Отбасы жне неке саласындаы дет-рыптар мен салт-дстрлер

Сз болып отыран кезеде азатарда отбасы мен некеге атысты сонау ежелден ккеле жатан бірегей дет-рыптары мен салт-дстрлері болатын. Дниеге келген жас нрестеге оны лаына азан шаырып ат ойылатын. Жасы лкен туысандарды бірі раннан аят оып, нрестені атын оны лаына ш рет айталап дауыстайтын.

Ер бала 3,5 жне 7 жаса толанда оны сндетке отырызу рсімі ткізілетін. Сндет тойына онатар шаырылатын, ат шаптырылып, спорт жарыстары ткізілетін.

Ата-ана здеріні лын йлендіру амын рашан ойластырып жретін. Болаша келінді бала кезінен іздестіре бастайтын. Тіпті балалар дниеге келмей жатып-а атастыру рсімі болатын. даларды негелі, рметті, текті жерден іздестіретін. да тсуді салт-дстрлері бойынша арнайы рсім ткізілетін. азатарда жеті атаа толмаан туыстар арасында неке июа ата тыйым салынатын.

Баланы йлендіруге атысты дет-рыптарды реті мынадай болатын: да тсуге алдын ала келісу, ата-ананы да тсуі, кйеуді алыдыа рын баруы, келін тсіру тойы, неке ию рсімі. затылатын ызды кесі да тсіп келген далара йры-бауыр жегізетін. Бл салт-дстр далы рсіміні орындаланын крсететін. Ал далы екі жаа да белгілі міндеттер жктейтін. далытан айнуа болмайтын.

да тсуді ресми блігі аяталаннан кейін жігіт жаы ызды алымалын тлейтін. алымал детте мал басымен есептелетін. Оны млшері да тсушілерді аншалыты бай, ауатты екендіктеріне арай белгіленетін. алымалды млшері 5 жылыдан 1000 жылыа дейін жететін. йлену тойы кезінде далар бір-біріне киіт кигізетін болан. Ол трлі ымбат баалы киімдерден, мата кездемелерден, мал басынан тратын. далар жаы бір-бірімен оржын алмасып, зара сыйлы жасасатын. йлену тойыны дет-рыптары неке ию рсіміне ласады. азатарды дстрлі оамында ызды жасауын беруді де зор маызы болды. Жасау ыз баланы жас кезінен зірлене бастайтын. ызды жасауына киіз й, кілем, текемет, сырма сияты бйымдар, киім-кешек трлері мен ыдыс-аятар, р тліктен тратын мал басы жне басалары кіретін болан.

Кйеуі ліп, жесір алан жае йелге кйеуіні жаын туыстарыны біреуі мегерлік жолымен йленуге ыты саналатын. Кшпелі аза халыны мірінде мны леуметтік маызы лкен болды. йел ерден кетсе де елден кетпеді. Марм болан адамны балалары з руыны, з туысыны арамаы мен аморлыында алды, жат жрта жіберілмеді. йткені олар з туыстарыны арасында жетімдік крмейді, бейшаралы халге душар болмайды. Сондытан да даларды арасы суыспайды. Егер біреуді отбасы перзент крмесе немесе баласы трмай, шетіней берсе, ол алдын ала келісім бойынша, з туыстарыны біріні баласын бауырына басып, асырап ала алатын.

Жеке шаыра ктеріп, ата-анасынан еншісін алып шыан жас отбасында кнделікті тіршілігіне ажетті нрсені брі де — отауы, тсек-орындары мен й ішіні жабдытары, есік алдында малы да болатын. Ежелден келе жатан дет-рып бойынша ата-анасыны олында кенже лы алып, ара шаыраа бкіл мал-млкімен оса иелік ететін. азатар здеріні ата-анасын ешашан тастап кетпейтін. Даланы жазылмаан бл дет-рпын бзандарды азатар наыз жексрын, жауыз жандар ретінде жек крді.

Бата беру

азатарда бата беру дет-рпы кеінен етек алды. Ол рбір іске кірісер алдында міндетті саналатын. Бата поэтикалы тілмен жалпы жрта арап трып беріледі. Онда бата беруші адам езгелерге ізгі жасылы, табыс тілейді Батаны жасы лкен адам немесе жолы лкен она беруі тиіс. Бата беруші Жаратушы Алладан баытты мір, материалды байлы, рбір істе табысты болуын тілейді. Бата екі олды ілгері арай жоары созып, екі алаанды зіні жзіне арата брып трып беріледі. Бата беру «умин» деген сзбен аяталады.

Бата адамдарды лайысыз, теріс ылытардан сатандырады, ол жастарды, ізгілікті рі айырымды істерге баулиды. андай да болсын бір іске кірісерде, дастараннан дм татуа отыранда немесе жол жріп, алыс сапара аттанарда ркім асаалдардан бата алатын болан. Бата шаыра ктеріп, жеке й-жай боландара да беріледі. азатар здеріні балаларына ататы кісілерден, рметті онатардан бата алып алуа тырысан. Ислам дініні таралуына байланысты бл дстр брынысынан да кшейе тсті. айтыс болан адамны й-іші мен туан-туыстарына кіл айту кезінде де бата беріледі, мармны зіне де, артында алан рім-бтаына да ізгі тілектер білдіріледі.

Бала трбиесі

азатар бала трбиесіне ерекше кіл блген. азаты дстрлі трбиелік лгі-негелері рпатан рпаа ауысып отырады.

