Тергеу бліміні бастыыны іс бойынша тергеу рекеттерін жргiзу

ылмысты іс бойынша тергеуді негізгі мазмны деп ылмыстыты- процестік длелдемесі танылады, себебі, тергеушіні ызметі замен белгіленген іс жргізу формасында жзеге асады.

Тергеу іс-рекеттері – бл тергеушіні немесе анытау органыны ылмысты- процестік заыны талаптарына сйкес жргізілетін процестік рекеттері. Бл рекеттер ылмысты істі объективті жне толы анытау шін маызы бар длелдемелерді тексеру, орыту, жинау жолымен фактілі мліметтерді белгілеуге баытталады.

Баса іс жргізу рекеттерімен салыстыранда тергеу рекеттері мынадай белгілермен сипатталады:

- олар анытау, тергеу органдары, тергеуші, анытаушы шін танымды сипата ие болады;

- алдын ала тергеу немесе айтадан ашылан жадайына байланысты ылмысты істі тергеу сатыларында ана тергеу рекеттерін жргізу;

- бл ызмет тек тергеу рекеттері ндірісіні тртібін реттейтін іс жргізу заы негізінде жзеге асады (жинау, орыту, длелдемелерді алу);

- Ережеге сай, за дебиеттерінде тергеу рекеттері екі топа блінеді:

- длелдемелерді бекіту, тексеру, жинауа баытталан тергеу іс-рекеттері (арау, тінту, алу, тергеу эксперименті, тану, т.б.);

- алдын ала тергеу ісіне атысушы адамдарды ыын амтамасыз етуге баытталан тергеу іс-рекеттері (мысалы, айыпталушыа іс бойынша тініштерді, шаымдарды арау, жбірленушіні іске атысты барлы материалдармен танысу ыын тсіндіру.

Керек жадайларда тергеу рекеттерін жргізу кезінде тергеуді барысы мен нтижелерін тіркейтін ылыми-техникалы ралдар міндетті трде олданылады.

ылыми-техникалы тіркеу ралдары болмаан немесе оларды олдану ммкін болмаан жадайда, тергеу рекеттерін жргізу кезінде кугерлер тартылады рекеттерді барысы мен нтижелерін тіркейтін ылыми-техникалы ралдарды олдану тртібін Р Бас Прокуроры тиісті мемлекеттік органдармен келісу бойынша айындайды

Ескерте кететін бір жайт, туергеу рекеттерін жргiзу кезiнде азаптауа, зорлы-зомбылы крсетуге, орытуа жне зге де засыз шараларды, атыгез арым-атынасты олдануа, сол сияты оан атысатын адамдарды мiрi мен денсаулыына ауiп тндіруге жол берiлму тиіс.i.

Адамды кдікті деп тану туралы жариялау

ПК 202 бабына скес адамны ылмыс жасаанын крсететін, ПК 128 бабы 2 бл-і 1,2 тарматарында кзделген кдіктіні стау негідері) болан кезде, егер бл ретте оан процестік стап алуды олдануды ажеттігі болмаса, сондай-а стап алынан адама ПК-ті 139 бабына орай кдіктіні іс-рекетін саралау тралы аулы шыарылана дейін блтартпау шарасын олданан кезде оан атысты сота дейінгі тергеп-тексеру органы оны кдікті деп тану туралы аулы шыарады.

Тергеші адамды кдікті деп тану туралы аулыда:

1) оны жасалан уаыты мен орны; аулыны кімні жасааны; кдікті деп танылатын адамны тегі, аты жне кесіні аты (ол болан кезде), оны туан кні, айы, жылы жне туан жері

2) адама андай ылмы жасады деп кдік келтірілетіні крсетілуге тиіс.

Атап кету керек, ксіптік жне ызметтік міндеттерін орындауа байланысты ылмыстар жасаан кезде адвокатты, прокурорды, тергеушіні, анытаушыны, тергеу бліміні бастыын, анытау органыны бастыын кдікті деп тану туралы аулыны прокуратура басшысы бекітеді

Адамды кдікті деп тану туралы аулы сол адама жарияланады. Сота дейінгі тергеруді жзеге асыратын анытаушы, тергеуші зіне атысты кдікті деп тану туралы аулы шыарылан адама кдіктіні ытарын тсіндіруге, бл туралы аулыда белгі жасап жне оан сол аулыны кшірмесін табыс етуі керек. {39}

Тергеуші адамды кдікті деп тану туралы аулыны кшірмесін жиырма трт саат ішінде прокурора жіберуі тиісі.

Кдіктіні іс-рекетіні саралануын айындау.

Анытаушы, тергеуші ПК 203-бабына сйкес адамны ылмыс жасааны туралы кдікті растайтын оан атысты жеткілікті длелдемелер болан кезде прокурор, Сота дейінгі тергеуді кдіктіні іс-рекетін саралау туралы ужді аулы шыарады. Саралау туралы аулы исынды мерзімде шыарылуа тиіс.

Прокурор, анытауші, тергеші сота дейінгі тергеуді кдіктіге оан кдіктіні іс-рекетін саралау туралы аулы жарияланатын кн туралы хабарлайды жне сонымен бір мезгілде оан ораушы шаыру не оны атысуын амтамасыз ету туралы тіну ыын тсіндіруі керек.

ПК 204-бап скес анытаушы, тергеуші кдіктіні іс-рекетін саралау туралы аулы шааралы, аулыны кшірмесі жиырма трт саатты ішінде прокурора жіберілуге тиісті.

ПК-і 206-бабына сйкес кдіктіге оны іс-рекетін саралау туралы аулы, егер ораушыны атысуы за бойынша міндетті болса немесе бл туралы кдікті тінішхат берсе, ораушыны атысуымен жне аулы шыарылан кезден бастап жиырма трт сааттан кешіктірілмей жария етіледі. Кдікті немесе оны ораушысы келмей алан жадайда, аулы жиырма трт саат ткеннен кейін де жариялануы ммкін.

