Білім леуметтік институт ретінде

Адам оамы, сіресе, азіргідей нарыты жадайда іс-рекетті, ебекті, ызметті, жмысты табысты рі тиімді жргізуі шін жан-жаты, тере білімді, мамандырылан, білгір, саналы адамдарды ажет етеді. Сондытан оу, аарту, білім беру саласына оамда ерекше кіл аударылып, оан жмсалатын арнаулы аржы блінуі ажет.

Брыны КСРО-да, оны ішінде одатас республикаларда бл игілікті істі жргізіп дамыту тек ана экономика саласын дамытудан алан аржыны мдени салаа кшіру арылы жзеге асырылан. Ол ол ма, блінген аз аржыны зін шміштеп ысып немдейтін болан. Сйтіп ел-жртты, халыты рухани дамуы тмендеп, жалпы оамны дамуына зор кедергілер жасалды. Баса дамыан ркениетті елдерді халымен салыстыранда бізді (оны ішінде кезінде КСРО рамында болан рамында болан республикалар бар) халымызды білім дрежесі жне белсенділігін лайда тмен. Бл крсеткіштер бойынша дние жзінде біз 29 орындамыз, ал, азір бл крсеткіш дегейінен де тмендеп кетті. Статистикалы деректер бойынша, театрларда адамдарды 100% (пайызы) болса, мражайлар мен баса да мдени ошатарында онан да тмен. Кркем нер пндері мектептерде жоты асы.

Кітапханалардаы оырмандарды сандары да те аз. Осыны нтижесінде кптеген кітаптар бірнеше жылдар бойы орнынан озалмай, ша басып трады.

Екінші дние жзілік соыс біткеннен кейін АШ пен Жапония оамды дамытуды екі жолын тадап алды. АШ-та «капиталды техникаа жмсау (салу) жолы тадалды. (бл техниканы, техникалы паркті жаарту (модернизация), технологияны жаарту, т.б.); Ал, жапондытар капиталды «адама жмсау» жолын тадады.(Бл адм тласыны шыармашылы жне ксіби абілетін дамытып жетілдіру ) «аржыны адама салу» лдеайда з артышылыын крсетті. Оны бгінгі Жапон оамыны арыштап дамуы аартты.

ткен уаыттаы оу, білім беру жйесіні бір артышылыы –ол оны адамгершілік (гуманистік) баытыны кштілігінде болды. оамны белгілі бір тобыгы кілдері тілді, дебиетті, кркемнер, суретті талдай білуі ажет болды. Жалпы адамзатты ндылытармен танысу оларды оршаан дниені тере, ке тсіне білуіне сер етті. Зиялы ауым — рбір оамны матынышы. Блар бірнеше ондаан, тіпті жздеген жылдарды ішінде алыптасады, істелінеді.

андай да бір басару трі болмасын, зиялы ауымны кілдері оамны кішігірім леуметтік тобын райды да рбір лтты тере парасатын, шыармашылы абілетін жария етушісі, жатаушысы ана емес, сонымен бірге лтты адамгершілік, мдени, рухани лгісі (эталон) болып саналады.

кінішке арай, оамны осындай жіішке жігі иыншылыа, апата, жиі шырап отыранын тарихтан білеміз. 1971-ші жылы азан революциясынан кейін кп зиялы адамдар, оны ішінде оымыстылар, инженерлер, дебиетшілер, т.б. з елін, отанын тастап кетуге мжбр болды. Елде алан кптеген зиялы адамдар Сталиндік реприссияны наа рбандарына айналды. азір де зиялы ауымны кейбір кілдері иын жадайларда жр.

азір оу, білім жйесі дадарыста. Бл дадарысты болу себебі, біздегі жйені баса сапалы жйеге ауысудаы иындалытара тікелей байланысты. Ал, жаа жйе барлы салалардаы іс-ызметті жаа ндіріске, технологияа сйкес жаа трін, дісін, тсілін (стилін), тртібін, оу-білімін, ылымынажет етеді. Ол оамны ілгерілеп дамуыны ажеттіалышарты жне міріні, сіресе, оны белсенді жмысыны маызды трі болып саналады.