Жиналып тран топа жаын келген адам олара бірінші болып слем беруге міндетті. Атты адам жаяу кісіге, жасы кіші лкендерге бірінші болып слем береді. Ала келген астан алдымен жасы лкен адам дм татады. Тама ішіп отыран кезде кп сйлеуге болмайды. Балалара жасы трбие, лгі-неге беруде маал-мтелдерді атаратын рлі зор. Халы даналыы балаларды ебексйгіштікке, алды-артын адап сйлейтін сатыа, адамгершілік асыл асиеттерге баулиды. Мселен, «Аа дай жа», «Батырды кші - айласында», «Асыпаан арбамен оян алады», «Ебек етсе ерінбей, тояды арны тіленбей», «Бірлік бар жерде тірлік бар», «олы имылдаанны аузы имылдайды», «Жазды бір кні жыла азы», «Жасыда жатты жо», «Жаман йді онаы билейді», «Жасы жігітке жеті нер де аз» сияты маалдарды трбиелік маызы зор.^[1]

Дереккздер

1. Жоарыа ктерілііз азастан тарихы (XVIII асыр — 1914 жыл). Жалпы білім беретін мектепті 8-сыныбына арналан оулы. абылдинов З.Е., айыпбаева А.Т.Алматы: Атамра, 2008. — 352 бет, суретті, карталы. ISBN 9965-34-816-2

Санат:

· азастан тарихы

· аза салт-дстрлері

 

АСТАНА ЭКСПО – 2017» БКІЛЛЕМДІК КРМЕНІ АЗАСТАН ЭЛЕКТРОЭНЕРГЕТИКАСЫНЫ ДАМУЫНА ЖНЕ ЕЛІМІЗДЕ «ЖАСЫЛ» ЭКОНОМИКАНЫ РУА ТИГІЗЕТІН СЕРІ

 

азастан Республикасыны Президенті Н..Назарбаевты «азастан жолы 2050: Бір масат, Бір мдде, Бір болаша» атты Жолдауында крсетілгендей Астана ЭКСПО – 2017» Бкіллемдік крмені азастан электроэнергетикасыны дамуына жне елімізге «жасыл» экономиканы руа тигізетін сері арастырылан.

Елбасы Н..Назарбаев 2014 жылы (17 атар) Жолдауында азастан Республикасыны тарихына енетін 10 креативтік идеяны анытады. Соны ішінде: «Энергетикада – ЭКСПО – 2017-ге дайынды барысында Астана болашаты энергиясы мен жасыл экономиканы іздеу мен ру жніндегі озы лемдік тжірбиені зерттейтін жне енгізетін орталыа айналды. Жаа мнай деу зауыты салынып, ядролы энергетика, оны ішінде атом станциясыны рылысы дамиды» - деп айын да наты крсетті [1].

Энергетика базалы салаларды бірі бола отырып, кез келген мемлекетті экономикалы жне леуметтік саласында маызды рл атарады.

Адамзат алдында тран бгінгі тадаы е басты міндет ауаа таралатын кмірышыл газын (СО2) азайту болып отыр. Дние жзіндегі ауаа таралатын кмірышыл газыны 30 пайызын кмірмен жмыс істейтін электр стансалары шыарады. Ал электр энергиясына деген сранысы кннен-кнге артып келе жатан ытайда электр уатыны 62 пайызы кмірмен жаы­ла­тын электр стансаларынан алынады. Егер ытай шыл трде ауаны ластайтын СО2 клемін шектемейтін болса, 2030 жыла таман дние жзі бойынша шыарылатын кмірышыл газыны 40 пайызы осы елді лесіне тиеді екен.

Сондытан да азіргі тада лем сарапшылары дркін-дркін дабыл аып, электр уаты шикізаттарына тиімді балама табу мселесін кн тртібіне кеінен ойып отыр. Баран сайын адамзат шін ерекше лкен ауіпке айналып бара жатан жаанды жылыну дерісін тежеу электр энергиясын ндіруді негізгі кзі – кмірсутегі шикізатына балама табу болып табылады. Мамандарды пікірінше, азір кмірсутегі шикізатына балама ретінде олданылып отыран биоотын, жел жне кн ызуынан алынатын лемдегі энергия уатыны лесі лі де аз.

Осы трыдан араанда азастан Республикасыны 2030 жыла дейінгі электроэнергетика саласыны даму бадарламасы азастан Республика кіметіні аулысымен бекітілген, №384, 09.04.1999ж.

азірді зінде азастан бл ккейкесті мселе бойынша біратар ылыми жаалытар мен озы ойларды ала тартуда. рине, «Болашаты энергиясы» таырыбыны ауы­мы те ке. Бл – негізінен болашата адамзат игілігіне айналатын балама уат кздерін ашу шін жаа технологияларды мірге келу. Бл – жаа балама уат кздерін игеруге халы­аралы оамдастыты назарын аудару.

Жаында Халыаралы энергетикалы агенттік (ХЭА) зіні жыл сайыны дстрлі баяндамасын жариялады. лемдік энергетиканы 2012 жылы ахуалына жан-жаты талдау жасаан бл жатта электр уатын ндіруде кмірден балама энергия кздеріне (БЭК) кшу, ауаа таралатын кмірышыл газын (СО2) азайту мселелері кн тртібіне ерекше ойылан. Сарапшыларды айтуынша, азіргі кезде дние жзінде балама уат кздерін барынша молынан пайдалануа деген шынайы бетбрыс басталды. Соны арасында лемдік дегейде балама энергия кздерін пайдалану дегейі бірте-бірте артып келеді.

 

Алайда мндай энергияны басым блігі мемлекеттік субсидиялар есебінен ана ндіріліп келеді. Жеке меншік компаниялар балама уат кздерін дамытуа мдделі емес. йткені олар кп шыын жмсауды ажет ететін технологияларды ндіріске енгізіп, арты аржы шыарысы келмейді. Біратар елдерде мндай уат кздерін ндіріске енгізу жадайы тжірибелік дегейден аса алмай келеді. азастанда да оны игеру жадайы тжірибелік лгі ретінде крсету дрежесінде тр. Елімізде балама уат кздерін игеру экономикалы тиімділік беретін ндірістік ке ауыма шыарылмай отыр. Ал алымдарды бірауызды пікірінше, оны азастандаы леуеті орасан зор.

И, электр уаты кздеріні балама трлеріне деген лемдік сраныс жылдан-жыла артып келеді. алымдарды болжамы бойынша, стіміздегі асырды ортасына таман жа­анды энергетикалы баланстаы балама уат кздеріні лесі 35 пайыза жететін крінеді. Еуроода зіні мндаы лесін 2020 жылдары 20 пайыза, 2040 жылдары 40 пайыза жеткізуді кздеп отыр. азір іс жзінде барлы дамыан елдерде жаа технологияны алыптастыру жне дамыту бадарламалары кеінен іс жзіне асырылуда.