Егер кдікті ауылыа ол оюдан бас тартан жадайда тергеші аулыны жариялау кезінде атысан ораушы кдіктіге аулы мтініні жария етілгенін куландырады, жне кдіктіге кдіктіні іс-рекетін саралау туралы аулыны кшiрмесi береді..

Ку мен жбірленушіден жауап алу.

Ку мен жбірленушіден жауап алу – алдын ала тергеу немесе сот талылау кезінде, анытау процесінде, жауап алу кезінде оларды жазбаша не ауызша трде берген хабарламаларынан млімет алу масатында жргізілетін тергеу рекеті.

Тергеші, куны, жбiрленушiні, кдіктiні жауап алуа шаыру аазы арылы шаырады немесе баса да байланыс ралдарын олдану арылы (телеграмма, радиограмма, телефонограмма) шаырылады. Бл хабарлама оны олына олхат арылы тапсырылады. Шаыру аазында кім жне кім ретінде шаырылатыны, кімге жне андай мекен-жайа шаырылатыны, жауап беруге келу уаыты крсетіледі, сондай-а длелді себептерсіз келмей алан жадайда анытау жне тергеу органдарыны олданатын шаралары крсетіледі.

Кзетпен сталып отыран кдіктi жауап алуа кзетпен стау тергеу изоляторыны кiмшiлiгi арылы шаырылады жне жеткізіледі. Жауап алуа шаырылатын адам длелді себептерсіз келмеген жадайда кштеп келінуі ммкін не оан ПК-те кзделген зге де процестік мжбрлеу шаралары олданылуы ммкін

Кмелетке толмаан адам жауап алуа оны зады кілдері арылы, ал олар болмаан кезде ораншы жне аморшы орган арылы не оны жмыс немесе оу орны бойынша кімшілігі арылы шаырыуы тиіс.

Тергеуші жауап алу тергеп-тексеру жргізілген жерде, кндiзгi уаытта жргiзiледi,. егер оны ажет деп тапса, жауап алынатын адам тратын жерде жргiзугеболады. Жауап алу зiлiссiз трт сааттан, ал бiр кн iшiндегi жалпы затыы сегiз сааттан арты жргiзiлмеуге тиiс. Атап кету керек, кмелетке толмаан адамнан жауап алу тулікті кндізгі уаытында зіліссіз екі сааттан арты, жалпы аланда кніне трт сааттан арты жргiзiлмеу керек..

Тергеуші жауап алынатын адама iсті зiне белгiлi болан мн-жайларын айтуды сынудан басталйды. Еркiн баяндау аяталаннан кейiн жауап алынып отыран адама айатарды натылауа жне толытыруа баытталан сратар ойылады. Айтып кету керек, жауп аланда жетелеушi сратар оюа болмайды. Айтвп кету керек, егер айатар цифрлы деректермен немесе есте сатауа иын зге де млiметтермен байланысты болса, кун, жбiрленушi, кдікт жаттар мен жазбаларды пайдалануа ылы, олар тiнiшхаты бойынша немесе тергеуші оларды келiсiмiмен хаттамаа оса тiгіледі.

Жауап алу хаттамасы.

ПК -і 212-бабынаскес жауап алуды барысы мен нтижелерi сатала отырып жасалатын хаттамада крсетiледi.Хаттамада айатар бiрiншi жатан жне ммкiндiгiнше сзбе-сз жазылады. Бірінші жауап алу хаттамасында жауап алынып отыран адамны жеке басы туралы деректер, оны iшiнде: тегi, аты, кесiнi аты (ол болан кезде), туан уаыты мен жерi, азаматтыы, лты, бiлiмi; отбасылы жадайы, жмыс орны, ызмет трi немесе лауазымы, трылыты жерi, сондай-а осы ПК-і 199 бабы 4 блігіні . аидаларына сйкес істі мн-жайлары бойынша ажет болуы ммкін баса да млiметтер крсетiледi.

Егер жауап алынып отыран адам хаттамаа ол оюдан бас тартан жадайда, тергеуші бас тарту себептерiн анытайды, оларды хаттамаа енгiзедi жне хаттаманы зiні олымен куландырады.

ашытытан жауап алу барысында процестік рекетке атысушылар жауап алынып жатан адамны айатарын тікелей трансляциядан тікелей абылдауа болады.

Атап кету керек, кауіпсіздікті амтамасыз ету масатында куані, жбірленшіні, кдіктіні тінішхаты бойынша оны тануды болдырмайтын сырты келбеті мен дауысы згертіле отырып, бейнебайланыс режимінде жауап алынуы ммкін.

Жауаптары арама-арсы болан брын жауап алынан екі жауап берушілер шін жргізіледі. Егер брын жауап алынан екі адамны крсетпелерінде елеулі айшылытар болса, тергеуші осы айшылытарды себебін анытау шін оларды беттестіреді. .Беттестіру жолымен кез келген жадайлара байланысты кудан, жбірленушіден, кдіктіден жауап алынуы ммкін. Беттестіруді масаты – арама-айшылыты жою.

Беттестіруді хаттамасыны рбір бетіне жне зіні рбір жауабына атысушылар ол ояды. Бл хаттама ІЖК 199 бабында кзделген жауап алу хаттамасыны ережесі бойынша толтырылады жне ресмиленеді.

арап-тексеру – бл ылмыс ізін, зге материалды объектілерді анытау, сондай-а іс шін маызы бар жадайларды айындау масатында тергеуші, ал ол жо болан жадайда анытаушы немесе ылмыс туралы арыз не хабар тскен анытау органыны лауазымы жаынан жоары ызметкері жерді, й-жайларды, заттарды, жаттарды, кзі тірі адамдарды, мйіттерді, жануарларды арап- тексеру жргізеде. арап-тексеруді жзеге асыратын адамны нсаулары осы тергеу рекетiні барлы атысушылары шiн мiндеттi

арап -тексеруді жргізу ылмыс болан жерді, оиасын, мн-жайын айындау, заттай длелдемелерді табу жне алу, сондай-а іске атысты баса да жадайларды анытау масатын кздейді.

