Л.Гумилев атындаы Еуразия лтты университеті

Азастан Республикасыны білім жне ылым министірлігі

БЖ

Таырыбы:ылмыса атысушыларды трлері

Орындаан: Батаева Алтын,ГК-11

Астана,2016 ж

ылмыса атысуды нысандары жне трлері туралы мселені анытау ылмыса атысушыларды субьективтік байланыстарыны сипаты мен дрежесіне, оларды рекеттеріні зара келісушілігіні дрежесіне, атысушыларды зара обьективтік байланыстарыны мніне, ылмыса атысушыларды зара рекеттестігіні тсіліне жне ылмыс рамдарыны рылу ерекшеліктеріне байланысты шешіледі.ылмыса атысушыларды рекеттеріні келісушілік дрежесіне байланысты ылмыса атысу екі трлі нысана алдын ала келіспей ылмыса атысу жне алдын ала келісіп ылмыса атысу болып блінеді. Бл нысандар ылмысты кодексті Ерекше блімінде р трлі крініс тапан. Блар алдын ала келісіп ылмыса жай атысу, йымдасан топ болып жне ылмысты бірлестік арылы ылмыса атысу болып крсетілген. ымысты ы теориясы ылмыса атысуды трлерін де бліп крсеткен.

ылмыса атысушыларды рліне байланысты, оларды орындаушы, йымдастырушы, айдап салушы жне кмектесуші деп бледі.

Орындаушы — бл наты ылмыс рамыны объективті жаынан кіретін рекеттерді толытай немесе ішінара орындайтын адам. арашылыта орындаушы ретінде затты тартып алан ана емес, сонымен бірге жбірленушіні- арсыласуын жеу шін кш олданатын адам да ылмысты орындаушы болып табылады. ылмысты орындаушысы заа сйкес ылмысты жауапкершілікке тартылмайтын, баса адамдарды пайдалану арылы ылмыс жасаан адам да ылмысты орындаушысы болып есептеледі. ылмысты ыта мндай жадайлар тікелей орындаушы деп аталады. ылмыскер ылмыс жасау шін жасспірімді немесе аыл-есі кем адамды пайдаланатын жадай сияты.

йымдастырушы— ылмыс жасауды йымдастыран немесе оны орындалуына басшылы еткен адам. йымдастырушы ретінде кбіне наты ылмыстарды тікелей жасаудан ашатын е тжірибелі, ауіпті ылмыскерлер болады. Кпшілік жадайда йымдастырушы — бас бастамашы, негізгі басарушы жне ылмыс жоспарыны авторы болады.

Баса адамды азыру, сатып алу, орыту жолымен немесе зге де жолмен ылмыс жасауа кндірген адам айдап салушы деп танылады. Жоспарлы орындаушыны субъективтік асиеттерін ескере отырып, айдап салушы бопсалауды жне мадатауды, оны пайдакнемдік ниетін пайдаланады, ал кейде сз арасында айтылан емеурінні зі де жетіп жатады.

Адамды наты заа айшы рекеттерге баруа тікелей баытталмаан жалпы ндеу мен тілектер айдап салу ретінде арастырыла алмайды. Мысалы, «о дние» тартымдылыы туралы абстрактілі ойлар немесе керісінше, бір адамны «аша жасай» алмауы жне т.б. Кеестерімен, нсауларымен, апараттар жинауымен ылмысты жасайтын ару немесе ралдар берумен немесе ылмысты жасаудаы кедергілерді жоюымен ылмысты жасалуына жрдемдескен адам кмектесуші деп танылдым. Сондай-а кмектесуші ретінде ылмыскерді, аруды немесе ылмыс жасауды зге де ралдарын, ылмыстын ізін жне ылмысты жолмен табылан заттарды жасау сол сияты осындай заттарды сатып алуа немесе ткізуге кні брын уде береді. [1]

Егер ондай болмаса адам ылмысты жеке істеген болып саналып, оны орындаушы зіні істеген іс-рекетіні шеберінде ана жауапты болады.Тар маынадаы ылмыса атысушылыа тн белгілерді бірі ылмыса атысушыларды зара рлдерді блісуі.ылмыса атысуды бл трі бойынша ылмысты обьективтік жаыны белгілерін тікелей орындаушы ана жзеге асырады, ал йымдастырушы, айдап салушы жне кмектесушілер болса орындаушыны атаратын осы іс-рекеті жнінде хабардар болады. ылмыса атысуды нысаны мен трін бір-бірінен бліп арауа болмайды, олар кейде абаттасып кетуі де ммкін.Мысалы: кп жадайларда йымдастырушы жне кмектесуші баса атысушылармен бірге тікелей ылмысты обьективтік жаыны ттас белгілерін немесе оны бір блігін орындауа атысуы ммкін. Мндай ретте ылмыса алдын ала келісіп атысу (атысу нысаны) оса орындаушыны жне тар маынасы ылмыса атысушылы (атысушыларды трлері) кріністеріні абаттасуы орын алады. ылмыса атысу нысаны мен трлерін дрыс анытау ылмысты саралауа жне жазаны даралау мселесін шешуге сер етеді. ылмыса атысуды нысаны мен трін белгілеу бірлесіп істеген ылмысты іс-рекетті оама ауіптілігіні сипаты мен дрежесін анытауа жне ылмыса атысушыларды рекеті мен келісушілігіні дрежесін есепке алуа ммкіндік береді.атысушыларды зара байланысы тыыз болса, оларды рекеті йымдасан сипатты білдіреді.Мны зі оларды істеген ылмысыны ауіптірек болатынын крсетеді.[2. 157 б.]

