За-сратары жне жобаны басарудаы сратар

Жобаны басарудаы сратар

ыты анытау жне компенсация тсілдері Бааны орнату

кілдікті анытау Тлем рдісін анытау

Міндеттерді блу кілдікті анытау

орларды блу рекетті шектелуі

Жмыс дісін анытау ШАРТ Рлін анытау

Ктуін анытау С,S,T базистарын анытау

Стратегиялы басаруды тойтарысы ауіп-атерді топтастырылуы

Басару дістерін анытау Саудалы келісімдегі натылы

Сапа стандартын орнату осымша рдістерді осу

Апаратты мтаждыты анытау Шартты жадайын сипаттау

ыты анытау жне компенсация тсілдері дістерді арастыруда зады олдану

За сратары

Баылау сратары:

сынысты ндіру дегеніміз не?

сынысты ндіру шін андай жаттар ажет?

Аукционды сауда дегеніміз не?

Аукциондар алай жргізіледі?

Саудалар жргізу шін андай нормалар бар?

7 Дріс.ХАЛЫАРАЛЫ БИЗНЕС ТЖІРІБИЕСІНДЕГІ ИНВЕСТИЦИЯЛЫ ЖОБАЛАРДЫ ТЕХНИКО-ЭКОНОМИКАЛЫ НЕГІЗДЕЛУ КЭЙСІ.

Техника-экономикалы негіз – бл потенциалды инвесторларды, жобалаушыларды, аржыгерлерді инвестициялау жне аржыландыру тсілдері туралы шешім абылдауа ажет апаратпен амтамасыз ететін рал. Инвестициялауды келесі фазаларын блуге болады:

Инвестициялауа дейінгі фаза; инвестициялы фаза; эксплуатациялы фаза.

Инвестицияа дейінгі фаза бірнеше кезедерден трады: инвестициялы ммкіншіліктерді анытау, инвестициялы жобаны альтернативті нсаларын анытау, жобаны алдын-ала тадау, алашы технико-экономикалы негізін дайындау, техника-экономикалы негіздеу, жоба бойынша баалау орытындысы, инвестициялау туралы шешім, кепілдемелік амтамасыз етуді функционалды талдауы. Мндай кезедік тексеру, операциялар мен кезедерге блу инвестициялы фазаа ол жеткізу ытималдыы тмен жобалар шін технико-экономикалы негіздеуді кп санын жоюа ммкіндік береді. Инвестициялы шыындарды лесі трінде аныталатын инвестиция алдыы зерттеулер шыындары лемдік тжірібие крсеткендей р кезеде тмендегідей болды: инвестициялы ммкіншілікті анытау 0,2 -1,0% инвестициялау жобаны альтернативті нсаларын талдау 0,5-0,7% алдын-ала технико-экономикалы негіздеу- 1,0-1,5% ; технико-экономикалы негіздеу (шаын жне орташа нерксіп жобалары шін)- 1,0-3,0%; технико-экономикалы негіздеу (ірі нерксіп ксіпорындары немесе крделі технологиялар немесе ткізу нарыы зерттелмеген ірі нерксіп ксіпорындары шін) 0,2-1,0%.

Экономикалы тиімділік негізіндегі инвестициялы жобаларды альтернативті нсаларын талдау инвестиция алдындаы нерлым жауапты кезені бірі болып табылады. Ол жиналан жне талдауа дайындалан барлы технико-экономикалы, аржылы апаратты блшектеп талдау мен интегралды баалауды амтиды. Капитал салымдарын баалау мен рылыс-монтаж жмыстарыны зіндік нын баалауда олданылатын тсілдер кімшілік-командалы экономикаа негізделген. Оларды негізінде инвестициялы жобаны жзеге асыру нтижесінде алынатын халы шаруашылыы эффектісі шамасы негізге алынан.

Капитал салымдарыны тиімділігін есептеуді базалы тсілі болып капитал салымдарыны айтарылуыны бекітілген нормативін олдануа негізделген келтірілген шыындар дісі табылады.

