таырып. оамды ндіріс негіздері. Меншік жне экономикалы жйе

Жоспар

1 оамды ндіріс негіздері

2 Меншік

3 Экономикалы жйе

 

1 азіргі оамды ндіріс рылымын материалды жне материалды емес ндіріс деп блуге болады. Адам оамыны даму негізі - материалды ндіріс болып табылады. Материалды ндіріс саласы мір сру, жмыс істеу шін ажетті игіліктерді ндіреді. Материалды емес ндіріске ерекше материалды емес (рухани ндылытар) игіліктер ндіру, ызмет крсету саласы жатады.

Жай дайы ндірісте ндіріс процесіні клемі мен ауымы зіліссіз згермеген кйде алады. ндіріс процесіні клемі мен масштабыны еселене зіліссіз айталануын жне жаыруын лаймалы дайы ндіріс дейміз. лаймалы ндірісті трлері: 1. Экстенсивті ндіріс - факторларды сан жаынан молаюы арылы дамиды. 2. Интенсивті ндіріс – техника мен технологияны жетілдіру нтижесінде дамиды. 3. Аралас - ндіріс факторларды сан жаынан молаюы жне техника мен технологияны жетілдіру нтижесінде дамиды.

 

Тиімділік проблемасы экономикалы теорияны негізгі проблемасы. Ол оамны шексіз ажеттіліктерін максималды анааттандыру шін шектелген ресурстарды мейілінше дрыс пайдалануы жолдарын зерттейді. Экономикалы тиімділік ндіріс процесінде пайдаланылатын шектелген ресурстар клемі мен ндіріс нтижесінде алынан нім клемі арасындаы байланысты сипаттайды. Жмсалан шыындардан нім клеміні кп болуы тиімділіктін жоары екенін крсетеді жне керісінше.

Экономикалы теорияда рбір шаруашылы субъектісі з мддесін кздейді:

- ттынушы - ажеттілігін максималды анааттандыруды;

- фирмалар - пайданы максималдауды;

- мемлекет - халыты л-ауатын максималдауды жасартуы кздейді.

Осы масаттарды жзеге асыру экономикалы субъектілерді тиімді іс-рекетін сипаттайды.

ндіріс оамны ажеттілігін толы анааттандыру шін тауарлар мен ызметтерді барынша мол ндіру шін йымдастырылады. Біра та ресурстарды шектеулігінен тауар мен ызметтерді тадау проблемасы туады, яни андай тауарларды ндіру керек, андайдан бас тарту ажет. Тадау проблемасын графикте ндіріс ммкіншілігіні исы сызыы арылы круге болады.

Наты мірде адамдар алтернативті шыындармен кездеседі. Ресурстарды пайдалану - бл кейбір ммкіндіктердін жоалту, яни орларды бір масатта пайдаланса, оларды баса масатта пайдалану ммкін емес. Бл жоалан ммкіндіктерді лшеп баалануа болады. Баламалы шыындарды ндірістік ммкіндіктер сызбасы арылы бейнелеуге болады.

Альтернативті шыындар - пайдаланылмаан ммкіндіктер. Бдан туындайтын орытынды экономикада альтернативті (баламалы) шыындары тмен тауар ндіру ажеттігі. ндірістегі барлы шыындар баламалы шыындар болып табылмайды. Баламалы емес - шыындар бл ндірушіні бас тарта алмайтын шыыны. Ол шыындарды ндіруші міндетті трде жмсайды

 

2Меншік – оамды рылысты негізі – оамды бастауларды негізіне жатады. Меншік экономикалы категория ретінде ндіріс рал-жабдытарын жне ндірілген німдерді иемденуге байланысты адамдар арасында туындайтын оамды атынастар. Меншік атынастарын дрыс тсіну шін, оны иемдену атынастарымен салыстыру ажет. Иемдену – затты мегеріп алуды наты оамды дісі. Иемдену осы берілген меншікті жне оны наты трлеріні негізі, тамырлы белгісін райды. «Меншік» жне «иемдену» деген тсініктерді ажыратып, райсы жеке танып білу ажет: бларды жеке ымдар жне экономикалы атынастар жйесінде здеріні жеке орындары болады. Иемдену – шаруашылы мірді жйесімен сйкестікте болады жне сонымен бірге дамиды. Алашы заманда адамдар кбінесе табиат сыйларын жинап, а мен балы аулап иемденген. Бара-бара екі типті шаруашылы алыптасады – иемденуші (табиатты дайын сыйларымен айналысатын) жне ндіруші шаруашылытар.

