Гетерогенераттылар –Heterogeneratophyceae класы

Бл класты даму кезеінде крделі рылысты ірі спорофит, микроскопиялы рылымы бар кішкентай бірнеше клеткалардан ралан гаметофитпен ауысып отырады. Жыныс процесі - изогамия немесе оогамия. Гетерогенераттылар класы 5 атара, 19 тымдаса блінеді. Соларды ішінде кп тараан трі жне шаруашылыта аса маызы бары - ламинариялытар атары.

Ламинариялытар-Laminarialesатары спорофит пен гаметофит ауысып келіп отыратын гетероморфты рпа алмасумен сипатталады. Жетілген сапрофит ірі, биіктігі 0,5-6 м-ге, кейбір трлерінде 50 метрге дейін жететін кпжылды сімдік. абатыны паренхиматозды болып келуімен ерекшеленеді.

Ламинариялытарды абаты жай немесе тарматалан ыса баанада орналасан бір не бірнеше пластинкалы. Баана мен пластинканы іш жаы меристодерма мен абыты абаттан трады. абыты абат боялан клеткалардан тзілсе, ортаы зектік блімі біреулерінде кдімгі абыы бар ыса цилиндр формалы клеткалардан, ал екінші біреулерінде бос орналасан жіпше клеткалардан ралан. Бл абатта ттікті жіпшелері мен сзгілі ттіктер болады. Кпшілік ламинариялытарды абыына таау немесе аралы абаттарында тор райтын кілегейлі каналдары болады. Кбінесе олар- ды бунаталан жерлерінде, рамында кп млшерде диктиосомасы

бар, топталып секреторлы клеткалар орналасады. Бларды ызметі лі толы аныталан жо, олар белгілі бір физиологиялы ызмет атаруы ммкін. Сапрофиттерінде абаттарыны суі интеркалярлы зона арылы болады. Интеркалярлы зона негізгі пластинка баанасыны шында орналасады. Егер баана тарматалып келіп, оны бірнеше пластинкасы болса, онда интеркалярлы зона р пластинаны негізінде орналасады.

Фотосинтез процесіні нтижесінде ралан органикалы заттар пластинаны негізінде жиналады. Бан арамастан, фотосинтез процесі абатыны жоаргы абатында арынды жреді. Жасы жетілген ткізгіш элементтері мен зектік абатыны болуы ор заттарын абатыны кез келген жеріне жеткізуді амтамасыз етеді.

Барлы ламинариялы балдырларды спорофитінен бір клеткалы, бір ялы спорангилер сетін жыныссыз кбею органдары дамиды. Бларды даму кезеінде спорофит басым. Спорофит болып сімдікті зі есептеледі. Гаметофиттері микроскопиялы рылымды, кп клеткалы тарамдалан жіптесінді. Кейде аналы гаметофиттер бір клеткалы да болады. алыпты жадайда гаметофиттер бір айдан 4 айа дейін мір среді. Осы уаыт мерзімінде гаметофиттен гаметангиялар толы пісіп жетіледі.

Ламинариялытарда жынысты кбею процесі - оогамиялы.

Ламинария-Laminaria туысыны 30 шаты трі бар. Кпшілігі 20 м-ге дейінгі тередікте тіршілік етеді.

Ламинария - крделі крылымды, те ірі, зындыы 60 метрге дейін жететін сімдік. Бл солтстіктегі А теізде жне Баренц теізінде кп тараан.

Ламинарияны абаты сауса салалы, лента пішінді, зын сааты жапыра татасы сияты жне цилиндр пішінді ыса саба трізді бліктен трады. ыса сабатан кптеп тарамдалып шыатын ризоидтары арылы тсемікке бекінеді. Ламинария кпжылды сімдік, жапырак татасы сияты лента пішінді блігі ыса арай (солтстік жата) жылда тсіп, оны орнын жапыра пен сабаты шекарасындаы меристема клеткаларыны суінен кралан пластинка трізді жаа жапыра татасы алмасып отырады.

Анатомиялы рылымында зектік абаты бос орналасан жіпше трізді клеткалардан ралан. Ттікті жіпшелері мен сзгіш ттіктері де болады. Кілегейлі каналдары біреулерінде болса, екінші біреулерінде болмайды.