ПК -і 220-бапбына скес арап-тексеруді жргiзудi жалпы аидалары кзделген.. Тергеуші жасалан ылмыс туралы арыз немесе хабар ала отырып, арап- тексеру бан ажеттiлiк туындаан кезде, детте, кейiнге алдырылуа болмайтын жадайда оиа орнына дереу келіп арап-тексеру жргiзуге міндетті.

арап-тексеру оны барысы мен нтижелерін тіркейтін ылыми-техникалы ралдар олданыла отырып, трын й-жайды кугерлерді атысуымен жргізіледі. Анытау органы ажет болан кезде арап-тексеру кдіктiнi, жбiрленушiнi, кунi, сондай-а маманны атысуымен жргiзу керек.

Оиа болан жерді тексеру кезінде жерді немесе й-жайды тінту, шыарып алу, тергеу эксперименті немесе баса тергеу іс-рекеті кезінде алынан не тергушіні талап етуі бойынша йымдар мен азаматтар берген заттар тексреуге жатады. Аталан заттар тексерілгеннен кейін заттай длелдер деп танылуы ммкін.

Адам мйітін ол табылан жерде сыртынан тексеруді жалпы ережелерін сатай отырып жне сот медицинасы саласындаы маман дрігерді, ал оны атысуы ммкін болмаан жадайда - зге дрігерді міндетті трде атысуымен жргізіледі. Мйітті тексеру шін баса да мамандар тартылуы ммкін.

Куландыру. Мніне арай куландыру тексеруді бір трі болып саналады, біра тірі адамны денесін куландыру. Куландыру – адам денесіндегі ерекше белгілерді, ылмыс іздерін, денсаулыына келтірілген зиянны белгілерін анытау, мас болу жадайын немесе іс шін маызы бар зге де асиеттер мен белгілерді анытау шін куа, айыпталушыа, кдіктіге, жбірленушіге куландыру жргізуден тратын тергеу рекеті.куландыру жргізуді наты негіздемесі арап – тексеру кезінде адам денесінде ерекше белгілер (тырты, туаннан пайда болан ме, татуировка), дене жараатынан болан іздер (жаралану, ісік датар, кгеру) табылуына длелді негіздер болуы немесе адамны нашаорлы не мас кйінде табылуына негіз болатын негіздерді болуы. (ІПК 223 бап).

Куландыруды зады негіздемесі – тергеушіні куландыру жргізу туралы аулы шыаруы. Осы аулымен міндетті трде жбірленуші, айыпталушы, кдікті, ку танысуы керек. Ку жне жбірленуші куландыру жргізуден бас тартан жадайда тергеуші прокурор санкциясымен куландыруды мжбрлеу шаралары арылы жргізеді. 223 бапты 2 бліміне сйкес куландыру сот сараптамасын жргізу ажет болмаан жадайда ана жзеге асырылады.

Тергеуші айыпталушыа, кдіктіге, куа немесе жбірленушіге оларды денесіндегі ылмыс іздерін анытау шін немесе ерекше белгісін айындау шін жргізуге ылы, егер сот – медициналы сараптамасын жргізу ажет болмаса .

Куландыру кугерді ал ажетті жадайда дрігерді атысуымен жргізіледі.

Бл тергеу рекеті куландырылатын адамны жалааш кйінде жргізілетін болса сол жынысты кугерлерді атысуымен жзеге асырылады.

Тергеуші егер куландырылатын адам жалааш кйінде тексерілетін жадайында зге жымнысты куландыруа атынаспайды. Бл кезде кугерлерді атысумен куландыруды дрігер жргізеді.. Осы жадайда тергеуші хаттаманы куландыру жргізген дрігерді айтан сздерімен толтырады.

Куландыруды жргізу туралы хаттаманы ПК 224 бапты талаптары бойынша тергеуші толтырады. Куландыру хаттамасында тергеушіні барлы рекеттері жазылады, соан те куландыру кезінде табылан барлы мліметтер табылан ретімен жне андай кйде табыланы тгел енгізіледі. Хаттамада сондай-а куландыру кезінде алынан заттар тізімделіп тіркеледі.

Куландыру барысында тиісті емес яни куландырылатын адамны денсаулыына ауіпті болатын жне оны ары мен ятын кемсітетін тсілдер мен дістерді олдануа жол берілмейді.

Эксгумация– адам мйітіні жерленген жерінен азып алу (эксгумация) тергеу рекеті, ажетті жадайларда мйітке тексеру жргізу, оны тану шін немесе сот-медициналы жне баса экспертиза жргізу. Эксгумация жргізу шін тергеуші ужделген аулыы шыаруы тиіс жне прокурорды санкциясын алуы тиіс. Прокурорды санкциясында мйіт кімшілігі мен айтыс болан адамны туыстары міндетті трде крсетіледі. Эксгумация кугерді атысуымен жне міндетті трде сот медицинасы саласындаы маманны атысуымен жзеге асырылады. Олар тану, тексеру жне салыстырмалы зерттеу жргізу шін ажетті лгілер алу шін атыстырылады, бл туралы хаттамаа енгізіледі. Тексеру жне оны барлы ажетті іс жргізулік рекеттері жргізілгеннен кейін мйітке эксгумация жасаланы туралы аулы бойынша бейіт кімшілігі анытау немесе тергеу органыны жне айтыс болан адам туыстарыны атысуымен мйітті жерлейді. (ПК 225 -228 бап).

Тану. За тану ымына толы анытама береді. Бл брын байалан адаммен немесе объектімен састыты немесе айырманы анытау масатында тергеуші тану шін куа, жбірленушіге, кдіктіге немесе айыпталушыа адамды немесе затты крсету. Тану шін мйіт те крсетілуі ммкін.

