Жаандану кезіндегі рухани ауіпсіздік

Туелсіз азастан Кеестер Одаындаы айта рулар нтижелері мен ыдырауынан кейінгі орын алан саяси жне леуметтік-экономикалы дадарыстардан стті шыа білгені лемдік ауымдастыа аян. лемні алпауыт елдеріне лтты мдделерімізді бсекелестікке абілеттілігін мойындатан елімізді 25 жыл тарихи дамуымыз осы сзімізді длелі. лемдік тарихи тжірибе крсеткендей, лтты ауіпсіздікке ерекше ыпал жасайтын факторлар лтты ауіпсіздікті амтамасыз етуді негізгі мазмнына сер ететін дістемелік аспектілерді болуымен лшенеді. Мндай рдістегі жоары сапалы крсеткішке жетуге негізгі леуметтік топтар мен саяси кштерді трлі базалы ндылытарыны болуы кері серін береді. Жаандану жадайындаы е маызды мселе – рухани ауіпсіздік болып отыр. Рухани ауіпсіздік мселесі ХХI асырды соында ккейтесті мселеге айналады. Бл мселе лі тере зерттелмеген, жзеге аспаан оамды ажеттілік болып отыр. «оамды ауіпсіздікті сатауды бірден-бір шарты – рухани ауіпсіздікті амтамасыз ету. Руханилы – азастанны лтты мддесіні бір блігі. Оларды орау шін елді скери, апаратты, леуметтік, экономикалы ауіпсіздікпен атар жретін, соларды йытысы болатын рухани ауіпсіздікпен амтамасыз ету керек. азастан Республикасыны ауіпсіздігіні рухани негізі – оны траты дамуына трткі болады. Рухани амтылмаан елді мемлекеттік жне оамды рылымдарыны бзылуына жне халыты рухани денсаулыы лдырайды. Яни рухани ауіпсіздік – адамны рухани экологиясын орау болып табылады. Рухани мір – жеке адамны зін-зі тану мен зін-зі жасауы. Рухани ауіпсіздік – оамны е маызды лшемдерін орайтын шарттар жйесі. Бл лшемдерден шыу оамыны бірттастыын бзып, оны рухани-адамгершілік негіздерін ртады. Наполеон: «ар-ятты тмендеуі – мемлекетті саяси ттастыын лдыратады» деген сздері бекер айтылмаан. Егер лтты рухты ясы – тіл десек, тілінен, ділінен, мдениетінен айырылан ел, мемлекет болудан алады. Сондай-а, рухани ауіпсіздік – лтты ауіпсіздікті ерекше раушы блшегі. Руханилы лтты ауіпсіздікті йытысы.

XXI асыр – жаанды рухани геостратегиялы кеістіктегі ділдер (менталитеттер) арасындаы тайталас кезеі. Рухани геостратегиялы кеістік дегеніміз адамзат санасыны дамуына, адам мен оам, оам мен табиат атынастарына ыпал ететін лемдік ауымдастыты орта мдени, апаратты, ылыми, діни кеістігі. XXI асырда скери кштер табии ресурстарды баылау шін жргізілетін атыыстарды мытты. Оларды атыыстары материалды емес, рухани ндылытарды, оны ішінде адам психикасын (ішкі сезімі мен кіл-кйін) кздейтін жасырын крес сипатына ие болып келеді. Азаматтарымыз бл шындыты дер кезінде аарып ынбаса, рухани (адамгершілік, парасаттылы пен слулыа штарлы) ажеттіліктерді стемдігі мен басымдылыын мойындамаса, лемдік дерістерді рбанына айналары сзсіз.

Соы геосаяси тайталастар барысында оамны рухани дамуына сер ету арылы кпшілік санасын з еркіне бейімдеуге ыай танытып отыран бсекелес мемлекеттерді белсенділігі артты. Геосаясатты негізгі факторларыны бірі – руханият. Оны рамдас блігіне діни фактор да жатады. ашан да кез келген мемлекет даму масатында ел ішіндегі конфессияаралы келісімді сатай отырып, зге елдерді дін саласына ыпал етуді кздейді. Оларды тпкі масаты – трлі конфессияларды радикалды кілдеріне олдау крсету арылы оамдаы дерістерге ыпал етіп, ел ішінде жне лемде трасызды туындатызу арылы здеріні алауы бойынша згеріп отыратын хаос (бейберекеттілік) жйесін ру болып табылады. Рухани дадарыса шыраан оамда саяси шиеленістер туындайды. Сол себептен елді рухани дадарыстардан аман алып алу, рухани ауіпсіздігін амтамасыз ету лтты ауіпсіздікті алдыы атардаы басты мселелеріні бірі.

азастан Республикасыны негізгі 18 лтты мдделерiні атарында оамны материалды жне рухани-имандылы ндылытарын сатау мен еселей тсу мддесі орын алан. Аталмыш лтты мдде оамны мдени, діни, ылыми, білім беру, апаратты, идеологиялы, психологиялы ауіпсіздіктерін амтитын жйелі, ттас, жалпыа орта, бірегей рухани ауіпсіздік саласына жатады. Рухани ауіпсіздікті тек діни немесе мдени ауіпсіздік деп тсінуге болмайды. Рухани ауіпсіздікті лтты ауіпсіздікті бір тармаы болып табылатын оамды ауіпсіздікті бір саласы ретінде арастыран жн. Рухани ауіпсіздік оамны заманауи руханиятыны, тла, оам мен мемлекет мдделеріні саталандыыны, дстрлі рухани ндылытарды (адамгершілік, парасаттылы, слулы), сіресе тла, топ жне кпшілік санасыны сырты жне ішкі ауіп-атерлерден ораландыыны жай-кйі болып табылады. Рухани ауіпсіздікті объектілеріне лтты сана-сезім, оам міріні жалпыа орта дстрлері, мемлекетті сырты жне ішкі саясатын олдау ызметінде крініс табатын лтты моральды-психологиялы бірлігі жатады. Рухани ауіпсіздікті амтамасыз ету тек мемлекеттік мекемелер мен органдарды айрыша зыреті ана емес. Оны субъектілеріне сонымен атар оамны отансйгіш азаматтары мен институттары, баралы апарат ралдары жатады. Рухани ауіпсіздікті амтамасыз ету лтты рухани ндылытарын сатап байыта тсуді кздейтін оамны барлы патриотты кштері мен белсенді зиялыларыны масатты трдегі ызметі болып табылады. Бл ызмет леуметтік мселелер кешенді рі жйелі трде зерделенген жадайда ана тиімді болма.

