азу тиеу жмыстарын орындайтын жмыс органы ретінде бір шміш немесе кесу ралдардан трады.
здіксіз рекет ететін машиналарда (роторлы жне шынжырлы кп шмішті жне т.б.) жмыс органы бірнеше шміштен трады жне здіксіз жмыс істейді.
1.1-сурет азу-тиеу машиналарыны схемалары: а-тура механикалы крек, б-кері механикалы крек; в-драглайн; г-грейфер; д-шынжырлы кп шмішті экскаватор; е-роторлы экскаватор; ж-доалаты скрепер; з-бульдозер; и-шнекті брылау машина; к-жк тиеуіш
Клік ралдарына атынасы бойынша машиналар былайша ажыратылуы ммкін: кенжарда тау-кен жыныстары оспаларын азуа жне клік ралына тиеугге арналан (роторлы жне кп шмішті экскаваторлар, механикалы кректер, шнекті брылау ондырылар, мнаралы экскаваторлар жне брылау о-дрі комбайндары) –азу-тиеу; кенжарды азу, шмішпен тау-кен оспаларын машинаны конструкциясына байланысты белгіленген ара-ашытыа тасымалдау жне йіндіге тгуге арналан (драглайндар)-экскавациялы; тау-кен жыныстарын оспаларын азуа дайындау сапасынан жне клікпен уаытылы амтамасыз етуге байланысты. Кенжарды параметрлері мен жмыс технологиясы экскавациялы машиналарды німділігіне зор сер етеді.
Кенжар деп азылатын кемерлерді айтамыз. Кенжар рылымы бойынша біртекті жне ртекті болып келеді. Біртекті кенжарларда тау жыныстары біртекті асиетке ие болады. ртекті кенжарларда тау жыныстары ркелкі асиетке ие болады. Біртекті кенжарларда тау жыныстарын азу-тиеу жмыстары жаппай жргізіледі. Ал ртекті кенжарларда пайдалы азбаны р трлі сорттарын азу-тиеу жмыстары жеке жргізіледі. Кенжарды орналасуына байланысты азу-тиеу машиналары стігі, астыы жне аралас кенжарларда трып азу жне тиеу жмыстарын жргізе алады.