Халыаралы энергетикалы агент­тікті лемдік энергетиканы дамыту жніндегі биылы баяндамасында 2035 жыла дейін оны дамытуды 5 баыты сынылан. Бл ретте лемдік ауымдасты «жасыл энергия» баытына ерекше маыз беріп отыр. Ауаа таралатын кмірышыл газын барынша азайтып, жасыл энергия технологиясы бойынша электр уатын ндіру кп шыынды ажет ететіндігі белгілі. Бл ретте субсидия блуге тбегейлі бетбрыс жасап, балама энергетика кздерін дамытуа барынша мн беру ажет. Бгінде атмосфераны ластауа барынша мол лес осып отыран ытай жне ндістан сияты мемлекеттерге жылдан-жыла сіп отыран энергетикалы сраныстарын амтамасыз етуде кмірден грі балама энергия кздеріне басымды беруі керек. Ха­лыаралы энергетика агенттігіні дерегі бойынша 2035 жыла таман адам басына шаанда ауаа СО2 газын шыаруда Ресей жне Канада алдыы атара шыатын крінеді. Мндай болжам жасауа бл елдерде балама энергетика кздерін ндіріске кеінен олдануа лі де жете мн берілмей отырандыы себеп болып отыр [2].

азастанда ондырылан уаты 1040 МВт 31 жаыртылан энергия кздері (ЖЭК) пайдалануа берілуі жоспарлануда. Оны ішінде: 13 жел электр станциялары, уаты 793 МВт, 14 шаын су электр станциялары, уаты 170 МВт жне 4 кн сулесіні энергиясын пайдаланып электр энергияны ндіретін станциялар, уаты 17 МВт.

Нтижесінде азастан 2015 жыла жаыратын энергия кздерін пайдаланып электр энергияны ндіру 1%-а, ал 2020 жылда 3% жетеді деп жоспарлануда.

рине жоарыда крсетілген деректер маыналы боланымен, Елбасы зіні «азастан жолы – 2050: Бір масат, Бір мдде, Бір болаша» атты Жолдауында «Астана ЭКСПО – 2017» Бкіллемдік жетістіктер крмесі азастанны электр энергетикасыны дамуындаы маызды мселені бірі» деп атап айтты [3].

«Астана ЭКСПО – 2017» - Елімізді лтты жобасы деп азастан Республикасыны электроэнергетикасыны болашаы ретінде арастырылуды.

Сондытан, Бкіллемдік «Астана ЭКСПО – 2017» крмесі туралы жне осы крмені азастан электроэнергетикасыны дамуына, болашаына сері жнінде ысаша мліметтер берілуде.

Бкіллемдік жетістіктер крмесіне азастан бірінші рет 2005 жылы 25 наурыз бен 25 ыркйек аралыында Жапонияны АИЧИ префектурасында болан крмеге атысты. Бл крмені раны –«Табиат кемегерлігі». Крмені негізгі масаты техногендік заманны е жаа технологияларыны оршаан ортаны орауа тигізетін ыпалын крсету.

Бкіллемдік крмеге ойылан азастан ждігерлері, крмені тамашалауа келген туристтерге азастанды жан-жаты таныстыруа жадай жасады. Кейін азастан Испания Корольдігіндегі «ЭКСПО – 2008, Сарагосада», ытай Халы Республикасындаы «ЭКСПО – 2010, Шанхайда», Отстік Кореядаы «ЭКСПО -2012, Есуда» крмелеріне атысты. Испания Корольдігіні Саргоса аласында «Су жне траты даму» ранымен ткен «ЭКСПО – 2008» Дниежзілік крмесіне лемні 104 мемлекеті павильондарыны арасында азастан павильоны «С» дрежесі бойынша ола жйені иеленді. азастанда Дниежзілік крме ткізу идеясын алаш рет Елбасы Нрслтан бішлы Назарбаев осы крмені ашылу салтанатында жариялады да, 2011 жылды 10 маусымында ЭКСПО – 2017-ні Астана аласында ткізу жніндегі ресми тініш Париж аласындаы Халыаралы крмелер бюросына тапсырылды.

2012 жылы Халыаралы крмелер бюросыны штаб птері орналасан Париж аласында халыаралы йыма мше 160 мемлекетті 100-ден асамы дауыс беріп азастан елордасы – Астана аласы 2017 жылы Бкіллемдік крмесін ткізетін басты рметін жеіп алды.

Бкіллемдік ЭКСПО – 2017 крмесін ткізу ыына орталы Азия мен ТМД мемлекеттеріні арасынан бірінші болып Астана ол жеткізді.

2012 жылды 7 желтосанында азастан Рспубликасыны Президенті Нрслтан бішлы Назарбаевты ЭКСПО – 2017 Халыаралы крмесін Астанада ткізу туралы шешім абылдануына байланысты азастан халына ндеуі жарияланды. Онда Елбасы блай деді (ысаша шолу): «Біз елеулі міткер, осындай халыаралы форум ткізуде тжірбиесі бар Бельгияны Льеж аласын жеіп шыты [3].

Бл – азастанны зор табысы. Халыаралы крмелер ткен 160 жылдан астам уаытта олар негізінен экономикалы алыптар саналатын АШ, Франция, Канада, лыбритания, Испания, ытай жне басада елдерде тті. Енді оларды атарына азастанда осылып отыр. Бл азастанны леуметтік-экономикалы даму ісіндегі табыстарын халыаралы оамдастыты мойындауы. Біз шін халыаралы крмелер бюросына мше 160 мемлекетті басым кпшілігі дауыс берді. Іс жзінде Астананы бкіл лем тадады.

Бл – бізді еліміз шін жаа энергетиканы жне «жасыл» технологиялар алуда аса зор ммкіндік. Бл азастандаы таы бір «халыты рылыс» болма. Мен «ЭКСПО – 2017-ні бізді тарихымызды таы бір алтын параы болатына сенемін» деп Президент Н..Назарбаев азастанны бкіллемдік жарын, ерекше, табысты крме ткізетіне зор сенімділігін білдірді.

