Зен эрозиясыны кезедері мен циклдері деген не, олар алай танымдалады?

зен зiнi даму барысында жасты, кемелденген жне кнеру (аусау) кезедерiнен тедi. Жасты кезеiнде зеннi бойлы тепе-тедiк профилi лi алыптаспайды. Арнаны жылдам тередеуi V-трiздi пiшiндi аар жаралуына келедi. Тепе-тедiк профилiнi алыптасуы барысында зен кемелденген кезеге тедi. Бл кезе зен тбi бедерiнi бойлы тепе-тедiк профилiне жаындаан кезде орнайды. Кемелдену кезеiнде зен зiнi арнасын тередiк эрозия процестерi байалатын жоары аысында ана тередетуге мтылады.

зеннi кнеру сатысында оны аарында сутасу кезiнде су астында алатын, ал айта сабасына тскенде арнадан биiк орналасатын аар блiгi – ке жайылма, немесе жайылма террасасы жаралады. Жайылмастi террасалары тменнен жоары – е жасынан кнелерiне арай нмiрленедi: жайылма дегейiнен жоары арай бiрiншi, екiншi, шiншi жне т.б. террасалар блiнедi.

Зен аарыны морфологиялы элементтері алай жіктеледі жне алай алыптасады?

зен здерiні типiне арамай ш блiкке жіктеледі: жоары аысы немесе басы, ол бастауына тiреледi; ортаы аысы (негiзгi арна) жне тменгi аысы немесе тменi, ол саасымен аяталады. Саа – зеннi белгiлi бiр сушараа келiп ятын жерi. Алап ауымында зендердi бастауы, арнасы жне саасы блiнедi, жне де салалары болады.

Андай жадайларда зендерді брып кету былысы орын алады?

Мору мен зен эрозиясы процестерiнде суайрытар ирайды жне жылжиды. Суайрыты екi жаында орналасан алаптарды зендерi детте суайрыты трлi жылдамдыпен иратады. Бл жадай суайрыты арама-арсы орналасан беткейлерi еiстiгiнi ртрлi болуына, суайры блген зендердi эрозия базисi трлi дегейде орналасуына, ал суайры беткейлерiнi берiктiгi ртрлi таужыныстардан труына байланысты. зенні арынды регрессиялы эрозия жолымен суайрыты иып тсiп, кршi су жиналу алабындаы суларды з алабына алып кету процесiн зендердi брып кету (немесе басып алу) деп атайды. Осындай процестер нтижесiнде суайрыты жарып тiп, кршi алаптаы зендердi бiрiнi басын брып кететiн тпелi аар пайда болады.

Аллювий рамында андай пайдалы азбалар болады жне олар алай жаралады?

Аллювийлiк тзiлiмдерде тбiрлiк таужыныстарды немесе тбiрлiк кенорындарды ирауы нтижесiнде жаралан шашылымды кенорындар кездеседi. Эрозия процесiнде бастапы жатысында рамында рудалы жне бейрудалы пайдалы азба бар таужыныстар жиi шайылады. ирау нiмдерiнi бiр блiгi зен сулары аызып кетуiнен сейiлiп . Б. Байбатша 198 кетсе, ал ендi бiр блiгi олайлы жадайларда аллювийлiк терраса тзiлiмдерiнде шгiп алады. Аллювийде кбiнесе тыыздыы жоары минералдар тежеледi. Кейде аллювийлiк тзiлiмдер рамында нды минералдар шоырлануынан концентрациясы бiршама жоары, ндiруге экономикалы тиiмдi кенорындар жаралады. Осындай жолмен алтын, платина, алмас, вольфрам, шеелит, кмiс, магнетит, гематит, хромит, анартас, циркон, т.б. шашылымды кенорындар жаралады.

Кл деген не, ол андай трлерге жіктеледі жне андай геологиялы жмыс атарады?

Кл –лем мхитымен байланысы жо тйы сушара. Оны геологиялы рекетiнi масштабы теiздермен салыстыранда болмашы, йткенi клдердi жиынты ауданы лем мхиты ауданынан 120 есе аз. Дегенмен бiздi планета масштабында клдердi рекетi едуiр роль атарады. Жердегi клдердi жалпы ауданы 2,7 млн км² болады, бл Жерорта теiзiні ауданына парапар. Клдерді зерттеумен лимнология айналысады.

Клдердi лем мхитынан ошауланандыына байланысты олар р трлi гипсометриялы дегейлерде орналаса алады. Мысалы, клдер -401 м дегейден (лi теiз) +5400м-ге дейiнгi (Тибеттегi Хорпатсо клi) биiктiктерде кездеседi. Клдер здеріні тередiгi, суыны тздылыы жне т.б. бойынша бiр-бiрiнен айтарлытай згешеленедi. Дегенмен оларды басты жiктемелiк белгiсi – кл азаншырларыны жаралу тегi. Осы белгiсi бойынша жаралуы жербеттiк факторлара байланысты – экзогендiк жне пайда болуы тередiк факторларды жер бетiнде бiлiнуiне байланысты – эндогендiк клдер блiнедi.