Бл тергеу рекетіні ыты негізі ІЖК 228, 229 баптары бойынша жргізіледі. Тану шін сынылатын объектілерді трлері: кзі тірі адамдарды тану, фотосурет бойынша тану; баса да тірі болмыстарды тану; заттарды тану жне мйітті тану.

За дебиеттерінде адамды иісі арылы тану туралы біржаты пікір жо. Р Заында дыбыс жне бейне жазбалары арылы тану жргізуге жол берілген (ПК 229 бап), сондай-а дауысыны, сйлеуіні, жрісіні ерекшеліктері бойынша тануа жол берілген. Сонымен атар осы нормада адамны иісі арылы тану крсетілмейді. Біра анытау жне тергеу органдары зіні тжірибелі жмысында адамды сырты тласына арай да, дауысы, жрісі, кейде тіпті иісіне арай да тануды жргізе береді.

ПК 228 бабына сйкес танушы адамдар ретінде ку, жбірленуші, кдікті, айыпталушы бола алады.

Танушы адам ретінде зіні жас шаына арай, дене жне психикалы кемістігіне арай дене шін маызы бар мн-жайларды дрыс абылдау жне ол туралы дрыс жауап беруге абілетті емес адамдарды тартуды аса ажеті жо.

Конституцияа жне ылмысты іс жргізу заына сйкес жбайына жне жаын туыстарына куландырмауа ылы екені тсіндіріледі, яни кдіктіні, айыпталушыны жасаан ылмысын тану кезінде танушы ретінде атыспауа ылы екені тсіндіріледі.

Тану аидалары.Танылуа тиіс адам тануа атыстырылатын адама жынысы бір, сырты пішіні мен киімінде айтарлытай айырма жо баса адамдармен бірге крсетіледі. Тану шін крсетілетін адамдарды жалпы саны кемінде ш адам болуы керек. Бл ереже мйітті тануа олданылмайды.

Тергеу іс-рекетіне арасында танытуа тиіс адам орналасан зге адамдарды атысуы тек олар ерікті трде келіскен кезде жне тануа атыстырылан адам олармен брын таныс болмаан жадайда ммкін болады.

детте мйіт жеке крсетіледі. Апаттар туралы істер бойынша жне рбан боландарды саны айтарлытай болан баса да істер бойынша мйіт тану шін жалпы аза боландармен бірге крсетілуі ммкін. ажет болан жадайларда тергеушіні нсауы бойынша танушы адама мйітті крсетпес брын маман мйітті гримдейді. Тергеушіні мйітті оны жатан жерінде саталуын амтамасыз ету туралы нсауы тану шін сынуа ажетті уаыт кезеінде орындалуа міндетті.(ПК 230 бап).

Танушы адама зі ол туралы айа берген адамды немесе затты крсету сынылады. Жетекші сратар оюа тыйым салынады.

Егер танушы адам оан крсетілген адамдарды немесе заттарды бірін крсетсе, оан бл адамды немесе затты андай белгілері немесе ерекшеліктері бойынша таныанын тсіндіру сынылады.

Тану шін крсету кугерлерді кзінше жргізіледі.

Танушыны ауіпсіздігін амтамасыз ету масатында, сондай-а дауыс, сйлеу, жріс ерекшеліктері бойынша тану кезінде адамды тану шін крсету танылуа тиіс адам танитын адамды крмейтіндей жадайда жргізілуі ммкін. Бл жадайда кугерлер тануа тартылан адаммен бір жерде трады. Тануа тартылан адам мен кугерлерге тану шін крсетілген адамдарды жеткілікті кріп байау ммкіндігі амтамасыз етілуіге тиіс.

Тінту – бл заттай длелдеме бола алатын, іс шін маызы бар ылмыс аруларын, ылмыс жолымен алынан ндылытарды, жаттарды, баса да заттарды алу жне табу масатында іздеуге баытталан мжбрлі тергеу рекеті. Тінту сондай-а діл соттан жалтарып жрген адамды табу немесе лтіру туралы іс бойынша мйітті іздеу масатында жргізіледі. (ПК 252 бап).

Зада мынадай тінту трлері арастырылан. Белгілі бір мекемені тінту (имарат, йым, й-жай), зге де жерледі тінту (аула, саяба, баша, т.б.) жне жеке тінту.

Алу – іс шін маызы бар белгілі бір заттар мен жаттарды айда жне кімде екені аны боланда, тергеушіні оларды алып ою масатымен жргізілетін тергеу рекеті. (ПК 253 бап).

Дипломатиялы кілдіктер орналасан й-жайларды, сондай-а дипломатиялы кілдіктерді мшелері мен оларды отбасылары тратын й-жайларды тінту не алу тек дипломатиялы кілдік басшысыны немесе оны орнындаы адамны тініші бойынша немесе оларды келісімімен жне оларды кзінше жргізіледі. Дипломатиялы кілді келісіміне азастан Республикасыны сырты істер министрлігі арылы срау салынады. Тінту не алу жргізілген кезде прокурорды жне азастан Республикасы сырты істер министрлігі кіліні атысуы міндетті.

Тергеші ПК -i 252-бабында кзделген негiздер болан кезде тiнтiлетiн адамны денесiндегі немесе денесіні ішіндегі, оны киiмiндегі нрселер мен жаттарды жне оны жанындаы нрселерді табу жне алып ою масатында жеке басына тiнту жргізуге ылы. ( ПК 255 бап).

Тінту немесе алу жргізетін адам ІЖК 199 бабында кзделген талаптарды сатай отырып хаттама жасайды. Хаттамада заттар мен жаттар ай жерде жне андай жадайда табыланы, оларды ерікті трде берілгені немесе мжбрлеп алынаны крсетілуге тиіс. Біра алынан заттар хаттамада саны, млшері, салмаы, зіндік белгілері жне ммкіндігінше баасы дл крсетіле отырып жазылуы тиіс.(ПК 256 бап).