Жапыра татасыны бетінен гаплоидты зооспоралары дамитып бір ялы зооспорангиялар жетіледі. Зооспорангияларды арасында парафиздері болады. рбір зооспорангияда редукциялы блінуден кейін 16-дан 64-ке дейін зооспоралар ралады. Зооспоралар алмрт пішінді, екі талшыты. Алдыы талшыы ауырсынды, артысы жай, бір хлоропласты болады. Зооспора- ііы озалысы тіршілік жадайына байланысты. Зооспора тсемікті атты бетін кездестіріп, талшыын тастап тотайды да, абыа оранып, эмбриоспорааайналады. Эмбриоспорадан су ттігі дамиды. Оан барлы зооспораны тіршілік заттары теді де, су ттігі бос алан эмбриоспорадан пердемен

блінеді. Осылай алашы гаметофит клеткасы тзіледі. Эмбриоспора абыы кп уаыт саталады. Ламинарияларда гаметофит дара жынысты. Аналы гаметофит ыса жне жалпатау, кп клеткалы, сирек бір клеткалы. Кп клеткалы аналы гаметофиттен бірнеше оогоний дамиды, ал бір клеткалы болан жадайда клетка тегіс оогониге айналады. рбір оогониден бірден жмырта клеткасы пісіп жетіледі. Пісіп жетілген жмырта клеткасы оогоний тесігі арылы сырта шыады, біра оогониден ажыраспай, онда жабысып трады. Осы жадайда рытану болын, спорофит дами бастайды. Барлы жмырта клеткасы сырта шыканнан кейін гаметофит тіршілігін жояды, біра оны абыы спорофитті тменгі жаында кп уаыт саталады. Кп клеткалы аналы гаметофиттен бірнеше спорофит дамиды. Спорофит аналы гаметофиттен ешандай ор затымен амтамасыз етілмейді, тек спорофитті бекіну органы болып есептеледі. Мны балдырларды тіршілігінде лкен маызы бар. Зооспоралар атты тсемік тапанша оларды кпшілігі ырылып алады. Оан себеп атты тсемік теіз тбінде аз болады, оны кпшілігіне балдырлар мен жануарлар мекендеп ойган. Аталы гаметофит аналыа араанда кп тарматалан жне клемі кіші, уа, тссіз клеткалардан тзіледі. Онда сперматозоид тзілетін антеридийлер дамиды. рытанан жмыртка клеткасы тынышты жадайына кшпей-а, се келе біратар бірнеше клеткалардан ралан жіпшеге айналады. Кейіннен клеткаларды клдене перделермен блінуіне байланысты одан бір абатты пластинка дамиды, оны тменгі клеткасынан ризоид тзіледі. Пластинканы біртіндеп суіне арай клеткаларды дифференциялануы болады, соны нтижесінде баана жне тарамдалан ризоид сіп жетіледі. Сонымен, ламинарияда папоротниктерге сас рпа ауысу барлыы байалады. Мнда ірі диплоидты спорофит (ламинария), микроскопиялы млшерлі гаплоидты гаметофитпен ауысып отырады. Жыныссыз генерация жыныстыа араанда лдеайда лкен жне басым болады. рі арай дамуда спорофитті крделене тскенін, ал гаметофитті біртіндеп жойылып бара жатанын круге болады. ант ламинариясы «теіз ырыабаты» деген атпен тамаа пайдаланылады.

Лессониа- Lessoniaбаанасыны жоары жаы кп тарматалып, ланцет пішінді «жапыратармен» аяталады. Макроцистис - Macrotystis10-20 м тередікте сетін «сабаы» бірнеше рет тарматалып келеді, оны иілгіш жіішке «сабаыны» зындыы 50-60 метрге дейін жетеді. Сабаты «жапыра» татасыны тбінде ауа толып тратын кеістігі боландытан, ол суды бетінде алып трады. Макроцистисті алгинат жне баса химиялы німдер алуа пайдаланылады. Алария-Alaria ірі сімдік, абаты сабаа, ризоида жне жасы жетілген орталы жапыра жйкесі бар «жапыра» алаанынан трады. Аларияны кейбір трлерін тамаа пайдаланады.