Тергеу бліміні бастыы тсінігі, оны тергеу ндірсіндегі зыреті

Тергеу бліміні бастыы – ішкі істер органындаы тергеу бліміні бастыы, лтты упсіздік комітіті (К).жне аржы полициясы (ІПК 59 бабы). Тергеу блімі бастыыны іс жргізу ызметі тергеушіні ызметімен бірдей десе де болады. біра олар бір бірінен ызметі мен дрежесіне арай ажыратылады, тергеушіге араанда «бастыты» дрежесі жоары жне ол мынадай укілеттілікке ие:

- тергеу ндірісін тергеушіге тапсырады; ылмысты істерді тергеу ндірісіндегі тергеушіні жмысына баылау жргізеді;

- алдын ала тергеу мерзімі мен тергеушіні тергеу ісін кезінде амауа алынан тланы амауда отыру мерзімін баылайды; ылмысты іс бойынша тергеу ндірісінен тергеушіні ызметін шеттете алады;

- бір тергеушіні ісін екінші тергеушіге тапсыра алады; аяталан ылмысты істерді прокурора жібереді. {30}

Тергеу бліміні бастыы ылмысты істі озауа, оны з ндірісінде абылдауа жне жеке дара алдын ала тергеу жмыстарын бастауа ылы.

Тергеуші - ішкі істер органдарыны, лтты ауіпсіздік органыны жне аржы полициясыны лауазымды тласы. Ол ылмысты іс бойынша алдын ала тергеуді жзеге асыруа укілетті (ІЖК 60 бап). Тергеуші тергеу ісіне атысты барлы мселелерді жеке з бетінше абылдай алады.

Тергеуші ылы:

- ылмысты істі озауа;

- ол бойынша алдын ала тергеу жргізуге;

- з ндірісіндегі барлы тергеу ызметін орындауа;

- тексеру, тінту жне баса да тергеу істерін жзеге асыруа;

- жауап алу шін немесе эксперт ретінде орытынды жасау шін кез келген тланы шаыруа;

- іс жргізуге мжбрлейтін шараларды, кдікті мен айыпталушыа атысты болдырмау шараларын олдануа;

- айып тауа; айыптау орытындысын жасауа;

- ылмысты істі уаытша тотатуа немесе млде тотатуа;

- істі сота жіберуге ылы. {31}

Ішкі істер бліністеріне тскен р трлі нысандаы ылмыс туралы хабарламалар, арыз-шаымдар жне зге де хабарламаларды барлыы кезекші блімдерде жаттарды тіркеу кітабына тіркелеу керек. Содан наты ылмыс белгілері бар арыз-шаымдар электронды форматтаы Сота дейінгі тергеп-тексерулерді бірыай тізіміне енгізіледі. Бл дегеніміз – аталан арыз-шаым бойынша сол мезеттен бастап ылмысты іс козалып, оан тіркеу нмірі берілді деген сз. ылмысты-процестік кодексті талабына сйкес, ылмысты удалау органы ылмысты іс озау туралы аулы шыармай, сота дейінгі тергеп-тексеру жмыстарын жргізеді.

Сота дейінгі тергеу ымы.Соа дейінгі тергеудегеніміз бл ылмыстартуралы арызды, хабарды Біірыай тізілімінде тіркелуі немесе бірінші кезек кттірмейтін тергеу рекеті.

Бл сатыда анытау органдары, тергеуші жне прокуорор процестік задары талаптарына сйкес ылмысты ашу, кдікті адамды стау ызметін, айыптау масатындаы длелдемелер, айатар жинау жніндегі біратар тергеу жне баса іс рекеттерді жргізеді. Одан кейін сотты діл жазалау шараларын шыаруын жзеге асырады .

Соа дейінгі тергеусатысында жинаталан материалдар негізінен сот мжілісінде зерттеледі. Оны сот баалап, сотталушыны кінлі немесе кінсіздігі туралы шешім абылдайды.

Соа дейінгі тергеуге дейін ылмыс белгілерін анытау жне тергеп – тексеуді процестері жргізіледі. Оны атаратын тергеші, немесе кейбір уаыттарда, тергеу блімінде ылмысты істер кп болан кезде, тергеуші жетіспеген кезде, сол себепті ылмысты іс бойынша тергеу бліміні бастыгы ауылы шыарып тергеуді зі жргізеді.