Тергеуші іске бойынша тергеу эсперіментін жргізеді.Тергеу эксперименті – бл іс шін маызы бар мліметтерді зерттеліп отыран оианы белгілі бір рекеттерін, жай-жапсарын, мн-жайларын айта жаырту жне тжірибе жргізу арылы тексреу мен натылау масатында жргізілетін тергеу іс-рекеті. Бан оса, арастылып отыран бапта осы тергеу рекетіні жалпы масаты крсетілген. Масаты – тексреу жолымен длелдемелер туралы мліметтер алу, белгілі бір фактілерді абылдау ммкіндігі, белгілі бір оиаларды болу ммкіндігі туралы мліметтер алу, сондай-а болан оиадан кейінгі рекеттерді анытау жне оларды іздерін анытау механизмі.(ПК 258 бап).

Тергеші іске ажеті болан жадайда, егер тiрi адамны, мйiттi, жануарды, сімдікті, нрсені, материалды немесе заттекті асиеттерiн крсететін лгiлерді сараптамалы зерттеу сарапшыны алдына ойылан мселелерді шешу шін ажет болса, оларды аулы шыарып алуа ылы

лгi ретiнде, атап айтанда:

1) ан, шует, шаш, тырна иындылары, дененi сырты тері абаттарыны микроскопиялы ырындылары;

2) сiлекей, тер жне баса да шыындылар;

3) терi бедерiнi iзi, тiстi алыбы;

4) олжазба мтiн, бйымдар, адамны дадысын бейнелейтiн баса материалдар;

5) дауыс фонограммасы;

6) материалдарды, заттектерді, шикiзатты, дайын нiмнi сынамалары;рды, отарды, арулар мен механизмдер iздерiнi лгiлерi алынады;

7) гильзаларды, отарды, арулар мен механизмдер iздерiнi лгiлерi алынады.

Хаттамаа алынан лгiлер апталан жне мрленген трде оса беріледі.(ПК 262 – 269 бап)

Сот сараптамасы тек іске атысы бар арнайы ылыми білім негізінде сараптама жргізу ажеттігі туындаан, соны нтижесінде іс шін маызы бар материалдар алуа ммкіндік туатын жадайларда ана таайындалады.

Сот сараптамасы – бл мні, маызы істі шешуге атысы бар жадайларды, мн-жайларды белгілеу масатында арнайы білім негізінде іс материалдарын зерттеу болып табылатын з бетінше жргізілетін ерекше іс жргізулік рекеті.

Сараптаманы міндеті – бл жаа длелдеме алу – сарапшыны орытындысы, ылмысты істі жаа мн-жайларын белгілеу.

ІПК 270 бабына сйкес сараптама мынадай жадайларда ана таайындалады: іске атысы бар мн-жайлар арнайы ылыми білім негізінде сараптама жргізу нтижесінде іс материалдарын зерттеу нітижелерін алу ммкіндігі туанда. Сараптама ылмысты істі озау стінде, іс бойынша сота дейінгі ндіріс барысында, сотта істі арау кезінде таайындалуы ммкін.

Сараптама таайындау шін наты негіздеме – бл іс бойынша туындаан мселелерді арнайы ылыми білім арылы шешу ммкіндігі. Сараптама таайындау шін зады негіздеме – арнайы ылыми білімді олдану арылы мселелерді шешу ммкіндігін растайтын іс материалдары.

Сот сараптамасын жргізу кезінде тергеуші атысуа ылы, сарапшыдан сараптамаа атысты жргізілген рекеттер туралы тсіндірмелер срауа ылы.

Сарапшы орытындысыны рылымы мен мазмны бап).. Сарапшы орытындысы – бл жргізілген зерттеу нтижесі баяндалатын іс жргізу жаты. Егер ойылан мселелерді біреуіне болсын мні бойынша жауап берілсе немесе сарапшы тарапынан бір ана орытынды жасалан болс ол сарапшы орытындысы болып саналады. (ПК 283 бап).

Сота дейінгітергеуді тотату – бл ылмысты - процестік заымен кзделген, айыпталушыны болмауынан немесе оны атысуынсыз тергеу рекеті ндірісін жргізу ммкіндігі болмайтындыына байланысты уаытша зілуі.

Бл тізім алдын ала тергеуді жеткілікті негізі болып табылады жне кеейту шін талылауа жатпайды.

Айыпталушы ретінде жауапа тартылатын адам аныталмаан немесе оны келіп тскен орын белгісіз болуына байланысты алдын ала тексеруді тотату, тек алдын ала мерзімі асып кеткенде жне барлы тергеу рекеттері аяталанда айыпталушы жо болуы ммкін болан да ана жол беріледі.

Айыпталушы ретінде жауапа тартылатын адам белгілі болып, біра алдын ала тергеу тотатылан болса, онда оан іздеу жарияланады. Жне оан айып тауды барлы шаралары олданылады

ПК 292 бабына сйкес. Р аумаында ылмыс жасаан жне тергеуден жасырынып жрген адама халыаралы iздестiру жариялауа санкция беру ыы Бас прокурор мен оны орынбасарларында, облыстарды прокурорлары мен олара теестiрiлген прокурорлара берілген. Халыаралы iздестiрудi жариялауа негiздер болан кезде ылмысты удалау органы айыпталушыа халыаралы iздестiру жариялау туралы прокурор санкция берген жеке аулы шыарады.

Тотатылан сота дейінгітергеуді айта жаыртубап). Тотатылан алдын ала тергеуді айта жаыртуа іс материалдарында тмендегілерді растайтын фактілерді жеткілікті болуы негіз болып табылады: (ПК 291бап)

Тотатылан алдын ала тергеу анытау, тергеу органдарыны жне сотты аулысымен айта жаыртылады Алдын ала тергеуді айта жаыртылуы туралы айыпталушыа жне ораушыа сол трізді жбірленушіге оны кіліне, азаматты талапкерге, азамататты жауапкерге оны кілдеріне хабарланады. Іздеу салуды тотату туралы да аулы шыарылатындыы жне ол іздеу салуды жргізіп отыран ішкі істер органынан жолданатынын ескеріп атап ту ажет. Іс бойынша ндірісті айта жаырту туралы аулыны кшірмесі 24 саат ішінде прокурора жолданады.

