Ші лекция. Астрофотометрия негіздері. Погсон рнегі. Абсолюттік жлдызды шамалар.

Аспан денесені з бойынан шыаратын жары энергиясы оны негізгі бір сипаттамасы болып табылады. Осы шаманы лшеуді екі тсілі бар. Біріншіден лшеуіш рала жеткен энергияны млшерін тікелей лшеу. Екіншіден зерттелетін объектіні сулеленуін белгілі бір денені сулеленуімен салыстыру.

Жарыты энергиясын лшейтін ралды сезгіштігі толын зындыына байланысты болады. Сондытан, лшеуді нтижесі лшеуіш рала, яни оны спектрлік сезгіштігіне байланысты. р ралды спектрлік сезгіштігіні облысын крсету керек. Осы спектрлік облысты ені ралды ткізу жолаы деп аталынады. Мысалы, кз тек ана крінерлік сулелерді сезеді, ал болометр барлы электромагниттік спектрдегі сулелерді абылдайды. Осы себептен, жары энергиясыны млшерін лшеуіш ралмен тікелей анытаанда нтижені ай спектрлік диапазона жатканын крсету керек.

Екінші тсілмен жары энергиясын лшегенде баса бір иындытар туады. уаттары те жары кздеріні сулеленуіні спектрлік рамы ртурлі болуы ммкін. Мысалы, Кн з бойынан жасыл-сары сулелерді кбірек шыарады, ал баса бір жлдыздар кгілдір-кк сулелерді кбірек шыаруы ммкін. Сондытан, екі объектіні сулеленуін тек спектрді бір облысында салыстыру керек.

Жары энергиясыны млшерін жары аыны сипаттайды. Жары аыны – бірлік уаыт мерзімінде берілген ауданша арылы тетін сулелік энергияны шамасы:

Ф-жары аыны. Э-энергия. -уаыт. Жары аыны Вт, эрг/с пен лшенеді.

Бірлік ауданшаа тсетін жары аыны жарыталыну Е деп аталады:

S-аудан. Жарыталыну Вт/м², эрг/ см²-пен лшенеді.

Астрофизикада жарыталынуды маызы те лкен, себебі баылауды нтижесінде тек осы шаманы лшеуге ммкіндік болады.

Жарытылы L – бірлік уаыт мерзімінде белгілі жары кзін оршайтын тйыталан беттен тетін жары аыныны млшері.

Жары аыны Ф, жарыталыну Е, жарытылы L сулеленуді толы спектрде немесе спектрді бір облысында сипаттауы ммкін.

Соан байланысты бл шамалар толы (интегралды) немесе (егер спектрлік диапазон те жіішке болса) монохроматты деп аталады.

Аспан шыратарыны кбі бізден те алыс орналасан. Осындай объектілер нкте трізді деп абылданады. Осы объектілерді сулеленуіні сипаттамасы жары аыны мен жарыталынуы болады. Астрономияда жарыталынуды арнаулы логарифмдік шкала бойынша лшейді. Бл шкала – жлдызды шамаларды шкаласы деп аталады. Жлдызды шамалар m - рпімен белгіленеді. Бір жлдызды шама интервалына (1^m) 2.512 те жарыталынуларды атынасы алынан. Осы санны онды логарифмі 0,4 те, ал 5^m интервалы жарыталуды 100 есе згеруіне сйкес болады. Келісім бойынша жлдызды жарыталынуы азайанда, оны жлдызды шамасы артады, яни, жлдызды шамалары -3^m, -2^m,-1^m, 0,1^m, 2^m, 3^m болатын объектілерді жарыталынулары еселігі 2,512 те геометриялы прогрессия болады.

Осындай жлдызды шамаларды шкаласын бізді дуірге дейінгі 3 асырда мір срген оымысты Гиппарх енгізген. Гиппархты жйесінде кзбен баыланатын барлы жлдыздар 6-топа блінген, соларды ішіндегі е жарытары – 1 топа, ал е лсіз зора крінетіндері- 6 топа жатызылады.

Жлдызды шама деп минуспен алынан негізі 2,512 болатын жарыталынуды логарифмін айтады.

Анытама бойынша жлдызды шамалары m₁, m₂ ал, жарыталынулары Е₁, Е₂ болатын екі жлдыза тменгі рнекті жазуа болады.

жне

ал онды логарифммен

жне .

Осы рнектер Погсон рнектері деп аталады.

Жлдызды шамалар шкаласыны нл мні келісім бойынша жарыталынулары ртрлі тсілдермен лшенген жлдыздарды кмегімен аныталан. Жоары рнектерден m₂=0 болу шін, E₂=1 керек. Жлдызды шамасы 0^m-ге те жлдызды жер атмосферасыны шекарасындаы жарыталынуы 2,54·10^-6 люкске те болады.

Жлдызды шаманы нкте трізді ана емес баса объектілерге де олдануа болады.