2013 жылды азан айыны 22 жлдызында ЭКСПО – 2017 Бкіллемдік крме кешеніні здік эскиз-идеясы Халыаралы архитектуралы конкурсыны орытындысы жарияланды.Америкалы жоба жеімпаз аталды. ЭКСПО – 2017 Бкіллемдік крмені басты символы болып шар (сфера) абылданды. Осы абылданан жоба туралы ысаша млімет: азастан павильоны киіз йге сайды. Ол шар (сфера) айрыша нысан. Ол ш абатты имарат, диаметрі 150 м. Авторды кзарасы бойынша, осы эскиз-жоба азаты лтты дстрлерін «шінші неркісіптік ревалюция» жне «Болашаты энергиясымен» байланыстырады. Эскиз-жобадан одан рі з орындарын тапан нысандар «Энергия лемі», «Тіршілік шін энергия», «олжетімді энергия», «Мені болаша энергиям» таырыпты павильондары [6,7].

«Астана –ЭКСПО-2017» бкіллемдік крмесіне жзден астам атысушы елдер з павильондарын сынады. Ерекше нысан-нер орталыы. Бл ЭКСПО-2017 крмесіне мдени ойын-сауы бадарламасы шін арнайы жасалынатын ала. Одан кейін корпаративтік павильондар арастырылан-бл крме демеушілері мен серіктестеріні павильондары. Тжірибелер аймаы-бл жерде баламалы энергияны олдануды здік мысалдары сынылады. Конгресс орталыы-яни конгрестер, конференциялар жне форумдар ткізіледі. 10 мы орына арналан клік траы жобаланан.

Астанада 2017 жылы ЭКСПО бкіллемдік крмесін ткізу елорданы,жалпы бкіл елімізді экономикалы жне инфрарылымды дамуына жаа серпін береді. Яни, 2017 жылды 10 маусымы мен 10 ыркйегі аралыында крмеге лемні 100 елі мен 10 халыаралы йымны 5 миллиона тарта туристтер келмек. Бл азастанны халыаралы сахнадаы беделін брыныдан да арттырып, Астананы аймаын таы да лемге жария етеді. Астана энергетика саласында здік идеялар мен тжірибелерді жинайтын, ылым мен техниканы, жаа технологияны е озы нтижелерін сынатын орталыа айналады.

Бірінші индустриялы революция XV асырды аяында Англияда арапайым тоыма ндірісін механикаландырудан басталаны белгілі. Брын олмен істелген ара жмыс бір жйеге баындырылды. Осылайша завод, фабрикалар пайда болды. Бірінші нерксіптік революциясыны жетістіктеріне жол ашан негізгі озалтыш кш – кмір мен бу болды деп есептейді Джереми Рифкин. Джереми Рифкин-америкалы экономист, саясат танушы [6,7].

Екінші индустриялы революция XX асырды бас кезіне сйкес келді. Екінші индустриялы революция кезінде электр энергияны ндіру кеінен тарады. Эдиссонны электрлік жарытандыру шамы іске осылды. Телефон, радио, теледидар ралдары пайда болды. Мнай мен газ ндіру барынша дамыды. Оны німдерін пайдаланатын автокліктер, баса трмысты техникалар дниеге кеінен тарады. Осы дірісті аырында адамзат ауымы мнай мен газды, баса да минералды шикізат кздеріні жетіспеушілігіне рынды. Жер шарыны экологиялы жадайы нашарлады. Джереми Рифкин адамзатты осы дадарыстан шыаруды жолы ретінде шінші индустриялы революцияны жеткенін млімдейді.Оны бастапы да негізгі белгісі ретінде санды байланыс ралдарыны мірге келіп,ерекше екпінмен дами тскенін айтады. «Интернет» лемді згертті. Біра адамзат ттынып келе жатан уат кздері брыы алпында алып отыр. Адамзат рынып отыран азіргі экономикалы дадарыстар міне осы жадайдан бастау алып отыр дейді Джереми Рифкин [6,7].

Еуропа елдері азірді зінде кн мен жел энергиясын сенімді трде молынан игеруде.Болашата таусылмайтын уат кзі ретінде сутегін игеруді жола оюда.

Демек, баламалы жне айта жаыртылатын уат кздерін игеруге, «Жасыл» экономикаа кшу мселесін Елбасымыз алдаы 40 жылды аса зекті мселесі ретінде бекерден-бекер атап крсеткен жо. рине, азастан мнай мен газа, баса да шикізат кздеріне бай ел ретінде таяудаы болашата дстрлі уат кздерін дамытуа ерекше кіл блетін болады. Президентіміз Н..Назарбаевты 2014 жылы (17атар) жолдауында бл жайында аны жазылан. Осы жылдарда, Астана энергетика саласында здік идеялар мен тжірибелерді жинайтын, ылым мен техниканы е озы нтижелерін сынатын орталыа айналады деп крсетілген.

Бкіллемдік «Астана ЭКСПО -2017» крмесін жоары дегейде йымдастыру бкіл лемге экономика, техника, жаа технология, инновация салаларындаы здік лгілерді крсету, тсіндіру, жеткізу жне дрыс пайдалану азастан еліні соны ішінде энергетиктерді негізгі масаты болып табылады.

Жел энергиясы жніндегі лемдік кеесті мліметі бойынша, 2020 жылы жел электр стансалары ндіретін электр энергиясыны клемі жаанды ттыну дегейіні 12 пайызын амтамасыз етуі ммкін. Бл орайда жаадан 1,4 миллион жмыс орны ашылып, ауаа таралатын кмірышыл газыны клемі жылына 1,5 миллиард тоннаа дейін азаяды. Яни азіргі клемінен 5 есе ысаратын болады. Ал 2030 жыла таман жаанды энергетикалы ндірісте жел энергетикасыны лесі 20 пайыза жетпек. Жел энергиясы жніндегі лем­дік кеес жел энергетикасыны бола­ша­ын 2020, 2030 жне 2050 жылдар кезеінде крсеткіштер бойынша 3 кезеге бліп арастырады.