ылмысты істі тотатуды бір трі болып тергеуші ол істі сота жібермей тотатады. ылмысты істі тотату барысы тергеу жмыстарын жргізу кезінде оны алай аяталатыны, тергелген істе орнаан жадайлар, істі рі арай жруі немесе тотатуа, ылмысты жауапкершіліктен арылуа негіз болады.

Тергеуші, прокурор ПК-ні 35-бабыны 1жне 2-тармаы бойынша ылмысты істі ысартуа ылы, сезіктіні немесе айыпталушыны ылмыс жасауа атысаны длелденбеген жадайда, егер осымша длелдемелер жинау шін барлы ммкіндік таусылса, ылмысты іс осы Кодексті 35-бабыны бірінші блігіні 1немесе 2-тарматарыны негізінде ысартылады. Бл жадайда тергеуші, прокурор адамды атау жне оан засыз стау немесе амау нтижесінде келтірілген материалды зиянды теу жнінде задарда кзделген барлы шараны олануа тиіс (П 288- бап).

аулыны арар блімінде тергеушіні істі тотату сілтемесі, істі тотатуа негіз болан ылмысты заны бабы, блімі, тармаы жазылады. Істі ысарту туралы шешім, сондай-а блтартпау шарасын олданбау туралы, млікті ттындауды алып тастау туралы, хат-хабарды ттындау, сйлескен сздерді тыдау мен жазып алу, за ттай длелдерді тадыры туралы нсау баяндалады.

Тергеуші істі ысарту туралы аулыны кшірмесін іс озалан адама, жбірленушіге, азаматты жауапкерге жне жауапты кісіге міндетті трде жіберуі керек. Бл ретте жбірленушіге, азаматты талапкерге ІПК-ні 35 жне 36 аптары негізінде азаматты сот жргізу процесіні тртібі бойынша талап ету ытарын тсіндіреді.

ылмысты істі ысарту туралы аулыны кшірмесі прокурора жіберіледі.

Алдын-ала тергеуді аяталуыдеп жмысты ортындысын, тергеуші ызметіні аяталан сатысын – оны барлы іс жргізу жне айыпталушыны жасаан ылмысы туралы зады жне негізді айыптау ортындысына негізделген зге де тергеу рекеттеріні аяталуын айтады.

Айыптау актісі, егер де ылмысты барлы белгілері аныталып, айыпталушыны ылмысты жасаан кінсі дленденген кезде жне ылмысты істі тотатуа ешбір мн-жай жо болса ана шыарылады.

Тергеуші алдын-ала тергеу жргізуді аятай отырып, айыптау актісіын жасауа жинаталан длелдерді жеткілікті екендігіне кз жеткізгеннен кейін тергеуді аяталанын хабарлайды, айыпталушы жне оны ораушысын, жбірленуші мен оны кілін, азаматты талап етуші мен азаматты жауап берушіні немесе оларды кілдерін ылмысты істі материалдарымен таныстырады, бірмезгілде оларды ытарын тсіндіреді. (ПК 293, 294, 295 бл.).

Аты аталан адамдарды жазбаша немесе ауызша тінімдері тскен жадайда тергеуші ылмысты істі материалдарымен таныстырады жне азаматты жауап беруші жне оны кілі шаымданан талапа атысты материалдармен ана танысады.

Алдын-ала тергеуді материалдарымен таныса отырып, ылмысты процессті атысушылары егер де іске маызы бар болатын болса, тергеуге анааттандыруа жататын толытырулар енгізу туралы тінім жасай алады. тінімді анааттандыруа арсылы білдірген жадайда тергеуші шаымданушыа хабарланатын длелді аулы шыарады.

Осы адамдарды ылмысты іс материалдарымен танысаны туралы хаттама толтырылады, онда оларды андай материалдармен танысандары жне оларды анадай тінім жасаандары жазылады (жазбаша тінім іске тіркеледі).

Істі материалдарымен танысу туралы хаттама толтырылады, оан айыпталушы, ораушы жне тергеуші ол ояды (ПК.297-б).

Іспен танысып боланнан кейі айыпталушы мен ораушы тергеуге толытырулар енгізу туралы тінім жасауа ылары бар. Оларды анааттандыран жадайда тергеуші іс ндірісін жаартады, ал арсылы бюілдірген жадайда – тиісті аулыны енгізеді.. Егер де айыпталушы істі материалдарымен танысудан бас тартса, бл туралы сол хаттамада егер де айыпталушы хабарлаан болса, арсылыты себебі баяндалып, крсетіледі.

За дебиеттерінде кптеген авторлар айыптау ортындысын ктем трдегі жарлы сипаттаы істі тергеуді жинатаушы іс жргізу жаты деп санайд {40}

Айыптау актісі (ПК. 298, 299-б).Айыптау актісі– бл алдын-ала жргізілген тергеуді аятайтын жне айыпталушыны ылмыс жасаандыын айындайтын длелдер бар болан кезде, ылмысты істі сота жіберген жадайдаы айыптайтын іс жргізу актісі.

Айыптау актісісот кім шыара алатын айыптау шектерін анытайды. Тергеушіні жинаан длелдерін бір жйеге келтіре жне тергеумен аяталан іс бойынша зады тжырымдар жасай отырып айыптау ортындысы ылмысты іспен танысуды жне істе бар материалдара сйенуді жеілдетеді. Айыптау актісіортындысы задылыты, негізділікті, длелділікті жалпы талаптарына, ал мазмны мен нысаны замен бекітілген арнайы талаптарына сай келуі тиіс.