ылмыстарды кпшілігі бойынша алдын ала тергеу жргізіледі, сондытан бл ылмысты істі сота дейін тергеуді негізгі формасы болып табылады. Соа дейінгі тергеужне анытау органдарындаы ылмысты процестік ызметіні іс жргізу жаттарын райтын мерзімі мен саны бойынша е лкен блімі болып табылады. Алдын ала тергеу барысында іс бойынша длелдеме айатарды е кп блігі жинаталады жне ашылады.

Алдын ала тергеу тергеушілер, анытау органдары, анытаушылар арылы жргізіледі. ал бл ылмысты процестік задарын дрыс олдануды адам мен азаматтарды ыы мен бостандыын сатауды маызды кепілі болып табылады.

Сота дейінгі тергеуді формалары.

Сота дейінгі анытау, алдын ала тергеу жне хаттамалы формасанда жргізіледі. Алдын ала тергеу – бл е алдымен ылмысты і процестік нституты, яни тергеуші арылы жзеге асырылатын ылмысты сот ндірісі туралы задылы нормаларыны жиынтыы. Алдын ала тергеу – бл сондай-а лтты ауіпсіздік органдары, ішкі істер органдары жне аржы полициясы органдары тергеушілері жргізетін ылмысты тергеу. Оны тергеу бліміні бастыы да жргізуі ммкін.

Алдын ала тергеу ндірісі барлы ылмыстар бойынша міндетті, тек ана ерекше жадайларда ауыр емес ылмысты істер бойынша жеке тртіппен жзеге асырыланда ана болуы ммкін (ПК 32, бап).

Алдын ала тергеуді мні.

ылмысты процесті сатысына дейінгі алдын ала тергеуді мні бл уаыт кезеінде ылмысты ізге тсу органыны бкіл ызметі істі ашу мен тергеуге жмсалатындыында.

Алдын ала тергеуді жалпы талабына жататындар: задылы, жан-жатылы, толытылы, ндірістегі біратар жалпы талаптарды сатауа байланысты болатын алдын ала тергеуді объективтілігі. Олар зін замен белгіленген жне ылмысты іс жргізу ызметіні сы тріні зіне тн ерекшеліктерін белгілейтін ылмысты іс жргізу принциптеріне байланысты ережелер оан ойылатын те маызды талаптар ретінде крсетеді. ылмысты мн-жайын е ыса мерзімде жне кш пен ралды те аз жмсау арылы белгілеу алдын ала тергеу шарттарыны бірі. Сонымен бірге шарттар жеке адам мен азаматты ыы мен бостандыына кепілдік жасайды, ммкін болатын ателерді алдын алады,болдырмайды.

ылмысты іс жргізу кодексі сонымен атар тергеу шарттарына, талаптарын мыналдарды жатызады:

- тергеулік (ПК 187 бап);

- алдын ала тергеу жргізілетін жер (ПК 188 бап); ылмысты істерді біріктіру (ПК 43 бап);

- ылмысты істі ажырату (ПК 44 бап); алдын ала тергеу ндірісін басталуы (ПК 179 бап);

- алдын ала тергеуді аяталуы (ПК 294 бап);

- тінішті млімдеу жне шешуді міндеттілігі (297 бап).

Алдын ала тергеуді міндеттері – бл ылмысты тез жне толы ашу, оны жасаан адамды табу жне блектеу. рбір іс бойынша алдын ала тергеу жан-жатылы, толыты, объективтілік жне істі мн-жайын зерттеуді шапшадыы сияты талаптара жауап беруі ажет. Алдын ала тергеуді сапасын арттыру масатында задылыты ата сатау ажет. Е алдымен ылмысты жауаптылыа кінлілерді дер кезінде тартуды тергеу рекеттерін жекелеп жне оларды барлыын біріктіріп жргізу тртібін реттейтін ылмысты іс жргізу нормаларын сатау.

Сонымен атар тергеу барысында кінлі адамны айыбын айатайтын да атайтын да немесе айыпты жауапкершілігін жеілдететін де мн-жайларды ашылуы жне зерттелуі ммкін. Тергеу органдарына ылмыс жасауа итермелейтін себептер мен мн-жайларды ашу, одан рі оны болдырмауды алдын алу шараларын абылдау міндеті жктелген.