Нарыты атынастар жадайында инвестициялы жобаны тиімділігін анытауды негізінде ртрлі жобалара инвестициялар салуды тиімділігін анытауды негізіндн баса критерийлері мен тсілдері жатады. Бл жадайда ндіріске аржы салуды альтернативасы ретінде баса ндірістік обьектілерге аржылы салымдар алынады. аржылы талау трысынан инвестициялы жобаны жзеге асыру зара байланысты рдіс ретінде сипатталады: ндірістік обьектіні руа инвестиция жасау ( капиталды жинаталуы) жне салынан аржыдан кіріс алу рдісі. Бл екі рдіс тізбектеліп немесе атар жреді.

Соы жадайда инвестицияны айтарымдылыы салым рдісіні аяталанына дейін басталады деп болжамдалады. Екі рдісті де уаыт бойынша бліну арындылыы ртрлі болады,ол инвестициялы салымдарды тиімділігін анытайды.

аржылы талдауды обьектісі тлемдік аымдар болып табылады, бл екі рдісті бір бірлескен реттік трде сипаттайды. ндірістік инвестиция жадайында нтижелі тлемдік аымдар іскерлігі, инвестиция іскерлігі мен жобаны орындауа наыз кіріс іскерлігі арасындаы айырмашылыа негізделеді.

Таза кіріс деп –ртрлі тлемдерді есептеп аланнан кейінгі р уаыт блігіндегі тскен кірісті айтады. Біра бл шыындара (ебекаы тлеу, шикізат, энергия, салы жне т.б) амортизациялы аударым кірмейді. серлік баалау жйе крсеткіштерін есептеу кмегімен жзеге асырылады.

Шыындар мен кірістер ртрлі уаыттаы бір базалы стке келтіріледі.

Базалы ст болып, есептеледі, детте: жобаны жзеге асыруды е алашы кні німді ндіруді бастапы кні немесе немесе шартты кн, жобаны серлілігін есептеуге жаын уаыт.

р уаытты тлемдерді базалы кнге келу рдісі- дисконттау деп аталады. Бл рдісті экономикалы маынасы келесідей, мысалы бір судалы пайызды ставкасы жне тлемдер аымы, оны басы базалы стке сйкес келсе. Онда дисконтталан тлем лшеміні сті базалы сттен интервалдар лшеміне алып алан, бірнеше Pd (t) лшеміне те ал ол судалы пайыза r беріле отырып, t ст P(t) лшемін береді. Сонымен Pd(t) *(i+r)’=P(t) немесе дисконтталан тлем лшемі P(t) мынаан те :

Pd(t)=

Ссудалы пайыз клемі-дисконттау нормасы деп аталады жне экономикада кірісті тадау нормасы салынан кірістер немесе болашата алынатын кіріс деп те аталады.

Дисконттау ставкасын тадаанда ссудалы пайызды бар немесе ктілетін орташа дегейіне мн беріледі. Ерекше мн берілетін нрсе-нды ааздарды, банктік несиелерді пайдалылыы.

лемдік тжірібие крсеткендей-бл масаттара ставкасыны ш нсасы: акцияны кірістілігіні орташа индексі, кредит бойынша ставкалар, фирма тжірібиесіне негізделген субьективті баалар.

Дисконттау ставкасы, нарыты экономикада олданылатын, шаруашылы коньюнктурадан, елді экономикалы дамуына, лемдік экономикаа туелді жне тура болжамдарды жне зерттеулерді нысаны болып табылады.

Бл жадайда базалы пайызды ставка банктік депозит ставка пайыз немесе Р лтты банкті ыса мерзімді мемлекеттік нды ааздарына теестірілуі ммкін. Пайызды ставка лшеміне туекел стемесін осу ке тараан, біра туекелді ескеруді бір ана шешімі емес.

Бл амалды таы бір шешімі-ол инвестициялы жобаны сырты фактор мен параметрге сезімталдыы жне тратылыы.

Сырты факторлара: инфляцияны келешектегі дегейі, шыарылатын німге деген сранысты згеруі мен баасы, шикізат пен материалдарды баасыны згеру ммкіншілігі, ссудалы ставка пайызыны згеруі, салы ставкалары жне т.б.