Айыптау актісіны арар блімінде айыпталушыны жеке басы туралы мліметтер, таылан айып, жасалан ылмыса арастыратын ылмысты за нсауы болады.{41}

Айыптау актісіна осымша (ПК. 299-бап 7 бл.).Айыптау ортындысына жбірленушілерді, кугерлерді, тергеушіні пікірі бойынша сот отырысынан шаырылатын сарапшыларды тізімі осып тіркеледі. Тізім екі блімнен труы тиіс – айыпталушы мен ораушыны атаан адамдар тізімі (ораушы тізімі) жне тергеушіні жасаан тізімі (айыптау тізімі). Сот отырысына шаырылатын тізімде оларды трылыты жері немесе тран жері жне оларды жауаптары мен ортындылары баяндалан іс паратары крсетіледі.

Жбірленушілерді, кугерлерді, кдіктілерді, айыпталушыларды немесе сот отырысына шаырылуа тиісті ІП 95, 96, 97, -98 –баптарда арастырылан тізімдегі зге де адамдарды ауіпсіздігіне шаралар олданан жадайда тізімде оларды бркеншек аттары оларды трылыты жерлері крсетілмей-а жазылуы тиіс.

Сонымен бірге, айыптау ортындысына тергеу мерзімдері, ттындау уаыты мен йде ттында стау крсетілген алдын-алу шаралары, заттай айатар, талап ету арызы, талап ету арызын амтамасыз ету туралы абылданан шаралар жне млікті тркілеу ммкіндігі, сот шыындары туралы тиісті паратарды крсетілген анытамалар тіркеледі. {42}

Орытынды

Сонымен орытып келгенде, ылмысты процесте ролі лкен, ерекше орын алатын тергеуші, анытаушы, тергеу бліміні бастыы, ылмысты іс жргізу барысында азастан Республикасыны Конституциясымен жне ылмысты іс жргізу задарымен процеске атысушы азаматтарды ытары мен бостандытарын орауа, оларды жзеге асыру шін жадай жасауа, процеске атысушыларды зады талаптарын анааттандыруа уаытылы шаралар олдануа міндетті. ылмысты процеске атысушы адамдарды ешайсысына кш олдануа немесе адамны адір-асиетін тсіретін рекеттер жасауа болмайды.

Жалпы, ылмысты занаманы ізгілендіру Елбасы Жарлыымен бекітілген 2020 жыла дейінгі «ыты саясат» тжырымдамасына сйкес болуы шарт. Ал бл тжырымдамада ылмысты занаманы халыаралы келісімдермен сйкестендіру жне зады тлаларды ылмысты жауапкершілігін енгізуді маыздылыы арастырылан болатын.

азастанда ркениетті экономиканы ру жне демократиялы ыты мемлекетті алыптастыру кезінде маызды роль мемлекеттік ызмет органдарына, сондай-а ы орау органдарына тиесілі. Осыан байланысты, дипломды жмыста азастан Республикасы Ішкі істер департаментіні тергеу ызметіні тарихы арасырылан.

аза ССР-ні 1963 жылды 6-суірінде КСРО оамды тртіпті орау министрлігіні рамында тергеу органдары рыланнан кейін ішкі істер басармасында тергеу блімі ашылып, ылмыспен крестегі иында, рі атерлі жолын бастады. Осы уаыттан бастап ылмысты алдын алу жне оны ашу, рі сапалы тергеуде аянбай ебек еткен тергеушілерді оамды тртіпті ныаюына осан лестері орасан зор.

1970 жылдан бастап тергеушілер ІІБ жне АІІб-ні рамына кіре бастады. Бл тергеу аппаратыны ІІМ рылымды орныуыны аяталуы болып есептелінеді.

Кейінгі 20 жыл ішінде тергеу рылымдары ІІМ рамында здіксіз ызметерін атарып келуде жне айтарлытай згерістерге шыраан жо.

1987-1988 жылдары СРО ІІМ біратар мемлекеттер аймаында, сонымен бірге азастанда да тергеу рылымдарын з алдына блектеу жнінде тжірибе жргізді. Оны негізгі мнісі тергеушілер ІІБ жне АІІб-ні штатына айта блініп, ІІБ-ны рамына тергеу блімдері болып кіріп, ауданаралы тергеу блімін, блімшелерін жне топтарын ру болып табылады.

Алайда, аталан тжірибе йымдастыру, материалды, психологиялы жаынан отайлы бекітілмегендіктен ІІМ-нен блініп, з алдына бліктенетін ммкіндік жніндегі негізгі мселені шеше алмауы себепті 1988 жылы тотатылан.

1995 жылды араша айында азастан Республикасында Мемлекеттік тергеу комитеті рылып, оны рамына ІІО-ы алдын-ала тергеу, прокуратурадаы тергеу ызметтері, сонымен бірге оперативті-іздестірумен айналысатын ызметтер кірді.

азастан Республикасы Президентіні 1997 жылды 5 арашасындаы «Р ы орау органдары жйесін айта руды жаластыру шаралары» туралы Жарлыымен МТК органдары таратылып, ІІМ жйесінде Тергеу департаменті рылан, сйтіп алдын-ала тергеу органдары айта алыптасты.

Автор, дипломды жмцста тергеу органыны болім бастыы зіретін, кейде тергеуші мдделерін атарып болім бастыы ылмысты істі тергеуде зады сатай отырып айыпталушыны кінсін анытап, оны ылмысты жаупка тарту шін істі озап тергеп рекеттерін жргізу мселелері арастырылан.