Бірінші кезеде жел энергетикасын дамытуда жоарыда айтылан ХЭА-ны баяндамасына байланысты «жаа саясат» сценарийі жзеге асырылатын болады. Бл сценарий бойынша 2020 жылы жел энергетикасыны лесі 1,4 мы тереватт-саат (1 тереватт-саат 1 миллиард киловатт-саата те) элек­тр энергиясы ндіріледі. Ал 2011 жылы лемдегі барлы ндірілген жел энер­гиясыны уаты 480 тереватт-саата те болды. Бл з кезегінде жа­анды электр энергиясын ттынуды 6-6,4 пайызын райды. Еуропалы одаты энергобалансындаы жел энер­гети­ка­сы­ны лесі азір дл осы к­лемде. 2030 жыла таман оны клемін 2,4 мы тереватт-саата немесе жаан­ды ттыну млшеріні 9 пайызына дейін жеткізу кзделініп отыр.

азір жекелеген елдерде жел энер­гетикасыны уаты елдегі бкіл электр энергиясына деген сранысты бестен бір блігін амтамасыз етеді. Мселен, Испания жне Дания мемлекеттерінде жел генераторлары барлы ттынатын электр уатыны 20 пайызын, ал Германияда 10 пайызын анааттандырады. 2020 жылы ФРГ-да бл крсеткіш 20-25 пайыза дейін жеткізілмек.

Бкіллемдік жел энергетикасы ас­социациясыны (БЖЭА) мліметі бойынша, ткен жылы бкіл дние жзінде жалпы уаты 40 гигаватт жел ондырылары орнатылан. Сйтіп, 2011 жылы лемдегі барлы жел электр стансаларыны жалпы уаты 237 гигаватты рады. Бл 280 ядролы реактор уатыны клеміне те. Айта кетер болса, азір лемде барлыы 380 ядролы реактор жмыс істеп тр. БЖЭА-ны болжамдары бойынша, 2020 жыла таман жел генераторларыны жалпы уаты 4 есе сіп, 1 мы гигаватт электр уатын ндіретін болады. Соы кезде жел энергетикасын дамыту жнінде ытай траты трде кшбасшы болып келеді. 2011 жылы лемде орнатылан жаа жел генераторларыны жартысына жуыы Аспан асты еліні лесіне тиді. Дегенмен, жан басына ша­анда жел генераторы арылы электр уатын н­діруде Дания, Испания, Германия сияты Еуропалы одаты мемлекеттері алда келеді. Жел генераторлары арылы ндірілген электр уаты ытай Халы Республикасында бар­лы электр уатыны 3 пайызын ана райды.

 

ОРЫТЫНДЫ

азастан Республикасыны Президенті Н..Назарбаев атап айтандай Астана электроэнергетика саласында здік идеялар мен тжірбиелерді жинайтын, ылым мен техниканы, жаа технологияны е озы нтижелерін сынатын жне сол шешілетін мселелерді тиімді пайдаланатын орталыа айналуы тиіс. азастанда атом энергиясы, кн сулесіні энергиясы жне жел энергиясы жан-жаты жне арынды трде пайдаланылатын болады.

Соны нтижесінде электроэнергияны олданатын ылыми мекемелер, ндіріс салалары дамиды да, Елімізді экономикасы жоары дегейде болатын болады.

Тек сонда ана азастан Республикасы лемдегі дамыан 30 мемлекетті атарына кіру жоспары орындалады деп есептеймін.

 

ДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

 

1. Назарбаев Н.., «азастан жолы – 2050: Бір масат, Бір мдде, Бір болаша», Егемен азастан. - №11, 18.01.2014ж.

2. Нманбекова Раушан, «Атом уаты – адам игілігі», Егемен азастан. - №125, 27.06.2014ж.

3. Назарбаев Н.., «азастан Республикасыны ЭКСПО – 2017 Халыаралы крмесін Астанада ткізу туралы шешім абылдануына байланысты азастан халына нлеуі», Егемен азастан. - №807 - 808, 07.12.2012ж.

4. Жылыбай Жаыпарлы. «Астана ЭКСПО – 2017»., Егемен азастан. – 10 шілде 2014ж.

5. Талат Ермегияев., «азастанны серпілісі шін ты ммкіндіктер»., Егемен азастан – 21 мамыр 2014ж.

6. Сат ліпбай., «шінші индустриялы ревалюция»., Егемен азастан - 5 апан 2014ж.

7. Динара Бітікова., ЭКСПО – 2017: Эмблема бар. Эскиз бекітілді. Іске ст!, Егемен азастан газеті – 23 азан 2013 ж., №237.

 

Скачать материал

Автор	Тилепбергенова Зарина Абилсейтовна
Дата добавления	23.11.2015
Раздел	Классному руководителю
Подраздел	Другие методич. материалы
Просмотров
Номер материала	ДВ-180670 Получить свидетельство о публикации

Чтобы добавить отзыв, войдите в Ваш кабинет или зарегистрируйтесь

 

 

EXPO-2017 халыаралы мамандандырылан крмесін Астанада ткізу – азастанны негізгі ірі жобаларыны бірі. Мндай ауымды шараны елімізді астанасында йымдастыру туралы бастама Мемлекет басшысына тиесілі.

2011 жылы 10 маусымда Париждегі Халыаралы крмелер бюросыны (ХКБ) Бас хатшысы Винсенте Гонсалес Лоссерталеске ресми трде азастан Республикасыны тінімі тапсырылды. Сол сттен бастап бізді республикамыз Астанада ЕХРО-2017 крмесін ткізу ыы шін сайлау арсаы науанына ресми трде кірісті.

2012 жылы 12 маусымда Париждегі Халыаралы крмелер бюросыны Бас ассамблеясыны 151-ші отырысында Астананы ресми таныстырылымы болып тті. Жиынны басында делегаттара азастан Президентіні арнайы бейнендеуі жолданды. Нрслтан Назарбаев з сзінде Астана жеіп шыан жадайда, жобаны табысты жзеге асырылуы шін барынша кш-жігерін жмсайтынына кепілдік берді. Бізді Астана сынан крмені таырыбы «Болашаты энергиясы» деп аталады, ол баламалы энергия кздеріне жне «жасыл» технологияа арналан.

