Таырып 14: Ебек жне экономикалы мір леуметтануы

1.оамны леуметтік ксіби рылымы.

2.Ебекті леуметтік йымдастырылуы.

3.Ебек нарыы жне жмысбастылыты рылымы.

4.Экономика леуметтік сала ретінде.

5.Экономикалы леуметтану пні.

6.Экономикалы идеяларды дамуы.

7.Шаруашылы жйе жне оны ерекшеліктері.

8.Жаанды ебек блінісі жне жаанды экономика мселелері.

Нарыа ту кезеінде экономикалы мір леуметтану зерттеуіні е маызды ылыми пн ретінде ндірістік атынастара экономикалы факторлармен атар адам факторы да сер ететіндігін крсеткен басару тжірибесіне жауап ретінде ХХ асырды ортасында АШ-та пайда болды.

Пндік ауымды анытауда трлі дістемелік масаттара келіп тірелетін екі негізгі кзарас алыптасан. Олар:

1. Экономикалы леуметтану, экономикалы (ндіріс, бліп беру, айырбас, материалды орларды ттыну) жне оамны мірді экономикалы емес (саясат, медицина, дін, отбасы, білім беру жне т.б.) салаларыны зара байланысы ретінде арастырылан уаытта макролеуметтану алдауына жаындау болады. Мнда леуметтану пні леуметтік жйені элементтері ретінде леуметтік атынастар, байланыстар, рылымдар болып крінеді.

Мысалы, Т.И. Заславская мен Р.В. Рывкина экономикалы леуметтануа мынадай анытама берген: «оамды мірді екі – экономикалы жне леуметтік салаларыны зара байланысын тиісінше екі жаты – экономикалы жне леуметтік процестерді зара байланыстары негізінде зерттейтін ылым».

2. Радаев В.В.: «Экономикалы леуметтану экономикалы рекетті леуметтік рекетті нысаны ретінде зерттеп біледі». Экономикалы леуметтану экономикалы іс-рекетті зерттейтін ылым деген кзарасты В.И. Верховин, А.И. Кравченко да олдайды.

А.И. Кравченко: экономикалы леуметтану – ол оам міріні трлі салаларындаы (ндірісте, айырбаста, бліп беру мен ттынуда) лкен леуметтік топтарды німдері ретінде адамдарды міез-лы жайлы ылыми білім жйесі деп саналады.

Экономикалы леуметтану арастыратын негізгі проблемалары:

Ø Экономикалы институттарды (жеке меншікті, айырбасты, келісім-шарт атынастарыны, ашаны, аржы нарыыны) эволюциясы;

Ø оамны экономикалы жне ксіби стратификациясы, экономикалы тесіздік, кедейшілік жне байлы мселелері;

Ø леуметтік атынастар мен адамдарды экономикалы имыл-рекеттеріні р трлі типтеріні алыптасуы;

Ø Адамдарды ебек нарыындаы рекеті, ндіріс жне формальды емес экономика саласындаы ебек рекеті;

Ø Экономикалы сана мен ойды дамуы;

Ø Экономикалы йымдарды рылымы;

Ø Ксіпкерлік жне бизнес нысаныны леуметтануы;

Ø ндірісті, бліп беруді, айырбас пен ттынуды леуметтік-экономикалы механизмдері.

Экономикалы леуметтануды алашы білімдері айта ркендеу жне жаа заман дуірінде пайда болды. Бл уаытта Шарль Луи де Монтескье, Клод Гельвеций, Адам Смит, Уильям Годвин, Сен-Симон, Роберт Оуэн ойлары нды болды.

Огюст Конт экономикалы леуметтануды дамуына з лесін осты. Мысалы, ол жаа леуметтік тртіпті біратар ерекшеліктеріне кіл аударды:

Ø еркін ксіпкерлік пен бсекелестікке негізделген экономикалы жйені алыптасуы;

Ø жмыс кшіні алада шоырлануы;

Ø ндірісте ылым мен техниканы жетістіктерін пайдалану;

Ø басшылар мен жалдамалы жмысшылар арасында жасырын немесе ашы арама-арсылыты пайда болуы;

Ø леуметтік тесіздікті кшейе тсуі; табыс табуа баыт стану.

Конт индустриалды оам мен ндірісті адама жне мдениетке сер ету теориясын дамытты.

Фердинандт Теннис, неміс леуметтанушысы, жаа леуметтік рылысты маызды белгілерін сипаттап береді. Теннис «азіргі оам» мен «дстрлі оамын» бір-біріне арсы ояды. азіргі оамда адамдар зіні жеке асиеттерін, састыын жоалтып, пиялы жалданушылар, жмысшылар, сайлаушылар, ттынушылар мен крермендер топтара механикалы трде біріге отырып, сахнаа шыады. Оан лкен нарытары, аудиториясы, электораты, лтты йымдары бар азіргі оамны клемі кінлі.

Макс Вебер «азіргі оамды» саралай отырып, «дстрлі» жне «капиталистік» оамды бір-біріне арсы ояды. Оларды айырмашылыы мына лшемдер бойынша крінеді: жеке меншік нысаны, технологияны басым трі, жмыс кшіні нарыы, экономикалы бліп беруді дістері, задар табиаты, ке таралан длелдемелер. Вебер: капитализмол «бос жмыс кштер нарыын дрыс йымдастыру». «Этос», немесе «капитализм рухы» табыс себебін, аскеттілік, парыз сезімін амтиды. Этосты айнар кзі протестантизм болып табылады.

Адамдарды шаруашылы рекеті экономикалы сана мен ойды типімен, экономикалы мдениетті даму дегейімен аныталады.

Экономикалы сана – леуметтік топтар мен жеке адамдарды, тікелей экономикалы натылыты бейнелеуші жне натылы бір тарихи стте оамдаы р трлі былыстара з ойын крсетуші экономикалы білімдер мен идеялар, кзарастар жиынтыы.

Экономикалы сана экономикалы тжірибе барысында алыптасады, оны ииеленушілері жекелеген жеке адамдар, топтар бола алады. Білімні санаа ауысуыны басты лшемі, леуметтік топтар мен жеке адамдарды экономикалы идеялара, кзарастара жне теориялара ажеттілігі болып табылады.

Пол Хейне экономикалы сана мен ойды жмыс механизмін бейнелейтін ызыты салыстырма келтіреді.

Экономикалы леуметтанумен атар нары леуметтануы арастырылады. Ол жаа сала болып есептеленеді. ХХ асырды ортасында Н. Смелзер, Т. Парсонс, К. Поланьи ебектерінде айта олданыла бастады. Нары леуметтануы – ол нары рекетіні механизмін арастырады. Нары е маызды экономикалы институттарды бірі ретінде арастырылады. Нары – ол жеке адам барынша табыса жетуге мтылатын айырбас саласы.