Сонымен бірге алдын ала тергеу ылмыс кезінде келтірілген материалды шыынды ндіруді амтамасыз ету жніндегі дер кезінде шаралар абылдауа баытталан.

Алдын ала тергеу ндірісіні басталуы. Алдын ала тергеу тек ана ылмыстар туралы арызды, хабарды Бірыай тізілімінде тіркелуі немесе бірінші кезек кттірмейтін тергеу рекеті болып табылады.(ПК 179-бап).

Алдын ала тергеу мерзімі.

ПК 192 баб 1б-л. сйкес сота дейiнгі тергеп-тексеру ылмысты істі крделілігі, тергеу рекеттеріні клемі жне істі мн-жайларын зерттеуді жеткіліктілігі ескеріле отырып, исынды мерзімде, біра Р ылмысты кодексінде 71 бабында белгіленген ылмысты удалауды ескіру мерзімінен аспайтын мерзімде аяталуа тиіс.

Анытау істері бойынша сота дейінгі тергеп-тексеру бір айдан жне алдын ала тергеу істері бойынша екі айдан аспауа тиіс

Тергеуші мен анытаушы ылмысты іс жргізу кодексіні 04, 63 баптарында аныталан з кілеттігі шеберінде ылмысты істі озайды жне оны ылмыс озалан кннен бастап екі ай мерзімінен кешіктірмей аятауы тиіс. Бл мерзім ішіне ылмысты істі озау стінен бастап, істі айыптау орытындысымен прокурора жолдаана немесе медициналы сипаттаы шара олдану туралы болмаса істі тотату не тотата тру туралы сотта арауа жіберу жніндегі аулыа енеді. Алдын ала тергеу мерзімі ауданды, алалы жне оан теестірілген прокурор арылы 3 айа дейін зартылуы ммкін (ПК 192-бап).

Атап айту керек, істі ерекше крделілігіне байланысты немесе ылмысты істі материалдарын ылмысты удалауды жаластыру шін шет мемлекетке жіберу туралы мселені шешу кезінде – облыс прокуроры мен оан теестірілген прокурор жне оларды орынбасарлары исынды, біра он екі айдан аспайтын мерзімге зартуы ммкін. Тергеу мерзiмiн одан рi зартуа айрыша жадайларда ана жол берiледi жне оны Р Бас Прокуроры, оны орынбасарлары исынды, біра ПК 192- бап- 1 блігінде белгіленгеннен аспайтын мерзімге жзеге асыра алады.

Тотатылан жне уаытша тотатылан істерді осымша тергеу, оны адаалауды жзеге асыратын прокурор арылы аныталады жне оан іс тергеушіге тсіп оны істі з ндірісіне абылдаан стінен бастап бір айдан аспайтын мерзім беріледі. Айыпталушыны жне оны ораушысыны іс материалдарымен танысу уаыты, сондай-а тергеу тотатылан уаыт тергеу мерзімін есептеуде есепке алынбайды.

Тергеу айрыша крделі істер бойынша облыс прокуроры немесе оан теестірілген прокурор алдын ала тергеуді алты айа дейін созуы ммкін. тергеу мерзімін одан рі созу істі крделілігін есепке ала отырып, ерекше жадайларда ана тергеу мерзімі аяталуа дейін он кннен кешіктірмей тергеушіні толы длел келтірген аулысы негізінде Р Бас прокуроры, оны орынбасарлары жне бас скери прокурор арылы шешімін табады.

Алдын ала тергеу жргізу шін ылмысты іс олара прокурор немесе сйкесті тергеу бастыы, анытау органыны жетекшісі арылы берілуі ммкін. Тергеуші немесе анытаушы зі озаан немесе оан берілген іс бойынша оны з ндірісіне абылдай отырып, дереу тергеу жмысын бастауа міндетті.

Тергеушіні, анытаушыны істі з ндірісіне абылдауы аулы шыару жолымен жзеге асырылады. Тергеушіні, анытаушыны ылмысты іс бойынша істі з ндірісіне абылдау туралы аулы шыармай тергеу рекетін бастап кетуі ылмысты іс жргізу заын бзу болып табылады.