2012 жылы 22 арашада ХКБ-ге мше 161 елді кілдеріні жасырын дауыс беру барысында Астана жеіске жетіп, EXPO-2017 халыаралы мамандандырылан крмесі тетін орын ретінде тадалды. Астананы тінімін 103 ел олдады. ЕХРО-2017 ТМД елдерінде тетін алашы крме болма.

Астанадаы бкіллемдік крме 3 айа дейін жаласатын болады. Оан лемні 100-ге жуы елі жне 10 халыаралы йым атыса алады. Крмеге 2 миллионнан астам адам атысады деп ктіліп отыр.

ЕХРО-2017 крмесіні «Болашаты энергиясы» таырыбы е здік лемдік энергия сатау технологиясын, бгінде бар баламалы энергия кздерін пайдалануда жаа зірлемелер мен технологияны пайдалануа ммкіндік береді.

Крме сондай-а елді ндірістік уаты мен ылыми базасын технологиялы жаырту жне экономиканы жйелі ртараптандыру шін уатты серпін береді. Мндай ауымды іс-шараны ткізу ісіне, соны ішінде крмелер объектілері рылысы мен инфрарылымына шаын жне орта бизнес атсалысатын болады.

ЕХРО крмесін ткізу кезінде азастанны астанасы лемні ткпір-ткпірінен келген трлі мдениеттерді ндесетін орнына айналма. Крмені аумаында кн сайын концерттер, шоу, лтты кндер жне зге де ойын-сауы іс-шаралары тетін болады.

2012 жылы 26 арашада Мемлекет басшысы «ЭКСПО-2017 Халыаралы мамандандырылан крмесін дайындау мен оны ткізу жніндегі мемлекеттік комиссия ру туралы» №436 Жарлыа ол ойды.

2014 жылы суірде Президенті Назарбаев Университетіне таяу орын тепкен ЕХРО-2017 крме кешені рылысын бастап берді.

Кешен рамында 4 мы птер, жаа мейманхана, Конгресс-холл жне университеттен орталыа дейін ласатын жабы ала салынады. Крме аймаында лтты павильон, таырыпты жне корпоративтік павильондар, ойын-сауы жне ызмет крсету нысандары орналасады. Крме кешеніні жалпы ауданы – 174 гектар.

Нысандарды пайдалану шін энергия немдеу технологиялары олданылатын болады. Крме кешеніні имараттары халыаралы BREEM эко-стандарттары арылы бааланып, арнайы куліктер беріледі.

Крме ткеннен кейін ЕХРО-2017 базасында ерекше мртебеге ие «Астана» аржы орталыы рылатын болады.

азастан 1997 жылдан бастап Халыаралы крмелер бюросына мше ел болып саналады жне ЕХРО крмелеріне 2005 жылдан бастап атысып келеді.

 

 

ызылорда облысы
Арал ауданы
Сазды елді мекені
№60 Ж.Тменбаев атындаы орта мектебі
Бастауыш сынып малімі Изекенова Мншк