Жалпы меншікті субъектері бір-бірімен иемденушілер болып атынаса тседі. Бл жадайда жеке иемденуді негізгі формасы блуге кшеді. Біра осы процеске меншікті формасы згешелік енгізеді. Егер бл жеке меншік болса, онда айналым арылы иемделініп ойан осымша нім блініске тседі. Блуді лшеміні ызметін капитал атарады: субъектіні жалп табыстаы лесі, оны индивидуалды капиталыны салымыны млшері мен белгіленеді. оамды меншікті субъектеріні осы меншікке ытары те болады. Осы жадай табысты блу принціпін белгілейді . Бнда блуді лщемі ызметін ебек атарады. Блуді мына принципі жзеге асырылады: ебек адамдар міріні негізі, сондытан блу ебекке сйкес жргізілу керек.

Бнда айналым арылы жзеге асырылатын иемдену, иемденуді екінші дрежелі, туынды формасы болып табылады. Меншік ол зат емес, меншік – заттара байланысты адамдар арасындаы атынастар, яни меншік объектісін пайдаланудаы субъектіні ыы.

Меншікті экономикалы маынасы келесі атынастармен сипатталады:

1. Иемдену – затты з игілігіне пайдалану.

2. Жатсындыру – меншік объектісін иеліктен шыару

3. Жекелендіру - р бір тауар ндіруші мамандыы бойынша белгілі бір тауар ндірісіне жекеленеді.

4. оамдастыру – ебекті оамды сипатыны дамуы.

5. ндірісті материалды жне жеке факторыны бірігу тсілі.

6. Табысты блу дістері.

 

3Меншік атынастарымен йымдастырылу трлеріне сйкес болатын барлы экономикалы іс-рекеттердін жиынтыы сол оамны экономикалы жйесін райды. Экономикалы жйені элементтеріне меншік негізінде алыптасан леуметтік – экономикалы атынастар шаруашылыты йымдастыру мен басару дісі. Экономиканы реттеуші механизм жне ксіпорындар мен басада шаруашылы субъектісі арасындаы наты экономикалы байланыстар жатады. оамны саяси жйесіні негізін экономикалы жйе райды. Ал «нарыты экономика», «аралас экономика» деген сздер экономикалы жйеге жатады.

Барлы жйелер оамды ндірісті негізін райтын 5 мселені шешу дістеріне арай аныталады.

1. Не ндіру керек? андай ызмет крсету ажет.

2. анша ндіру керек? анша ызмет крсету керек?

3. алай ндіру керек? (андай технология керек?)

4. Кім шін ндіру керек?

5. згерген жадайлара бейімделе алама? (яни ксіпкерлерді еркіндігі).

Экономикалы жйе – бл экономикалы процестер жиынтыы, ол алыптасан мліктік атынастар мен йымды трлер негізінде оамда жзеге асады. Экономиканы йымдастыру бойынша экономикалы жйені келесідей топтау болады.

1. Жабы экономика – барлы шаруашылы рекеттер тек мемлекет шеберінде жргізіледі, ішкі ттынумен шектеледі, шетелдермен атынас болмайды.

2. Ашы экономикалы жйе – халыаралы экономикалы атынастар жйесіне экономика белсенді трде атысады, лтты валюта мен атар шетелдік валюта олданылады.

Меншік атынастарыны формалары бойынша:

1. Дстрлі жйе – рпатан рпаа жаласып отыран дстр-салт бойынша атынастар алыптасады.

2. кімшілік-міршілік экономика орталытанан жоспарлау арылы барлы ресурстар мен ндіріс факторлары мемлекетті олында болып, мемлекеттік меншікті стемділігі жргізіледі.

3. Нарыты экономика - меншікке, бсекеге негізделеді.

4. Аралас экономика – мемлекет пен нары механизмдеріні араласуы арылы экономиканы реттеу жзеге асады.

нерксіп революциясы мен ТП даму дегейі бойынша:

1. Индустриалды даму дуіріне дейінгі жйе – жйеде ауыл шаруашылыы натуралды шаруашылы жне ол ебегі басым орын алады.

2. Индустриалды жйе – жйе ірі машиналы ндіріске дамыан тауар-аша атынастарына негізделеді.

3. Постиндустриалды жйе – жйеде негізгі ресурс ретінде апарат саналады, экономиканы бастаушы саласы – материалды емес