Эчтлек ягындагы мсьллр
Татарстан Республикасы мктплренд татар теле м татар дбияты барлык укучыларга да 1992 елдан бирле укытылуга карамастан, бгенге кнг кадр рус теленд белем бир торган мктплрне тмамлаучыларны барысы да татар дби теле нормаларын м сйлм этикетын, телдн м язма сйлм кнекмлрен злштергн дип йтеп булмый.
Татар телен туган тел буларак укыту лингвистик компетенция формалаштыруга юнлдерелгн булырга тиеш. Лкин уку материалыны катлаулы м клмле булуы злштерелгн лингвистик материалны мктпне тмамлаучылар теленд м сйлменд тулы кулланылыш таба алмавына китер. Бу укучыларны аралашу кнекмлрен формалаштыруга, татар телен туган тел буларак укытуга предметара якын килг, татар телене татар мднияте м тарихы лксенд белем бирче башка гуманитар дисциплиналар белн бйлнешен игътибарны итмве белн алатыла.
Белем бирд итди кимчелеклрг китер торган сбплрне берсе булып уку материалында двамчанлык м логик эзлеклелекне бозылуы тора. Двамчанлык, системалылык м дифференциальлек мсьлсен хл ит гомуми м нри белем бирне барлык баскычларында злексез укыту системасын булдырырга ярдм итчк.
дби белем бир нигезд ике юнлешне берлштер: мгълмат иткерне (биографик, дби-тарихи, теоретик материал белн танышу) м укуны. Гамлд беренчесе стенлекле булып чыга. мма бары тик уку гына укучыны алдагы буыннарны рухи трибсен злштерг нтиле м отышлы якынайта ала.
дби белем бир эчтлегенд срлрне кабул ит кнекмлрен формалаштыруга м шхси бя бирг итрлек игътибар ителми. Укучыларны матур дбият дньясына алып кер чен китапханлр, музейлар, театрларны зенчлекле ммкинлеклрен куллану, трле мдни м белем бир-агарту оешмалары хезмткрлрене берглп эшлвен иреш кирк. Бу стратегиялр гомуми белем бир мктбе чен татар дбияты программаларында, УМКларда, дреслеклрд билгелнерг тиеш.
ХХ-ХХI гасырлар чигенд укучыларны тормыш трибсе, хлакый кзаллаулары м йрнел торган дби срлрне эчтлеге арасында зеклек барлыкка кил. Укыту программасыны классиканы йрнг йз тотуы хзерге татар дбиятын икенче планга этр. Укучыны яшь зенчлеген бйле текстны психологик кабул ит ммкинлеге м срне катлаулылыгы да еш кына бер-берсен тгл килми.
Димк, шушы Концепцияд куелган максатларны испк алып, дби материалны фнни нигезлп сайлап алу сорала.
сеп килче буынны татар дбиятыннан читлшен еш кына дреслеклрг м хрестоматиялрг кертелгн текстларны мктп укучысы чен яраклаштырылмаган, алатмаларсыз м тиешле шрехллрсез биреле зе к сбп булып тора. Укучыларны сйлм трибсе м дби ср телене тгл килмве аерым сзлрне мгънлрен, грамматик формаларны м категориялрне белмд, срлрд суртлнгн аерым тормыш ситуациялрене мгънсен аламауда, билгеле бер фактларны, шул исптн тарихи фактлар, йола м гадтлрне белмд крен.
Туган телле дбият буларак татар дбияты курсы укучыларда татар халкыны ткне белн горурлану хисе трбиял, милли традициялрне, милли геройларны бел м хрмт ит, дньяга караш, менталитет, флсф, татар матди м рухи мдниятене зенчлеклрен крст аша милли збилгелнг алып бару максатыннан камиллштерне сорый. Татар дбияты срлре тарихи-мдни ретроспективада милли идеяг берлш торган мегатекст тшкил итлр. Бу р милли мдниятк хас, м шуны алау туган телдге дбият буларак татар дбиятын укыту нигезен салынган булырга тиеш.
Чит телле дбият буларак, татар дбияты укыту предметны эчтлеген тэсир ясый. Бу очракта, беренче чиратта, татар телендге дби текстны алау дрсе испк алынырга тиеш. Ул укучыларны яшь м дби сеш зенчлеклре талплрен авап бир торган алаешлы, кызыклы, адаптациялнгн текстлар сайлауны талп ит. Моннан тыш, махсус зерлексез ген чит телле дбиятны кабул ит, башка дби дньяга, чит образлар системасына кер д бик авыр. Шуа кр, чит телле дбият буларак, татар дбиятын йрн барышында рус дбияты белн ассоциатив бйлнешлр урнаштыру, рус м татар дбиятларыны уртак якларына таяну мим санала.