ТОПОГРАФИЯЛЫ КАРТАЛАРДЫ ЖОЛ-ЖОЛ СЫЗЫЫ ЖНЕ НОМЕНКЛАТУРАСЫ

Топографиялы карталар лкен территориялара жасалады, олар кптеген беттен трады. Картаны бетке блінуін жол-жол сызы, ал бетті белгісін картаны номенклатурасы деп атайды. Топографиялы картаны рбір беті трапеция болып саналады, оан номенклатура беріледі. Карта бетіні номенклатурасы рамканы солтстік абырасыны стінде орналасан. Номенклатураны жанында, одан баска осы жерде, е ірі болып саналатын елді мекенні аты жазылады. рбір бетте таы да атар жатан беттерді номенклатурасы крсетіледі, мны зі карталарды жаластырып жапсыран кезде оларды іріктеуді жеілдетеді. Осы жазулар бетті рамкасыны сыртындаы абырасыны ортасында орналасады.

Карталарды номенклатурасы негізін 1 : 1000000 масштабтаы карта рады, оны рамкасыны лшемі бойлыта 6°, ал ендікте 4°. Осы масштаб бетіні номенклатурасы белдеуді білдіретін латын алфавитіні бас рпінен жне реттік нмірін крсететін цифрлардан трады.

Мысал ретінде М-41-60-Б-Г карта бетіні номенклатурасыны 1 : 1000000 масштабтан бастап рет-ретімен растыруды карастырамыз.

М-41 бет 1 : 100000 масштабтаы 144 бетке блінеді, олар 1, 2, 3, . . , 144 цифрларымен белгіленеді. Осы масштабты 60-нмірлі бетіні номенклатурасы М-41-60 болады.

1:100000 масштабтаы М-41-60 картасыны бір беті 1 : 50000 масштабтаы картаны 4 бетіне сйкес келеді: олар А, Б, В жне Г ріптерімен белгіленеді. Осы масштабты екінші бетіні номенклатурасы М-41-60-Б болады.

Осы бетті 4-ке блуден 1 :25000 масштабтаы картаны 4 бетін алады; бл беттер а, б, в, г ріптерімен белгіленеді. Осы масштабтаы картаны е соы бетіні номенклатурасы М-41--60-Б-г-4 болады.

1:5000 масштабтаы картаны номенклатурасыны негізі болып 1 : 10000 масштабтаы картаны беті саналады, ал ол болса 1 :5000 масштабтаы картаны 256 бетіне блінеді. 1 : 5000 масштабтаы картаны е соы бетіні номенклатурасы М-41-60 (256) болады.

1:2000 масштабтаы картаны номенклатурасын алу ушін 1:5000 масштабтаы картаны беті 9 блікке блінеді; оларды орыс алфавитіні кіші ріптерімен белгілейді. Сонымен 1: 2000 масштабтаы картаны аыры бетіні номенклатурасы М-41-60 (256-и) болады.

Топографиялы карталарды масштабына байланысты жеке беттеріні лшемі туралы мліметтер жне номенклатура лгілері 2-кестеде берілген.

 

2 - к е с те Карталарды номенклатурасы

Масштаб	Бетті лшемі	Номенклатура лгілері     Номенклатура лгілері
Ендікте	Бойлыта
1 :1000000 1 :500000 1:200000 1 : 100000 1 : 50000 1 :25000 1 :10000 1 :5000 1 : 2000	4° 2° 40' 20' 10' 5' 2'30" 1'15" 25"	6° 3° 1° 30' 15' 7'30" 3'45" 1'52",5 37",5	М-41 М-41-А М-41-ХХХ М-41-60 М-41-60-Б М-41-бО-Б-г М-41-60-А-а-1 М-41-60 (256) М-41-60 (256-н)

 

1 : 5000, 1 :2000, 1 : 1000 жне 1 :500 масштабтаы топографиялы пландарды жасауды негізгі ережелеріне сйкес ауданы 20 км²-тан аз учаскелерді планын жасау шін тікбрышты жол-жол сызы олданылады. Оны рамкасыны

лшемі 1: 5000 масштаб шін 40Х40 см, ал 1 : 2000, 1 : 1000 жне 1 : 500 масштабтар шін 50X50 см болады. Бл жадайда жол-жол сызыты негізі ретінде 1 :5000 масштабтаы картаны беті абылданып, олар араб цифрымен белгіленеді. Оан 1 :2000 масштабтаы картаны 4 беті сйкес болады. Оларды райсысы 1 :5000 масштабтаы бетті нміріне орыс алфавитіні бас ріптеріні (А, Б, В, Г) бірін осып жазу арылы белгіленеді. Мысалы: 14-Б.

1 : 2000 масштабты картаны бетіне рим цифрларымен (I, II, III, IV) белгіленген 1 : 1000 масштабтаы трт бет жие араб цифрымен (1, 2, 3, ..., 16) белгіленген 1 : 500 масштабтаы 16 бет сйкес келеді.