оамны рухани дамуыны кепілі лтты ндылытар болып табылады. лтты ндылытар материалды жне рухани ндылытардан ралады. оамны рухани ндылытарына тіл, дін, салт-дстр, нер, дниетаным мен тарих жатса, жеке тланы рухани ндылытарына адам денсаулыы, психикасы, санасы, тілі, дниетанымы мен діни кзарасы, материалды л-ауаты жатады. Рухани ндылытар адамны руханиятын райды. Руханият – рационалды зайырлылы пен иррационалды діндарлыты тепе-те йлесімі. Руханиятты дінсіз тсіну ммкін емес. Дегенмен руханият пен діндарлыты бір-біріне теестіріп арастыру да орынсыз. Руханият – адамны кіл-кйі мен оамдаы арама-айшылытарды йлесімді осындысы. Ол оам дамуыны идеологиялы баытын крсететін, адам болмысыны ерекше тп негізі (субстанциясы).

оамны рухани ауіпсіздігін республикалы жне ірлік дегейде амтамасыз ету масатында тменде крсетілген тарматардан ралан ттас бір жйе руды ажеттілігі бар секілді. Олар:

– дамыан мемлекеттер сияты оамды сананы деструктивтік ыпалдан

орауды кешенді шараларын жзеге асыратын арулы кштерді, ы орау органдары мен арнайы ызметтерді блімшелерін ру;

– апаратты-психологиялы соысты ралдары мен дістерін олдану;

– мемлекетті ораныс баытындаы талаптара сйкес жеке тлалы жне оамды сана алыптастыру мселелерін зерттейтін жне сол саланы мамандарын дайындайтын ылыми жне білім беру мекемелерін ру;

– патриотты баытты станатын баралы апарат ралдарын ру;

– мдени-лтты, тарихи-патриотты бірлестіктер ру;

– мемлекет тарапынан олдау кретін шыармашылы мен леуметтік баыттаы бейресми бірлестіктер ру.

Рухани ауіпсіздікті амтамасыз ету ызметі міндетті трде замен бекітілгені жн. Мысалы, «Рухани ауіпсіздікті амтамасыз ету тжырымдамасы» мен «Рухани ауіпсіздік туралы» За бекітілетін болса, аталмыш мселені шешуді ыты базасы рылан болар еді.

ткен шаа кінбеу, азіргі шата жетістіктерге жету, келер шата жарын болашаа жаындай тсу шін Елбасы Н..Назарбаевты «Дадарыстар теді, кетеді, ал ел туелсіздігі, лт мраты, рпа болашаы секілді лы ндылытар ана мырлы» деген сзін негізге ала отырып, лы ндылытарымызды сатап, жаырту рі асатату баытында тиімді ызмет атару – бгінгі заманымызды талабы. Аталмыш тиімді ызметке ол жеткізуді бір жолы рухани ауіпсіздігімізді амтамасыз етілуінде жатыр. Бл жолды жріп туді алышарты бкіл мемлекеттік рылымдар мен азаматты оам институттарыны рухан ауіпсіздік саласында жмылуы болып табылады. Рухани саладаы лтты мдделерімізді, мдени-тарихи ндылытарымызды орау масатында немі кешенді рі жйелі трде бірге жмыс атарса, бгінгі руханиятымыза тнген ауіп-атерлерді алдын алып, «Мгілік Ел» аясында шоырланан азаматтарымызды рухани ндылытарын лем жртшылыын тамсандыра отырып паш ететіндігімізге сеніміміз мол.

ОРЫТЫНДЫ

ауіпсіздік– жеке адамны, оамны, мемлекетті мірлік маызды мдделеріні ішкі жне сырты атерден оралуы. ауіпсіздікті негізгі нысандары: жеке адам – оны ытары мен бостандытары;

ауіпсіздік - 1) ауіп-атерлерден ораные; 2) нысанны, былысты немесе процесті баса нысандарды, былыстарды немесе процестерді тарапынан болатын кері ыпалдарына арамай зіні негізгі белгілері мен мнін орау, сатау абілеті; 3) аса ауыр зиян немесе залал келтіру ммкін емес нысанны алпы; 4) ызмет етуі барысында жаымсыз згерістерге шырауы ммкіндігі аса жоары емес нысанны траты дамуыны алпы; 5) ауіпті тудыратын факторлар рекетін шектеу, ауіп-атерді аса жоары емес дегейі (ауіп-атерден ораныс дегейі); 6) баса нысандара аса ауіпті залал, зиян тигізуі ммкін емес нысанны алпы. "ауіпсіздік" ымын осылайша трлендіру, оны адам міріні кптеген нысандарына, процестеріне, былыстарына атысты олданылуына байланысты.