Таырыбы: ош келді, Жаа жыл (ашы трбие сааты)
Масаты:
Оушылара жаа жыл мерекесі туралы тереірек тсінік беру.
Крнекілігі: Жаа жыл суреттері
Барысы:
Сиыршы ыз:
Кішкентай сиыршы.Ой,бгін кн андай тамаша!Осы ажайып кн бізге клімдеп,уаныш сыйлап трандай.Мен шін бгін ерекше кн.Бгін мені сиырлы таяым та тамаша тажайыпты крсете ме екен?ане,сиырлы таяым андай ызы крсетесі? (осы кезде шар жарылып,жргізушілер шыады)
Жргізуші:
Армысы кішкентай сиыршы!
Сиыршы .
Слеметсіз бе?Мен сізді танымадым.Мен зі айда трмын?
Жргізуші:
Кішкентай сиыршы,сіз №60 Ж.Тменбаев атындаы орта мектебінде трсыз.Бгін бізді мектебімізде Жаа жыл мерекесіне арналан ертегілік кеші теді.Кел,кішкентай сиыршы,бізді балаларды білімін,нерін бірге тамашалаыз.
Сиыршы ыз.
Рахмет ,сізге.Мен сізге кмектесіп трсам болама?
Жргізуші:
рине болады.Сен бізге она бол.Балаларды нерін тамашала.
н: Шырша жыры
Жргізуші:
Келідер балалар, ертегімді тыдадар. Ертегімде сан илы ызы-ызы сырлар бар.Жаа-жылды кешінде адар келіп, бір шешімге достаспашы ниетпен жиналыпты. Соныменен, жаа-жыла арналан ертегіні крідер.
Шыршаны артынан оян ceкірin шыады да:
Ау, жарандар, ал арадар
Жауып тр ар себелеп.
Ккке толды, жерге онды
Сансыз аппа кбелек.
Тым алыстан, Марстан
Келіп Аяз атамыз
Жылды тойлап, Билеп-ойнап,
Кп ызыа батамыз!
Ceкipin билеп жрген оянны алдынан аю шыады. оян сасалатап алады.
оян: Амансыз ба, аю па!
Аю: Жаа жылды алдында Тойды еске алдым да йымды ашып, сергідім йытамаймын мен бгін! Жылды арсы алайы Би билеп, н салайы.
Аю: Жаа жылды тойында «Жан салайы» ойына! Eкeyi ол стасып, билейді. Сол кезде уана кутындап тулкі келеді.
Тлкі оянжана бір слем! Аю паа мы слем! Аю, оян: Аман ба, тулкі, кел мнда! Тлкі Достарым, жыл келеді Сыйлыын ол береді Жмба шешкіш тулкіні нерін жрт креді Тауып з сыарымды Тайсалмай, биге тcin, Таратам марымды. Аю, оян: Рахмет, тлкіжан Жрген жері клкілі н! Аю,оян,тлкі 6ipre билей,жнеледі Осы кезде орталарына кipni келеді Kipпi:
Слем,достар,аман ба? Нр берді шырша алаа Жыла шашу шашайы, Тойлап, кіл ашайы. оян Келші биге басайы! Брі билеп жатанда, жолбарыс келеді.
нершіл адар-ай кей падар тыдадар, Жаа жыла нім бар ол стасып, биге басып, Жыл ніне салыдар Бріізге 6ip слем.
Бpi: Слем,Жолбарыс! Жасы-а биі! Бpi осылып, билейді.
Бpi: Жаа жыл тты болсын ! Достыымыз мыты болсын!
«Адар» биі биленеді. Брі Жаажылдарыызбен!
Жргізуші: Жарайсындар, балалар! Енді барлыымыз «Ескі жылды» шыарып салайы.
Ескі жыл:
Шырша тойы тты болсын аайын,
Жыр тойында би билеп н салайы.
Клкіні керуеніне біз де ілесіп,
Езу жимай бір жарасып алайы.
Ескі жылы есіркеп.
Жаа жылы жарылап,
Еліде болсын жасылы,
Бейбіт кні жарырап
оштасамын бгін мен,
Сіздерді имас кілмен,
Келер жылы жылына.
Жасылыымыз кп болсын,
Ашы болсын аспаны.
Аман болсын жас-крі.
Жргізуші :Аяулы да рметті 2013 жыл!Сен тты жыл болды.Біз ризамыз саан ескі жыл!Сіз бізбен уанышы мен ызыыды аяан жосы.Енді сені тарих сапарына аттандыралы трмыз.2014 жыл онатап шартарапа.Біз сенімен млде оштаспаймыз,таы кездесеміз.Ал,сау бол,Ескі жыл!
Ескі жыл:мен сендерге сенемін балалар,мытпаймын сендерді сау болыдар.
Хормен:ош ,сау бол 2013жыл!
Жргізуші: Балалар мен сендерге жмба жасырайын. Соны шешесідер ме? Балалар: И. Жмба: Асаалды шал жылына Бip-а рет келіп кетеді ызы мен лына Сыйлы алып келеді /Аяз Ата/
Жргізуші:Балалар, енді жаа жылдь мерекемізге Аяз атаны шаырайы. Ол орманда жріп адасып кеткен болар. Балалар: Аяз Ата! Аяз Ата! - деп айайлап шаырады. Аяз Атань орнына мыстан кемпір шып кipeдi де, шыршаны 6ip айналып барып, онатарды алдына келіп тра алады. Мыстан: Пай-пай! Мен айда келдім зі. Мына шыршань кереметін-ай! Уйге алып кетсем бе екен?/Осы кезде мыстан тменге екейіп, шыршань тьірімен жлып алысы келеді. /
Жргізуші: Мыстан кемпір! Мыстан оан мн бермейді де шыршаны жлуын тотатпайды Біз «Жаа жыл» мейрамын тойлап жатырмыз,тимеіз біздін шыршамыза! /Мыстан сзге мн бермей, былай дейді: Туу!/ Мадайдаы терін сртіп, трып./Мына шыршаны тамырыны тере отырызыланын-ай, жлынбайды ой. рі тартады, бері тартады, біра жла алмайды. Шамалы дем алып алайын сосын жлып алармын дейді.
Сиыршы:
Мыстан кемпір сен неге балаларды нерін тамашаламайсы? Балалар нерлі екен. Сен балаларды нерін тамашала. Балалара сыйлы келді бе?
Жо. Ендеше мен Аяз ата мен Аша арды жіберейін. Балаларды нерін крсін. Сау болыдар балалар!
н: Аяз ата
Хор: Аяз ата, Аяз ата
Жргізуші:
Балалар біз жаа ескі жылды шыарып салды. Енді барлыымыз жаа жылды шаырайы.
азір келетін андай жыл? Сендер білесідер ме?
«Жылы» жылы
«Жаа жылы»
Армысыздар халайы,
Бармысыздар халайы.
Жаа жылды жп жазбай.
Келідер арсы алайы.
Жасылыа баытталан.
Жыланмын мен жаа жыл,
Жаа жылда барлыыыз.
Жаа міт таба біл.
Жылан жылыны мерекесін
Берекеге жалаймын.
Елде жерде табиатта
Бейбіт жолды олдаймын.
Балалар леі:
1. Жылды нін бастайын,
Аяз- Ата кеп алды.
Майысады жас айы,
Ктере алмай кп арды.
2. Баша іші мереке,
Ойын клкі аса н.
Жасы пкелер жаа кеп,
Мерекені бастаан.
3.Жаа жылды арсы алды
Мініп алып кймеге.
Мен де бгін н салдым,
Араластым биге де.
4. Оралды лкеме,
Жаа жыл армысы.
Оранды а крпеге,
Асартау, арлы шы.
Би: «ояндар»
н: «Шырша жыры
Би: «Аша ар»
5. А ырауа малынан
Саалы да мрты да.
Аяз ата саынан
, Слем бepді жртына.
6. Безендіріп шыршаны
Жыл уантты баршаны.
Той-маскарад басталды,
Аяз оны басарды.
7. Аппа тона оранып,
Базарлыты мол алып.
Келді алыс сапардан,
Аяз ата оралып.
8. алып едік саынып,
Kтіп алдъ жабылып
. Жолын ойды жары ып,
Шыршалара шам іліп
9. Аяз Ата ойды ырды
Аралап жр тгел шолып.
арсы алалы жаа жылды, Ол да кпті бірі болып. айда ызы болса думан, Аяз Ата сонда болды. Кндіз йде ойнап бізбен, Балалармен бірге болды. Аяз - Ата: Ой! Брекелді, жарайсьдар балалар! Аталарыды бip куантып, тастадыдар.
мында тр екен ой (оны ашайын деп жатканда еріксіз бip кш оны арта арай итереді) Сиыршы:
Балалар мен сендерге жмба жасырсам шешесідер ме?
:Балалара жмба жасырады: ыста ана болады, стаса олы тоады. (ар) Терезеге онады, сем ою ояды. (ырау) Тікен,тікен тік пістe. ысы жазы бip тусте (Шырша)
Сиыршы: Жарайсьдар,балалар, жмбаты жасы шешеді екенсідер.
Сиыршы:
Жарайсыдар балаларым! Meнi бгін бip куантып, алыс жерден шаршап келгенде кілімді ктердідер. Барлытары да аылды, білімде де нерлі екенсідер. Киген киімдерін андай демі! Ал, балаларым,сендер се берідер, ркендей берідер. Аспандары ашь болсын! ош болыдар!(олдарын блап шыып кетеді.) Балалар: Сау болыыздар!
Жргізуші: рметті онатар, балалар! 2014-шы жаа жыла арналан мерекеміз аяталып алды. Кріп тамашалаандарыа рахмет. Жаа жыл тты болсын, отбастарыыза тек баыт пен куаныш келсін!!!