ылмысты кодексті 31-бабында ылмыса атысуды бірнеше нысаны: топ болып ылмыс жасау, бір топ адамны алдын ала келісуі, йымдасан топ жне ылмысты бірлестік арылы жасауы деп крсетілген.Осы аталан бапта ылмысты іс-рекетті істеуді келісушілігіні дрежесіне сйкес ылмыса атысуды нысандары блек крсетілгенмен, іс жзінде атысушыларды зара ылмыс істеуге деген алдын ала келіспеушілігіні боланына немесе болмаанына байланысты ылмыса атысу нысаны тмендегідей бірнеше трге блінеді.

Алдын ала келіспей ылмыса атысу (ылмысты кодексті 31-бап, 1-блігі). Мндай ретте ылмыс топ арылы алдын ала келіспей, оса орындаушылы трінде, ылмыса атысушыларды арасында келіспеушілік ылмыс істелгенге дейінгі уаытта орын алмаан жадайда істеледі. Бл жадайда ылмысты топа атысушыларды зара келісуі ылмыс істеу барысында, ылмысты обьективтік жаыны белгілерін орындауа кіріскен уаыттан бастап жзеге асырылады. Алдын ала келіспей топ болып ылмыс істеу кп жадайда тбелеске атысып кісі лтіруге, денеге жараат салуда, йел зорлауда жиі кездеседі. Бл ылмыса тн белгі – ылмыс істеуге, яни ылмысты обьективтік жаын орындауа кіріскен орындаушыны рекетіне баса атысушыларды осылып кетуі болып табылады. Мндайда рбір ылмыса атысушы ылмысты обьективтік жаыны белгілерін толы немесе ішінара орындайды.[2. 11 б.]

ылмыса атысу нысаныны е ауіпті жне кп тараан трі алдын ала сз байласып, келісіп ылмысты бірлесіп жасау туралы кні брын уадаласан трі болады.Алдын ала келісу деп – ылмысты бьективтік жаын райтын рекеттерді орындаана дейін баса бір адаммен болса да келісімге келуін айтамыз. Бір топ адамны ылмысты алдын-ала келісіп істеуіні белгілері: біріншіден, ылмыса атысушыларды саны екіден кем болмайды; екіншіден, оларды ылмыс істеу туралы келісімі ылмысты істегенге дейін орын алады; шіншіден, келісім белгілі бір немесе бірнеше ылмысты істеу жнінде болады. ылмыса атысуды бл нысаны ылмысты Кодексте наты ылмыс рамыны негізгі немесе жетілдірілген белгілері немесе жауаптылыты ауырлататын мн-жайлар ретінде крсетілген. Мысалы: 175-бапты 2-блігінде бтенні млкін адамдар тобыны алдын ала сз байласуы бойынша рлау – делінген. Бл жерде ылмыс істеуге келісу деп ылмыса атысушыларды дайындалып немесе істейін деп жатан ылмысы жніндегі зара ауызша, жазбаша келісімге ол жеткізуін айтамыз. Кейде мндай келісімдерге конклюденттік рекеттер (ндемей келісу) арылы ол жетуі ммкін.Келісімні тпкі масаты ылмыса атысушыларды барлыынан да істейтін ылмыс рамыны обьективтік жаын орындауа тікелей атысатыны туралы болады, яни ылмыс оса орындаушылыпен жзеге асырылады. Егер ылмысты бір немесе бірнеше ылмыс жасау шін кні брын біріккен адамдарды траты тобы жасаса, ол йымдасан топ жасаан ылмыс деп танылады. Мндай йымдасан топпен істелетін ылмыстарды белгілері: біріншіден – ылмыса кем дегенде екі адам атысады; екіншіден – ондай атысу алдын ала асаана бір немесе бірнеше ылмыс істеу жнінде келісіледі, шіншіден – ылмысты топ траты топа жатады.Алдын ала йымдасан траты ылмыста топты атысушылары, детте, ылмыс істеу жніндегі кні брын, яни ылмысты істегенге дейін зара келісіп, ылмыс істеуді жоспарын рады; ылмыса атысушыларды зара рлін белгілейді; ылмысты рекетті жзеге асыруды тсілін жне жоспарланан рекетті жзеге асыруды жадайларын арастырады. йымдасан траты топпен ылмыс істеу топа атысушыларды белгілі бір рлдерді атаруы арылы да, сондай-а штасан орындаушылы арылы да ылмыса атысып жзеге асыруды амтамасыз етеді. Траты топ дегеніміз – бір немесе бірнеше асаана ылмыстар істеу шін рылан топ болып табылады. Мндай траты топты мшелері болып кейде мемлекеттік кімет: басару органдарыны жауапты ызметкерлері де болуы ммкін. олданылып жрген ылмысты заа сйкес йымдасан топ болып ылмыс істеу ылмысты жетілдіретін, ауырлататын белгі ретінде бірнеше бапта крсетілген. Мысалы, 175 бап, 3 блік, «а» тармаы. 178-бап, 3-блігі, «а» тармаы, 177-бап, 3-блік, «а» тармаы, т.б.