Ал ішкі факторлара: рылысты мерзімі мен баасыны згеруі, ртрлі шикізат пен материалдар ажеттілігі жне т.б.

Инвестициялы жобаны жзеге асырылуы «ртрлі фазаларда инвестициялауа дейінгі, инвестициялы жне эксплуатациялы трып, динамикалы рдіс боландытан, оны жазу шін имитациялы динамикалы модельді олдану ажет.

згермелілер ретінде бл модельде технико-экономикалы жне аржылы крсеткіштер, жне сырты экономикалы ортаны сипаттайтын параметрлер алынады. Бл модельдер негізінде кірістер мен шыымдар аымы, инвестициялы жобаны серлілігі есептелінеді. ндірістік іскерлікті жылды балансы шыарылады жне ндірістік іскерлікті нтижесінде трлі сырты факторлар мен параметрлерді ыпалы жайында талдау жасалынады. Ірі ндірістік жне аражатты лемдік корпорациялар зіні дамуыны экономикалы-математикалы модельдерін жне капиталды отайлы орналасуын жасайды.

Баылау сратары:

1. Технико-экономикалы негіздеуді мні

2. Инвестиция алдындаы зерттеулерді фазалары

3. Дисконттау деген не?

4. Инвестициялы жобаны уаыт факторы мен арыз рдісіні млшерлемесіне сезімталдыын анытау тсілі.

5. Сауданы трлері?

6. Саудалар алай іске асырылады?

8-ші дріс. ЖОБАНЫ ОРЫНДАЛУЫН БАЫЛАУ ЖНЕ БОЛЖАУ

Болаша инвестициялы жобаны бизнес-идеясыны тжырымдаланнан кейін, ксіпорын сол бизнес-идеясын іске асыра ала ма деген сра туады. Бл сраа жауап беру шін ксіпорынны тиісті экономикалы саласыны жадайы мен сала шеберіндегі ксіпорынны салыстырмалы жадайын талдау керек. Талдауды осы трі инвестициялы жобаны зірлеу мен талдауды алдын-ала кезеіні мазмнын райды. Батысты жобаларды талдау тжірибесі кезінде тмендегі критерийлерді олданады:

-саланы пісіп-жетілуі

-ксіпорынны бсекеге жарамдылыы

Саланы пісіп-жетілуіні оны даму жадайыны трт тріні біреуіне жатызу арылы талдау алыптасан: эмбрионалды, спелік, пісіп-жетілген немесе ескірген.

Екінші критерийге сйкес ксіпорынны тиісті сала шеберінде оны бсекеге жарамдылыын орнату керек. Басаша айтанда, тауар мен ызмет крсетуді масаты нарыында берілген ксіпорынны баса ксіпорындармен салыстырыланын анытау детте негізгі ксіпорынны алты жадайын олданады: басым, мыты, жаымды, трасыз, лсіз, мір сре алмайтын.

Ксіпорынны пісіп- жетілу критерийі ме бсекелік абілетін салыстыру арылы ксіпорынны мір сру цикліні матрицасын руа болады, ксіпорынны жадайын алыптастырып ана оймай, ары арай дамуы бойынша аидалы кеестер береді.

Жобаны талдауды алдын-ала кезеіні соы нтижесі крсетілген критерийлер ксіпорынны матрицадаы андай наты тора жататындыын білдіреді. Талдауды алдын ала кезеі уаыт бойынша за болмауы керек жне алдын ала кезеде жасалатын орытындылар сапалы баалара негізделеді. Соан арамастан, бл кезе келесі екі себепке байланысты ажет:

-стратегиялы инвесторме рі арай атынас жасау барысында саланы пісіп- жетілуі мен ксіпорынны бсекелік жадайы туралы мселелер міндетті трде озалады жне бан алдын-ала дайындалу керек.

-егер ксіпорындарыны басарушылары талдауа назар аудармаса, онда стратегиялы инвестор бл жмысты зі атарып, о нтижелерге келмеуі ммкін.