 

· Кні: 15-12-2016, 21:35

· Категориясы: Мерекелер, Трбие сааты, Жаа жыл

загрузка...

· Жаа жыл мерекесі

· «Жаа 2015 жыл тты болсын!» ертегілігі

· ош келді, Жаа жыл!

· ош келді Жаа Жыл - 2016

· «Келді міне, Жаа жыл!»

 

 

Таажайып Жаа жыл

Масаты: Оушылара Жаа жыл туралы ым беріп, жаа жылды татулыпен, достыпен, бірлікпен ткізуге баулу. Жаа жылда барлы бойларында бар нерлерін ортаа салыды йрету. Кілді ткізу з олдарында екенін тсіндіру.

Жаа жылды сахна. Дйсен Шыла н шашу.

1-жргізуші: Армысыздар, адірлі ата – аналар мен Жаа жылды кптен кткен апайлытар!

2-жргізуші:ош келдііз бгінгі Жаа жыл кешімізге,

Жаа табыс тілейміз ісіізге.

Келе жатан Жаа жыл т келсін,

Мына отыран барша жан брімізге.

Білесі бе,осы Жаа жыл лемдегі е кп,рі е керемет тойланатын мереке екенін?

1-жргізуші: Дрыс, айтасы, бл кні уанбаан жан алмайды. Бріні жздерінде клкі мен шатты. лемні р жерінде от шашулар атылып, жаа жылды шыршалар бой ктеріп, ебектеген баладан екейген арияа дейін баытты шаында жреді екен.!

2-жргізуші: тты болсын Жаа жыл барша халы,

уаныша, шаттыа тамсанайы.

Брімізге шынайы тілек тілеп,

Бар лемге баытпен жар салайы.-дей келе Жаа жылды дастархана 5-9 сыныптарын шаырса.

иындытан сір олар ашпайды,

Алырлыпен тапырлыты штайды.

иялара самап шан стайды,

Шегінбейді жеістерге бастайды.

Уа,халайы,халайы,

нерлі,9-сыныпты арсы алайы

 

Бйгеге тспей, жарыспай,

Бл сынып алда болар ма?

Біліммен нер жарысып,

Трбие,тлім озарма ма?

Уа,халайы,халайы,

Білімді ,7-сыныпты арсы алайы!

 

ылымны сырын ына,

Шыады білім шыына.

ыптылыпен зеректік,

Жеткізер сендей ренді,

Білімдіні шыына.

Уа,халайы,халайы,

Арманшыл, 6-сыныпты арсы алайы.

 

Олар дайын бл сайыса достарым,

Крсетер здерінде андай кш барын.

Ала ойан масаттары бір екен,

Стті болсын сапарлары рдайым.

Уа,халайы,халайы,

Жарын кіл 5-сыныпты арсы алайы.

 

І жргізуші: Жаа жыл тек ана баыт, уаныш келсін дей отырып, бгінгі кілді кешімізді алашы ттытау сзін мектеп директоры мірбаев Даулет азбанлына береміз.

2-жргізуші:

Уа, халайы, жарадар,

Айналаа арадар!

Жаа жылды бл тойын,

Салтаната санадар

Бишілерді арсы алып,

уанышпен арадар.

7- сынып крсетер азір бізге нерін,

Камила: Біз нер крсетпейміз, Аяз атамен Ашаарсыз Жаа жылды еш мні жо.

2-жргізуші:Ендеше,балалар Аяз атамызбен Ашаарымызды шаырса!

Балалар:Аяз ата,Ашаар ау-у-у-у-у

Аяз ата: Оо, аратарым! Мен сендерді саына жетіп келдім. Шын тілеген ниеттеріні арасында Аша ар екеуіміз сонау солтсттіктен бымыза шанамызды жеге салып келіп трмыз.

Аша ар: Аяз ата, дрыс айтасыз! И, достар. Біз келгенше кптеген жерлерде болды. лемні р жерінде той-думан болып жатыр.

1- жргізуші: Аяз ата, ортамыза ош келдііз. Сіз де, Аша ар. Сіздер келмесе бибилемейміз деп, бишілеріміз режіп отыр. здерііз бір тілек айтып, биге шаырсаыздар.

Аяз ата: балаларды би билеуін срайды.

1-жргізуші: Кел, Жаа жыл! Трле, трле жеріме!

т береке боп келгейсі еліме!

міт артып армандара аяулы,

Шаттыыа блегейсі мені де!

2-жргізуші: зіні ттытау н шашуымен Жеіс Сауяны «» німен арсы алайы!

1-жргізуші: Глшаш мен Васильковка мектебіні оушылары жайдарман Республикалы дегейде ойын крсетеді деп естігенім бар. Сол топтарды бірін ортаа шаырса алай арайсы?

2 – жргізуші: Олай болса, 7 сыныпты «Жастар» КВН командасын шаырамыз.

 

сет: Балалар! Мен сендерге шыысты тні андай болатынын крсетейін бе? Оны кру шін бір кзінді жмасын, ал екінші кзімен мына жшіктегі тесікке арайсын. Сонымен, ажайып басталады….. (Ойына атысушыны стіне ара плащ жабады, ойыншы тесікке арайды, біра ештее кре алмайды). алай, крді ба? (Ойыншы ештене крген жо)

сет: (ашуланып): Бны алай тсінуге болады? Бл не смды сен ештене крген жосынба? Сен араылыты кріп трсын. ажайып, жмба шыыс тні дегеніміз осы ой.

Айнабек: (кліп): Ой, ойшы клкімді келтірмей. Сондай да фокус болады ма екен. Одан да ойнайышы.