Дипломды жумыста тергеу, тергеушілер зретіні проблемасын зерттеумен р кезедерде Ресей ылым-загерлері ылмысты ыты азастанды алымдарды тергеуші зреті ебектерінде зерттеулеріне сеніп тергеушіні кілеттіктеріні мні жне оларды жйесін. процессуалды дербестігіні тсінігі тергеу боліміні бастыы жне анцтау органдарымен тыыз байланыста Р ылмысты кодексінде кзделген ылмыстарды тергеу жне олармен кресуде туындалан проблемалары айындалды

Осы зертеулерді масаты болып тергеу бліміні басшыларыны тергеу зыреті ретінлегі:

1) тергеу жмысын йымдастыу;

2) ылмысты ы бзушылытар туралы хабарламалар бойынша уатылы ден оюа, жедел-тергеу топтарыны оиа орындарына кідіріссіз шыуын амтамасыз ету;

3) тергеушілерге практикалы жне дістемелік кмек крсету, жмысты о тжірибесін, заманауи ылыми дістерді тарату жне енгізу, тергеушілерді ксіби даярлыын арттыру жніндегі іс-шаралар міндетті трде кздеді;

4) тергеу блінісіні жмыс жоспарларын жне жоарыда тран органдардан келіп тскен баылау тапсырмаларды орындалуын баылауды;

5) тергеу блінісіні ызметін, оны жедел жне ішкі істер органдарыны жне зге де ызметтерімен, сондай-а зге де ы орау органдарымен жне ведомстволармен зара іс-имыл жасасуын йлестіруді;

6) анытау органыны басшысы ретінде ылмысты ы бзушылытарды ашу жне тергеу шін жедел-тергеу топтарын ру міселлерін зерттеп, арап шыу.

Дипломды жмыста мынандай мселелер арастырылан:

1) азастан Республикасы Ішкі істер департаментіні тергеу ызметіні тарихы;

2) Ішкі істер органдарыны тергеу аппараты тергеу бліністеріні жйіелер, олардын кіліктері;

3) ІІМ тергеу департаментіні бастыыны зыреті. тергеу бліміні бастыы, тергеуші тласыны асиеттеріі ерекшеліктері, тергеу бастыы, тергеуші асиет, тергеу боліміні бастыыны, тергеушініц саналы асиеттері, тергеушіні интолектуалды асиеттері;

4) Тергеу іс-рекеттері – бл тергеушіні немесе анытау органыны ылмысты- процестік заыны талаптарына сйкес жргізілетін процестік рекеттері. Бл рекеттер ылмысты істі объективті жне толы анытау шін маызы бар длелдемелерді тексеру, орыту, жинау жолымен фактілі мліметтерді белгілеуге баытталады;

5) Тергеу бліміні бастыы тсінігі, оны тергеу ндрсіндегі зыреті.

Тергеу бліміні бастыы – ішкі істер органындаы тергеу бліміні бастыы, лтты упсіздік комітіті (К).жне аржы полициясы (ІПК 59 бабы). Тергеу блімі бастыыны іс жргізу ызметі тергеушіні ызметімен бірдей десе де болады. біра олар бір бірінен ызметі мен дрежесіне арай ажыратылады, тергеушіге араанда «бастыты» дрежесі жоары жне ол мынадай укілеттілікке ие:

- тергеу ндірісін тергеушіге тапсырады; ылмысты істерді тергеу ндірісіндегі тергеушіні жмысына баылау жргізеді; алдын ала тергеу мерзімі мен тергеушіні тергеу ісін кезінде амауа алынан тланы амауда отыру мерзімін баылайды; ылмысты іс бойынша тергеу ндірісінен тергеушіні ызметін шеттете алады; бір тергеушіні ісін екінші тергеушіге тапсыра алады; аяталан ылмысты істерді прокурора жібереді.

- ылмысты істі зіні ндірісіне абылдау, оиа орнын арап тексеру, кейінге алдырылмайтын жедел-іздестіру іс-шараларын, тапсырмаларды, нсауларды орындауды наты мерзімдерін белгілей отырып, тергеу рекеттеріні келісілген жоспарын дайындау жне зады процестік шешім абылдау ыты аспектілерін зерттеу;

- келісілген жоспар ылмысты ы бзушылыты тергеуді барлы кезедерін амту;

- тергеу жне іздестіру болжамдарын крсету;

- тексеру шін анытауа жататын деректер ымын анытау;

- тергеуші істі мн-жайларын жан-жаты, толы жне объективті зерттеуге барлы шаралар абылдауа, ылмысты ы бзушылы жасаанын крсететін жеткілікті длелдемелер жиналан адамды кдіктіні рекетін саралау, оан блтартпау шарасын тадау белгілерін талдау;

- ылмысты ы бзушылыты мн-жайларын баяндап, жиналан длелдемелерді сипаттай отырып, айыптау актісін ру арылы ылмысты удалауды жзеге асыру барысында туындайтын проблемаларды анытау;

- Кзделген жадайларда прокурорды процестік келісімді жасасуа ммкіндік беретін мн-жайларды аныталаны туралы кздейтін задарды жетілдіруге байланысты сыныстар зірлеу.

Тергеу бліміні бастыыны іс бойынша тергеу рекеттерін жргiзу

ылмысты іс бойынша тергеуді негізгі мазмны деп ылмыстыты- процестік длелдемесі танылады, себебі, тергеушіні ызметі замен белгіленген іс жргізу формасында жзеге асады.

ылмысты iс жргiзу заы процесске атысушыларды тергеу бастыыны, тергуші ретінде мiндеттi болып саналатын, тергеу рекеттерiн жргiзу ретiн таайындауы, ылмысты-процестік кодексіні аидаларын негiзге ала отырып, ылмысты тергеуде олданылатын тактикалы нсауларды, тергеу іс рекеттеріні дайындыы крсетілген.

Р ПК-нi кейбiр баптары, тергеу рекеттерiн жргiзу ретiне тергеу бастыына атысы бар тактикалы шешiмдi тадау ыын тергеушiге сынан. Осылайша, Р ПК-нде, “тергеу бастыыi ажеттi деп санаса, тергеу- рекеттерін, жалпы ылмысты істі озіні ондірісіне алу, оны аяына деін тергеп, айыптау актісін шыарып, істі прокурора жіберу тралы мселелер аралан. Мндай кезде тергеу бастыыны тергеу рекеттерін жргізі тергеушіменен ыыы бірдей екендігін крсету мселелері арастырылан.