Егер ылмысты ауыр немесе ерекше ауыр ылмыстар жасау шін рылан бірігіп йымдасан топ (йым) не на сондай масатпен рылан йымдасан топтарды бірлестігі жасаса, ол ылмыс сыбайласты ылмысты йым жасаан ылмыс деп танылады. ылмысты сыбайластыа тн зіндік белгілерді бірі: ылмыса атысушыларды зара алдын ала келісушілігіні е жоары дрежеде болатындыына жне оны траты, тыыз йымдасан, топтасан рылым екендігіне байланысты. ылмысты сыбайласты (ылмысты йым) ауыр немесе ерекше ауыр ылмыстар істеу шін адамдарды біріккен траты жне топтасан тобыны крінісі болып табылады. ылмысты сыбайластыты (ылмысты йымны) атысушыларды тратылыы, топтасандыы ылмыса атысуды тек ана осы тріне тн белгілері болып табылады.Бл жерде ылмысты сыбайластыты (ылмысты йымны) тратылыы деп, оны мшелеріні зара немі байланыста болуын жне оларды бірнеше ауыр немесе ерекше ауыр ылмысты істеуге даярлау, оталу, жзеге асыру рекетіні зіндік дістеріні крініс беруін айтамыз. Алдын ала келісімні жне зара тыыз сыбайластыты, бірлестікті тратылыын крсетеді. ылмыса бірге атысушыларды леуметтік-психологиялы белгілерін сипаттайтын ылмысты масатты жзеге асырудаы орта бірлігіні бар болуын ылмысты сыбайластыа (ылмысты йыма) топтасанды деп танылады. ылмысты сыбайластыты істеген ылмысыны ауіптілігі сол, бл йым жй ана зара келіскен адамдар тобынан емес, ылмысты ыа арсы рекеттермен шылдану шін жасалан траты, басарылатын йыма топталан адамдардан трады. Бл басарылатын траты йымны масаты ауыр немесе ерекше ауыр ылмысты рекеттермен шылдану болып табылады. Мндай йым, детте бірнеше, саны белгісіз, ылмыстарды жасау шін, орындалуы иын, ауымы ке, тсілі мен дісі жнінен крделі ауыр немесе ерекше ауыр ылмыстарды жзеге асыру шін рылады. ылмысты топты мшелері арасында райсысыны атаратын рлдері белгіленеді. Мндай басарылатын йым кп жадайларда ауыр немесе ерекше ауыр ауіпті ылмыстарды жзеге асырады. ылмысты сыбайластыпен (ылмысты йыммен) істелетін ылмыстарды кейбір трлері ылмысты зада жеке ылмыс рамы ретінде крсетілген.(Мысалы, 237-бап.Бандитизм). Банда дегеніміз азаматтара немесе йымдара шабуыл жасау масатында траты, арулы топ ру. Бл ылмыс траты басарылатын йыма топтасан адамдар арылы ана жзеге асырылады. Мндай ылмыстарды ылмысты ы теориясы ылмысты йыммен бірлестікпен жасаан ылмыс деп таниды. ылмысты ы теориясы мндай йымны рылуын жне оан атысуды зін аяталан ылмыс атарына жатызады.

йымдасан топа араанда ылмысты сыбайласты арылы істелетін ылмысты зияны да, ауіптілігі де орасан зор. йымдасан топа араанда ылмысты сыбайластыты (ылмысты йымны) айырмашылыы бар. ылмысты сыбайластыты (ылмысты йымны) рылу масаты – ауыр немесе ерекше ауыр ылмысты істеу ылмысты рекеттермен немі шылдану жне оны кн кріс кзіне айналдыру.йымдасан топ ылмысты рекеттермен немі шылданбайды, немі шылданса ондай топ ылмысты сыбайластыа айналып кетеді.Сол сияты ылмысты сыбайластыа бір топ адам, бірнеше йым ылмысты рекеттермен шылдану шін траты рылыма бірігеді, йымдасан топпен ылмыс істеуде мндай белгі болмайды.

Пайдаланылан дебиеттер тізімі:

1.ытану: Жалпы білім беретін мектепті оамды-гуманитарль баытындаы 11-сыныбына арналан оулы / А.Ибраева, Б.уандыков, Ш.Маликова, С.Есетова. — Алматы: «Мектеп» баспасы, 2007. — 192 бет.

2.Беляев Н.А. Цели наказания и их средства