Сондытан жаа 21 асырда здіксіз оу, білім алу баса ркениетті, дамыан елдердегідей бізді саясатымызды басты аидасы болуы керек. Бл туралы бізді кіметімізді білім туралы заында жасы айтылан. здіксіз білім алуды мерзімін зарту жне оушылар санын ересек адамдарды санымен лшеу деп жанса тсінуге болмайды. рбір мектепті алдындаы міндет-ол рбір адамды р трлі змыс пен іс-ызметті з бетімен істей алуа жне здігімен білім алуа йрету.

Болаша білім жйесінде университеттерді атартын ызметі ерекше болады. андай да бір университет болмасын, ол адама жан-жаты мдениет беру ралы болуы керек. Университеттерді мндай болуына толы ммкіншіліктері бар. Университет жмысшы кшін ндірмейді. Оны асты міндеті – адамны адамгершілік асиеттерін дамытып, алыптастыру.

оаны р трлі даму кезедеріне сай университтерді білім жйесіндегі оу процестері р трлі дрежеде, дегейде ызмет атарады, соан орай оны беделі де р трлі болды. Алашыда университтерде нерге атысты пндер оытылмайтын еді, ондаы гуманитарлы оамды ылымдар жартылыс жне техникалы ылымдарды лшем-лгілерімен жргізілді. Аыл –ой, ебекті бір трі ретінде жргізілетін ылымдара шек ойылып, тек ана натылы тиімді, пайдалы ылымдар (мысалы, математика, физика, химия, биология, техникалы ылымдар, т.с.с. жргізілді.) Ал, адамны жеке тла ретінде жан-жаты йлесімді дамуына, оны адамгершілік асиеттеріні жетілуіне назар аударылмады. Сондытан бгінгі кнні басты мселесі-брыны университетті айта жаырту. Оны алуан трлі мселелеріні ішіндегі басты, негізгі мселе-оамды гуманитарлы білім беруді айта алпына келтіру. Мны зі- гуманитарлы факультеттерді кбейту деген ой емес, ол оу орындарын бітіруші мамандарды жоары дрежедегі мдениетін алыптастыру болып табылады.

Оу, білім – оамдаы ошау тран сала емес, Ол оамдаы р трлі былыс, процестерді бейнелей алатын ала. Ал, жоары мамандандырылан, саналы, з бетімен істелетін ебек іс-ызмет, жмыс беделіні тмендеуі оамдаы оу, білім саласыны зады беделін тсіріп, маызын кемітеді. рине, айта берсе, кемшілік, олылытар те кп. Бларды объективтік жне субъективтік себептері бар. Объективтік басты себептерге оу, білм жйесін ажетті аржымен амтамасыз етілмеуі жатса; субъективтік себептерді бастыларына –оу, білім жйесіні ылыми длелденген, мірді барлы жне рбір салаларына сйкес келетін тиімді оытуды, білім жоспарын, бадарламасын, дістемелерін, оу жне кнректі ралдарды жасап, компьютерлерді ке олдану, жаа педагог кадрларды іріктеп алу, отбасымен байланыс-атынастарды кшейту, т.с.с.

орыта айтанда, оу, білім ерекше леуметтік институт, ол-з бетімен біршама дербес леуметтік ызмет атарады. Натылыап айтса, ол рбір адамды білімні негізімен трбиені сабатастыруын, тланы леуметтендіруін, оны интеллектуальды жне рухани ммкіндігін алыптастырады, т.б.

оамны оу, білім былыстарын, процестерін жалпы леуметтагуды арнаулы теориясы- білім леуметтануы зерттейді. Ол білім жйесіні белгілі бір задылытары арылы жеке леуметтік институт ретінде дамуын, оны оаммен жне оны алуан трлі салаларымен, баса – да леуметтік жйелерімен, процестермен, институттарымен р трлі арым-атынасын, байланысын талдайды.сонымен бірге білім жйесі оамны леуметтік рылымына, оамды атынастара, ебекті німділігіне, ндіріске жне баса іс-ызметті тиімділігіне серін, жеке адамды тлаа айналдырудаы интеллектульды, білім процесіні рлін, адамны табиат жне оам туралы білімді, озы тжірибені игеріп, бойына сііріп, оны йлесімді дамуын, білім дегейіні ызметке, жмыса, тртіпке серін, адамдарды ылыми кзарасыны алыптасуын, адамны оамдаы леуметтік жадайыны згеруін, т.б. талдап зерттейді.