Таырып 9: леуметтік тесіздік жне леуметтік стратификация

1.леметтік тесіздік: ымы, трлері.

2.оамны леуметтік рылымы, оны негізгі элементтері, ерекшеліктері.

3.леуметтік стратификация: ымы, факторлары, модельдері.

леуметтік тесіздік -жеке индивидтер, леуметтік топтар, абаттар, таптар тік леуметтік мобильдік иерархиясыны р трлі сатыларында тратын, мірлік те емес жне ажеттіліктерді амтамасыз етуді ммкіндіктерге ие леуметтік дифференциацияны ерекше трі.

Тесіздіктер мен леуметтік стратификция проблемасы іс жзінде леуметтік жне философиялы теорияларды барлыыны басты назарында болады. Стратификация ымыны азіргі заманы ылыми ойлауды санатты аппаратындаы орныны маызы зор.

леуметтік ауымдастытар тесіздігі жйесін сипаттау шін леуметтануда «леуметтік стратификация» ымы пайдаланылады.

«Стратификация» ымы леуметтануа геологиядан келген. Аылшын тілінде «страта» сзі алашында геологиялы абат деген, ал «стратификация» сзі абаттау деген ымды білдірген. леуметтанушылар леуметтік тесіздікті белсенді трде зерттей бастаан кезде осы терминді алан, сонымен оамды белгілі бір топтара блу маынасына ие болан.

леуметтік стратификация оам мшелеріні материалды байлыты, табысты, артышылыты, мртебені, билікті, ы пен міндеттерді иеленуіні бірдей болмауынан кптеген леуметтік топтара, таптара блінуі.

оам зіні леуметтік рылымы жаынан бірдей емес. оам адамдарыны арасында тесіздік бар. Соан байланысты оларды леуметтік жйедегі алатын орындары да бірдей емес. Жекелеген индивидтер мен адам топтарыны арасында леуметтік жіктелу бар. Оларды жіктегенде біратар лшемдер басшылыа алынады, мысалы, табыстарыны клемі, білімдеріні дегейі, мамандытаы мртебесі, билікке атынастары.

оам адамдарын страталара жіктеуді тарихи ш типі белгілі. Олар: касталар, сословиелер, таптар.

Осы аталан жіктеуді ш типіне байланысты стратификациялы жйе ашы жне жабы жйелергеблінеді. оам мшелеріні статустары мен леуметтік жадайларын згертулеріне ммкіндік бар леуметтік рылым ашы стратификациялы жйе деп аталады да, мндай ммкіндік болмайтын оам жабы стратификациялы жйе деп аталады. Жабы жйеге ндістан оамында орын алан касталы жені жатызуа болады. Бл оамда касталарды трт тобы болан:

Ø Брахмандар (абыздар, діни иелері), олар халыты 3 % райтын;

Ø Кшатрийлер (скери адамдар),

Ø Вайшилер (саудагерлер), бл екі топ халыты 7 % райтын;

Ø Шудралар (шаруалар мен олнершілер), 70 % жуы.

Ø Хариджандар оамдаы е тменгі, ауыр жмыстарды атааратын адамдар.

Сословиелік жйелер феодалды оамда орын алан стратификациялы жітеу типі. Бл оамдаы адамдар жоары жне тменгі сословиелерге блінген. Сословиелік статустар атадан балаа мра ретінде беріліп отыран. Жоары сословиеге дворяндар, дін иелері, ал тменгі сословиеге олнершілер, шаруалар, кпестер жатан. Бл аталан жйеде бір сословиеден екіншісіне ту шектелгенімен, оларды арасында кейбір жадайда некені орын алуы жне тменгі сословие адамдарыны сіірген ебектеріне байланысты билік тарапынан олара жоары сословиелік статусы сый ретінде беру сияты жадайлар орын алан.

«Тап» деген ым ылыми айналыма жаа заманда енді. К. Маркс з заманында таптар туралы ілімді одан рі дамытып, зіні тап кресі туралы теориясын негіздеді. Соны нтижесінде ол леуметтік стратификация теориясына з лесін осты. Ол таптарды пайда болуыны экономикалы себептерін ашып крсетті. Бл себептерге К. Маркс оамды ебек блінісі мен жеке меншікті шыуын жатызады. Сонымен атар, К. Маркс оамда негізгі жне негізгі емес таптарды болатынын атап крсеткен. Негізгі таптар оамдаы мір сріп тран негізгі меншік атынастарыны трінен туындайды. Негізгі емес таптар ткен дуірден алан немесе жаадан алыптасып келе жатан оамды-экономикалы формацияны таптары. Мысалы, капиталистік формацияда феодалдар мен шаруалар таптарыны саталуы ммкін.

Соы кезде леуметтанушылар оамны трт жіктен тратын моделіне тоталды. Олар: жоары тап, орта тап, жмысшы тап, тменгі тап.

Жоары тапа ірі меншік иелері аржы жне нерксіп магнаттары, жоары билік элиталары, мемлекет президенттері, премьер-министрлер, министрлер, жеке водомстволар мен мекемелер басшылары, яни жоары категориядаы шенеуініктер жатады. Блар оамны экономикалы жне саяси мірінде шешуші рл атаратын топ. оамдаы оларды лес салмаы аз, дамыан елдерде олар шамамен халыты 1 % райды.

Орта тапты оамдаы алатын орны ерекше. Бл топа оамдаы р трлі леуметтік топтарды, мамандытардарды кілдері жатады. Алдыы атарлы дамыан елдерде олар 50-60 % халыты райды. Орта тапты кілдері алымдар, жазушылар, суретшілер, діни ызметкерлері, оытушылар, дрігерлер, орта жне шаын ксіп иелері, мамандаан жмысшылар жне т.б. олар кп ебек етеді. Бл топты адамдары «жасы мірге аржылы ебекпен, кш-жігерді, білімні нтижесінде жетуге болады» дегенді басшылыа алады.

Орта топ шке блінеді. Олар: жоары орта тап, орташа орта тап, тменгі орта тап.

Тменгі тап рамы жаынан сан алуан. Олара арнайы мамандытары жо жмысшылар, жмыссыздар, ылмыскерлер жне т.б. жатады. Бларды кпшілігі траты табыс кздері болмаандытан, олар кедейшілік жадайда мір среді.

Сонымен, леуметтік стратификация кез келген оама тн былыс. Барлы оам мшелеріні арасындаы жаппай тендік орнататын эгалитарлы (тендік) оам орнату ммкін емес екендігін лемдік даму тжірибесі длелдеп отыр.