Осылара сйкес, 1 : 1000 масштабтаы карта бетіні номенклатурасы 14-Б-ІУ (17-сурет), ал масштабы 1 : 5000 шін 14-Б-16 болады.

Геологиялы барлау жмыстарын келешекте жргізілетін ауданны керекті карта беттерін табуа жне оларды номенклатурасын тез анытауа арналан карталарды крама кестелері атты жинактар бар. Олар меридиандар мен параллельдер арылы осы масштабтаы карта бетіне сйкес келетін торлара блінген са масштабты схемалы карталар болып табылады.

ПЛАНДАР МЕН КАРТАЛАРДЫ ШАРТТЫ БЕЛГІЛЕРІ

Топографиялы карталарды шартты белгілері шартты белгілерден, оларды трлі-тсті безендіруден, тсіндірме жазулар меи цифрлы белгілерден тратын бірттас жйе болып табылады.

Шартты белгілер жне оларды тр-тстері жерді р трлі объектілерін жне тектік трлерін крнекі крсетеді. Тсіндірме жазбалар жне цифрлы белгілеулер шартты белгілерді кескінделетін объектілерді жеке ерекшеліктері туралы мліметтермен толытырады.

Біркелкі объектілерді р трлі масштабты топографиялы карталардаы кескіні жне бояуы негізінен аланда бірдей, тек клемдері жаынан ана згеше болады. Белгілі бір топа енетін объектілерді сапалы жне санды сипаттамалары оларды зіне тн ерекшеліктерін аздаан толытырумен еске салатын бастапкы графикалы белгілермен беріледі.

Шартты белгілер зіні атаратын міндеті жне касиеттері жаынан масштабты, масштабтан тыс жне тсіндірме шартты белгілер болып блінеді.

Объектілер зіні шын мніндегі крінісінде масштабты контурлы шартты белгілермен белгіленеді; мнда оларды клемдерін (зындыын, енін жне ауданын) картадан лшеуге мумкіндік болуы тиіс. рбір осындай шартты белгі контурдан, яни кескінделетін объектіні пландаы крінісінен жне фон-ды бояу тустері, трлі-тсті штрихтар немесе белгілер торлары трінде толтырылан тсініктеме жазбалардан трады. Объектілерді контурлары нктелік пунктирмен немесе жіішке ттас сызыкпен жер бетіні бедерін жне шын мніндегі слбаа (абрис) састыын сатай отырып белгіленеді.

Масштабтан тыс (нктелік) шартты белгілермен слбасын картаны масштабына тсіруге ммкін болмайтын клемі шаын объектілер белгіленеді (ескерткіш, жеке тран ааш, кпір, кды жне т. б.). Масштабтан тыс шартты белгілер — тиісті объектіні сырты трін еске салатын шаын геометриялы фигуралар. Масштабтан тыс шартты белгілер нуктелеріні бірі жердегі объектіні орналасу жадайын крсетеді. Осы нктелермен картадаы объектілердін координаталарын жне зара ашытыын анытайды.

зендер, каналдар, жолдар жне баска сызыты объектілер де масштабтан тыс шартты белгілермен кескінделеді. Осы белгілер объектіні осін, яни ортасын табии орнына толы сйкестікте береді, ал оны ені біршама лайтылып крсетіледі.

Жазулар жне тусіндірме шартты белгілер масштабты жне масштабтан тыс шартты белгілермен йлесімді трде колданылады да, олар объектілерді осымша сипаттамалары ретінде ызмет аткарады. Елді мекендерді, зендерді, клдерді, тауларды жне т. б. аттары толык жазылады. ысартылан жазулар объектілерді шартты белгілеріні жанында орналасады; олар объектілерді маызын немесе касиетін тсіндіреді. Мыса-лы, мк.— мектеп, вкз.— вокзал. Цифрлы белгілер кбіне объектіні санды сипаттамасын (кпірді зындыын, енін жне жк ктеру абілетін; ааштарды биіктігін, диаметрін жне оларды ара ашытыын, т. б.) крсету шін олданылады.

Топографиялык карталарды трлі-тсті безендіру оны крнекілігін жне айындыын анарлым арттыруа септігін тигізеді. Бояулардь тсі кескінделетін объектілерді шын іне негізінен сйкес болады; ормандар — жасыл, гидрография — кк, жер бедері — коыр, елді мекендерді слбалары, темір жолдар, кптеген нерксіптік, халы шаруашылы жне леуметтік-мдениет объектілері — ара бояулармен боялады.

Топографиялы карталар мен пландарды шартты белгілерін геодезия жне картография бас баскармасы белгілейді жне оларды тсіру жмыстарын жргізетін барлы ведомстволар, мекемелер мен йымдар міндетті трде орындауа тиіс. Іс жзінде олдануа олайлы болу шін кестелер трінде шыарылады.